31
marcoELE. Revista de Didáctica Español Lengua Extranjera E-ISSN: 1885-2211 [email protected] MarcoELE España HORTIGUERA, HUGO; DÍAZ, ADRIANA EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA APROXIMACIÓN (NEURO)COGNITIVA A TRAVÉS DE LA TECNOLOGÍA marcoELE. Revista de Didáctica Español Lengua Extranjera, núm. 19, julio-diciembre, 2014 MarcoELE València, España Disponible en: http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=92152427008 Cómo citar el artículo Número completo Más información del artículo Página de la revista en redalyc.org Sistema de Información Científica Red de Revistas Científicas de América Latina, el Caribe, España y Portugal Proyecto académico sin fines de lucro, desarrollado bajo la iniciativa de acceso abierto

Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

marcoELE. Revista de Didáctica Español

Lengua Extranjera

E-ISSN: 1885-2211

[email protected]

MarcoELE

España

HORTIGUERA, HUGO; DÍAZ, ADRIANA

EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA APROXIMACIÓN

(NEURO)COGNITIVA A TRAVÉS DE LA TECNOLOGÍA

marcoELE. Revista de Didáctica Español Lengua Extranjera, núm. 19, julio-diciembre,

2014

MarcoELE

València, España

Disponible en: http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=92152427008

Cómo citar el artículo

Número completo

Más información del artículo

Página de la revista en redalyc.org

Sistema de Información Científica

Red de Revistas Científicas de América Latina, el Caribe, España y Portugal

Proyecto académico sin fines de lucro, desarrollado bajo la iniciativa de acceso abierto

Page 2: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

E RE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-IS

SN 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

HO

RTIG

UER

A, H

UG

O/D

ÍAZ,

AD

RIA

NA

GRI

FFIT

H U

NIV

ERSI

TY, B

RISB

AN

E (A

UST

RALI

A)

EXTE

ND

IEN

DO

LO

S M

URO

S D

E LA

CLA

SE D

E EL

E:

UN

A A

PRO

XIM

AC

IÓN

(NEU

RO)C

OG

NIT

IVA

A T

RAV

ÉS D

E LA

TEC

NO

LOG

ÍA

BIO

DA

TA

HU

GO

HO

RTIG

UER

Aes

doc

tor

en E

stud

ios

His

pano

s po

r la

Uni

vers

idad

de

New

Sou

th W

ales

(Síd

ney,

Aus

tral

ia).

Des

de 1

993

se d

esem

peña

com

o pr

ofes

or d

e EL

E en

Grif

fith

Uni

vers

ity (B

risba

ne, A

ustr

alia

). Su

s pu

blic

acio

nes

abar

can

las

área

s de

ens

eñan

za d

e EL

E, c

ultu

ra p

opul

ar h

ispa

noam

eric

ana,

est

udio

s cu

ltura

les

y m

edio

s de

com

unic

ació

n.H

a pu

blic

ado

en re

vist

as e

spec

ializ

adas

de

EEU

U, A

ustr

alia

, Arg

entin

a, C

uba,

Esp

aña,

Méx

ico,

Arg

entin

a e

Isra

el.

AD

RIA

NA

DÍA

Zes

doc

tora

en

Ling

üíst

ica

Apl

icad

a po

r G

riffit

h U

nive

rsity

(Bris

bane

, Aus

tral

ia),

en d

onde

se

dese

mpe

ña c

omo

prof

esor

a en

esa

área

des

de 2

003.

Sus

tem

as d

e in

vest

igac

ión

incl

uyen

el d

esar

rollo

de

la c

ompe

tenc

ia c

omun

icat

iva

inte

rcul

tura

l y la

inte

grac

ión

de la

s nu

evas

tec

nolo

gías

en

las

clas

es d

e id

iom

as. H

a pu

blic

ado

sobr

e la

en

seña

nza

de id

iom

as y

el n

exo

leng

ua-y

-cul

tura

en

varia

s re

vist

as d

e in

vest

igac

ión

en E

urop

a y

Aus

tral

ia.

RESU

MEN

Este

art

ícul

o de

scrib

e un

ace

rcam

ient

o al

des

arro

llo d

e co

mpe

tenc

ias

que

pued

e ay

udar

a l

os d

ocen

tes

a ex

plot

ar e

l po

tenc

ial

de l

as t

ecno

logí

as e

mer

gent

es (

TE)

en l

a el

abor

ació

n de

exp

erie

ncia

s de

apr

endi

zaje

mul

tisen

soria

l en

las

clas

es d

e EL

E (F

oncu

bier

ta, 2

013a

, 201

3b, 2

013c

; Pac

ansk

y-Br

ock,

201

3). S

e de

scrib

e en

él u

na e

xper

ienc

ia

didá

ctic

a qu

e se

apo

yó e

n pr

inci

pios

com

plem

enta

rios

de la

ped

agog

ía h

íbrid

a ,la

gra

mát

ica

cogn

itiva

yla

neu

roed

ucac

ión.

Est

as d

os ú

ltim

as ra

ram

ente

se

han

trat

ado

junt

as

en e

l con

text

o de

ELE

, pe

ro e

n lo

s úl

timos

año

s ha

n co

brad

o cr

ecie

nte

impo

rtan

cia

(Rey

es L

lopi

s G

arcí

a, 2

011;

Rey

es L

lopi

s G

arcí

a et

al.,

201

2; L

ópez

Gar

cía,

200

4; M

ora,

20

13).

Su c

onflu

enci

a pr

ovee

una

pla

tafo

rma

idón

ea p

ara

la in

tegr

ació

n de

las

TE e

n lo

s nu

evos

con

text

os e

duca

tivos

y s

us c

ompl

ejas

real

idad

es p

edag

ógic

as.

PALA

BRA

S C

LAV

E: e

spañ

ol c

omo

leng

ua e

xtra

njer

a te

cnol

ogía

s em

erge

ntes

, cur

sos

híbr

idos

, apr

oxim

ació

n di

dáct

ica

de E

LE, a

pren

diza

je im

plíc

ito y

exp

lícito

.

ABS

TRA

CT

This

pap

er d

escr

ibes

an

appr

oach

to

the

deve

lopm

ent

of s

kills

tha

t m

ay h

elp

teac

hers

exp

loit

the

pote

ntia

l of

emer

ging

tec

hno

logi

es (E

T) in

the

dev

elop

men

t of

mul

ti-se

nsor

y le

arni

ng e

xper

ienc

es in

Spa

nish

as

a Se

cond

/For

eign

Lan

guag

e (S

SL) c

ours

es (F

oncu

bier

ta, 2

013a

, 201

3b, 2

013c

; Pac

ansk

y-Br

ock,

201

3 ).

It de

scrib

es a

tea

chin

g ex

perie

nce

base

d on

com

plem

enta

ry p

rinci

ples

of

hybr

id p

edag

ogy,

cog

nitiv

e gr

amm

ar a

nd n

euro

-edu

catio

n. T

he la

tter

tw

o ha

ve r

arel

y be

en t

reat

ed t

oget

her

in t

he c

onte

xt o

f SS

L, b

ut

in re

cent

yea

rs h

ave

beco

me

incr

easi

ngly

impo

rtan

t (Re

yes

Llop

is G

arci

a, 2

011;

Rey

es L

lopi

s G

arci

a et

al,

2012

;. Ló

pez

Gar

cía,

200

4; M

ora,

201

3). T

heir

conv

erge

nce

prov

ides

an id

eal p

latf

orm

for t

he in

tegr

atio

n of

ET

in n

ew e

duca

tiona

l con

text

s an

d th

eir c

ompl

ex p

edag

ogic

al re

aliti

es.

KEY

WO

RDS:

Span

ish

as a

sec

ond

/for

eign

lang

uage

, em

ergi

ng te

chno

logi

es, h

ybrid

cou

rses

, did

actic

app

roac

h, im

plic

it an

d ex

plic

it le

arni

ng

Page 3: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

E RE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-IS

SN 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

1. IN

TRO

DU

CC

IÓN

or d

ónde

em

piez

o?”,

nos

pre

gunt

aba

reci

ente

men

te

con

apre

nsió

n un

a co

lega

que

fue

pre

sion

ada

por

las

auto

ridad

es d

e su

inst

ituci

ón a

redu

cir h

oras

de

clas

e y

a in

crem

enta

r en

for

ma

sust

anci

al e

l núm

ero

de e

stud

iant

es e

n ca

da

uno

de s

us c

urso

s. “

¿La

tecn

olog

ía p

odrá

ayu

darn

os?

¿Cóm

o?”,

in

sist

ía c

on p

reoc

upac

ión.

En

tiem

pos

de r

ecor

tes

pres

upue

star

ios

que

pone

n en

pel

igro

la c

alid

ad d

e la

ens

eñan

za,

un a

cerc

amie

nto

refle

xivo

al u

so d

e la

tecn

olog

ía e

n nu

estr

as c

lase

s no

s pu

ede

ofre

cer

una

buen

a op

ción

no

so

lopa

ra

enfr

enta

r la

s cr

isis

ed

ucat

ivas

re

curr

ente

s –p

rodu

cto,

m

ucha

s ve

ces,

de

m

alas

po

lític

as

econ

ómic

as–,

si

no

para

ha

cer

muc

ho

más

cl

aros

co

ncep

tos

y as

pect

os d

e nu

estr

as a

sign

atur

as q

ue r

eque

riría

n va

rias

hora

s de

co

ntac

to y

prá

ctic

a pa

ra s

u ad

quis

ició

n.

Por

otra

par

te,

el u

so d

e pr

áctic

as t

ecno

lógi

cas

inno

vado

ras

en

conj

unci

ón c

on n

ueva

s ap

roxi

mac

ione

s pe

dagó

gica

s no

s pe

rmiti

ría

dina

miz

ar n

uest

ras

clas

es a

ext

rem

os q

uizá

s no

exp

lora

dos

hast

a ah

ora

y re

solv

er

ese

tiron

eo

en

el

que

entr

echo

can

razo

nes

finan

cier

as y

cal

idad

aca

dém

ica

(Pér

ez M

oren

o, 2

003:

568

). En

est

e se

ntid

o, n

o ol

vida

mos

, com

o se

ñala

Fan

ny M

euni

er (2

008:

104

), qu

e es

te

acer

cam

ient

o de

be

tene

r en

cu

enta

do

s fu

ndam

ento

s es

enci

ales

: un

prin

cipi

o de

ecl

ectic

ism

o y

uno

de p

rioriz

ació

n. E

l pr

imer

o se

ref

iere

a u

na p

ráct

ica

que

teng

a en

cue

nta

una

varie

dad

de m

odos

de

ense

ñanz

a co

ndic

iona

dos

por

las

nece

sida

des

y es

tilo

de l

a nu

eva

gene

raci

ón d

e es

tudi

ante

s co

n lo

s qu

e tr

abaj

amos

: la

lla

mad

a “g

ener

ació

n yo

”,

“del

m

ileni

o”,

“bum

erán

”,

o lo

s co

nsid

erad

os “

nativ

os d

igita

les”

(Ta

ylor

& K

eete

r, 2

010;

Pre

nsky

, 20

01a,

200

1b,

2010

, 20

12).

Con

el s

egun

do,

en t

anto

, al

udim

os a

un

proc

eso

de

sele

cció

n,

orga

niza

ción

, co

ncep

tual

izac

ión

y or

dena

mie

nto

cuid

ados

o de

los

mat

eria

les

peda

gógi

cos,

de

acue

rdo

con

un o

rden

pre

esta

blec

ido.

Y e

n es

ta in

tera

cció

n en

tre

ecle

ctic

ism

o y

prio

rizac

ión,

¿có

mo

pued

e la

tec

nolo

gía

hace

r nu

estr

as c

lase

s m

ás d

inám

icas

? ¿C

ómo

pued

e co

labo

rar

en l

a fo

rma

en q

ue s

e ad

quie

ren

elem

ento

s cl

aves

del

ap

rend

izaj

e de

una

len

gua

extr

anje

ra,

cont

ribuy

endo

a u

n m

ejor

ni

vel g

ener

al d

e do

min

io li

ngüí

stic

o y

a un

a m

ás a

decu

ada

prec

isió

n gr

amat

ical

? ¿C

ómo

nos

pued

e ay

udar

a m

anip

ular

y a

ltera

r la

m

aner

a en

qu

e un

es

tudi

ante

de

se

gund

as

leng

uas

perc

ibe

y pr

oces

a el

inpu

t? S

in d

uda,

la t

ecno

logí

a pu

ede

sern

os m

uy ú

til p

ara

auxi

liarn

os e

n la

pre

sent

ació

n y

expl

icac

ión

de d

iver

sos

aspe

ctos

gr

amat

ical

es,

mos

tran

do d

e m

aner

a m

ucho

más

din

ámic

a y

visu

al

las

rela

cion

es e

ntre

for

mas

y s

igni

ficad

os. T

ambi

én p

uede

con

trib

uir

en p

oner

en

relie

ve la

s fo

rmas

gra

mat

ical

es e

n el

inpu

t, a

lert

ando

a

los

estu

dian

tes

sobr

e as

pect

os q

ue p

odría

n pa

sar

por

alto

. Y

por

úl

timo,

a

trav

és

de

ella

se

pu

eden

es

tabl

ecer

“c

ompa

raci

ones

co

gniti

vas”

ent

re l

as i

nter

pret

acio

nes

de l

a re

laci

ón d

e fo

rma

/si

gnifi

cado

ent

re u

na L

1 y

L2 (C

adie

rno,

201

0: 9

).

Aho

ra b

ien,

sie

mpr

e si

guie

ndo

a La

ngac

ker

(200

8: 2

6) y

Meu

nier

(2

008:

106

), no

nos

pla

ntea

mos

–ni

rem

otam

ente

–qu

e to

dos

los

aspe

ctos

gra

mat

ical

es d

e nu

estr

os c

urso

s m

erez

can

un t

rata

mie

nto

sim

ilar.

Com

o ej

empl

o, n

o re

sulta

nec

esar

io t

ener

que

ded

icar

le

muc

ho t

iem

po a

exp

licar

que

las

ter

min

acio

nes

mor

foló

gica

s de

l pr

etér

ito i

mpe

rfec

to s

on s

olam

ente

dos

(en

-aba

y e

n -ía

). Pe

ro s

í va

le

la

pena

de

sarr

olla

r un

a pr

esen

taci

ón

com

pren

siva

, cl

ara

y co

ncis

a, c

on u

n us

o m

ínim

o de

l met

alen

guaj

e, s

obre

los

cam

bios

de

“¿P

Page 4: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

pers

pect

iva

que

intr

oduc

e es

te p

asad

o y

su r

elac

ión

con

el p

reté

rito

perf

ecto

sim

ple

y el

pre

sent

e. A

lm

ism

o tie

mpo

, pu

ede

resu

ltar

bene

ficio

so p

ara

el e

stud

iant

e re

flexi

onar

sob

re c

ómo

su p

ropi

a le

ngua

con

figur

a es

tos

aspe

ctos

(por

eje

mpl

o, ¿

cóm

o se

des

arro

llan

en L

1 lo

s as

pect

os d

urat

ivo

y la

s ac

cion

es t

erm

inad

as?)

en

opos

ició

n a

la L

2. E

sto

impl

ica

no s

olo

ser

cons

cien

te d

e lo

s ca

mbi

os d

e pe

rspe

ctiv

a qu

e un

a nu

eva

leng

ua c

onlle

va,

sino

tam

bién

apr

ende

r nu

evas

est

rate

gias

de

proc

esam

ient

o.

En e

ste

sent

ido,

una

ada

ptac

ión

de lo

s fu

ndam

ento

s de

la g

ram

átic

a co

gniti

va,

apro

vech

ando

ade

más

asp

ecto

s qu

e te

ngan

que

ver

con

el

uso

de

la i

mag

en y

el

soni

do,

nos

ayud

aría

a a

rtic

ular

de

mej

or

form

a un

a ap

roxi

mac

ión

peda

gógi

ca a

la

gram

átic

a ba

sada

en

el

uso,

co

n ac

tivid

ades

de

in

stru

cció

n ex

plíc

ita

en

un

ento

rno

com

unic

ativ

o.

Así

, se

po

dría

n ex

plic

ar,

de

man

era

nove

dosa

, co

ncep

tos

que

resu

ltan

por

dem

ás c

ompl

ejos

, dem

asia

do a

bstr

acto

s o,

sim

plem

ente

, in

exis

tent

es e

n la

L1.

A t

ravé

s de

las

act

ivid

ades

de

sarr

olla

das,

po

dría

mos

fo

caliz

ar

la

aten

ción

de

nu

estr

os

estu

dian

tes

en

rasg

os

lingü

ístic

os

prob

lem

átic

os

com

o lo

squ

e m

enci

onam

os.

Esto

, a

su

vez,

co

ntrib

uiría

a

incr

emen

tar

la

part

icip

ació

n y

el c

ompr

omis

o de

l ap

rend

ient

e co

n la

mat

eria

. En

ef

ecto

, la

inc

orpo

raci

ón d

e la

tec

nolo

gía

nos

perm

itiría

des

arro

llar

expe

rienc

ias

mul

tisen

soria

les

de a

pren

diza

je, q

ue f

uera

n m

ás a

fines

a

la f

orm

a en

que

el

cere

bro

perc

ibe,

pre

sta

aten

ción

, re

cuer

da y

ap

rend

e, p

ero

tam

bién

a l

a fo

rma

más

des

enfa

dada

con

la

que

la

nuev

a ge

nera

ción

se

rela

cion

an c

on e

l so

nido

y l

a im

agen

móv

il (P

acan

sky-

Broc

k, 2

013:

7).

Asi

mis

mo,

se

podr

ía a

ntic

ipar

que

est

e ac

erca

mie

nto

prom

over

ía

el

prog

reso

de

nu

estr

os

estu

dian

tes

(ayu

dánd

olos

a

inte

rnal

izar

ci

erta

s re

glas

) y

su

mot

ivac

ión

por

cont

inua

r ap

rend

iend

o m

ás a

llá d

e la

cla

se (L

lopi

s G

arcí

a 20

11: 1

9 y

98).

En e

l pre

sent

e ar

tícul

o no

s pr

opon

emos

ent

once

s ha

blar

sob

re u

na

prop

uest

a or

igin

al q

ue p

usim

os e

n m

arch

a en

el

desa

rrol

lo d

e m

ater

iale

s pa

ra n

uest

ros

curs

os d

e es

paño

l ni

vel

inte

rmed

io.

Con

el

la i

nten

tam

os s

acar

pro

vech

o de

las

tec

nolo

gías

em

erge

ntes

y

conf

orm

ar

un

trab

ajo

en

línea

, ba

sado

en

un

a ap

roxi

mac

ión

peda

gógi

ca d

e ra

íz c

ogni

tiva.

Par

a ta

l fin

, de

cidi

mos

ref

orm

ular

nu

estr

os c

urso

s pr

esen

cial

es y

el

mat

eria

l de

tra

bajo

con

el

que

cont

ábam

os,

sin

deja

r de

lad

o lo

s pr

inci

pios

met

odol

ógic

os q

ue

sust

enta

ban

nues

tro

enfo

que

com

unic

ativ

o en

laen

seña

nza

de E

LE.

Los

resu

ltado

s de

est

a ex

perie

ncia

nos

per

miti

eron

no

solo

sen

tar

las

base

s pa

ra l

a cr

eaci

ón d

e un

cur

so h

íbrid

o, a

sinc

róni

co y

de

nive

l in

term

edio

, sin

o ta

mbi

én re

pens

ar n

uest

ras

prác

ticas

pre

senc

iale

s de

en

seña

nza

y nu

estr

a fu

nció

n en

la c

lase

.

En

efec

to,

el

ejem

plo

que

vam

os

a de

scrib

ir pr

opon

e un

ac

erca

mie

nto

a la

tec

nolo

gía

que

fuim

os h

acie

ndo

desd

e de

ntro

de

la c

lase

, apr

endi

endo

con

los

estu

dian

tes

y de

safia

ndo

muc

has

vece

s el

des

ánim

o de

nue

stro

s co

lega

s qu

e se

enf

rent

an a

la

tecn

olog

ía

con

mie

dos

y du

das.

Es

verd

ad q

ue,

com

o se

ñala

Pér

ez M

oren

o (2

003:

574

), el

pro

feso

rado

se

ve i

nduc

ido

a in

corp

orar

las

TIC

de

ntro

de

la e

scue

la y

su

aula

cas

i en

form

a irr

efle

xiva

muc

has

vece

s.

Muc

hos

desc

onoc

en t

odav

ía h

oy c

ómo

y po

r dó

nde

empe

zar

en s

us

curs

os y

term

inan

ado

ptan

do lo

s m

ater

iale

s en

líne

a or

gani

zado

s po

r la

s pr

opia

s ca

sas

edito

riale

s,

aun

cuan

do

muc

has

vece

s es

tos

recu

rsos

no

se i

dent

ifica

n co

n nu

estr

a fil

osof

ía d

e en

seña

nza.

“El

m

ater

ial e

stá

listo

, en

tonc

es,

¿par

a qu

é m

oles

tars

een

cre

ar m

ás?”

, pr

opon

en a

lgun

os.

En e

ste

sent

ido,

nos

hac

emos

eco

de

las

cara

cter

ístic

as d

escr

itas

por

Salm

on

(200

0)

acer

ca

del

perf

il qu

e de

ben

tene

r to

dos

los

prof

esor

es q

ue d

esee

n tr

abaj

ar e

n lín

ea c

on u

n fo

rmat

o hí

brid

o.

Dej

émon

os

de

lam

enta

rnos

y

llora

r so

bre

nues

tros

pr

opio

s de

scon

ocim

ient

os t

ecno

lógi

cos.

Es

hora

de

salir

del

esp

acio

cóm

odo

Page 5: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

del m

arca

dor

y la

piz

arra

en

el q

ue n

os e

ncon

tram

os y

ace

rcar

nos

a es

tas

nuev

as h

erra

mie

ntas

par

a re

solv

er d

ificu

ltade

s es

pecí

ficas

de

la

clas

e qu

e co

n lo

s vi

ejos

mét

odos

no

llega

mos

a s

atis

face

r. E

ste

cam

bio

no t

iene

por

qué

ser

inac

cesi

ble

ni c

aro.

Com

o ve

rem

os m

ás

adel

ante

, m

ucha

s de

est

as h

erra

mie

ntas

ya

las

tene

mos

ins

tala

das

en n

uest

ro p

ropi

o or

dena

dor y

las

sabe

mos

man

ejar

. Obv

iam

ente

, el

éxito

de

esta

s m

edid

as d

epen

derá

de

nues

tra

pres

enci

a y

nues

tra

prog

ram

ació

n di

dáct

ica

que

com

o pr

ofes

iona

les

de l

a ed

ucac

ión

pode

mos

y s

abem

os h

acer

.

En la

edu

caci

ón d

el m

añan

a –q

ue e

s ho

y–no

hab

rá lu

gar

para

los

prof

esor

es q

ue n

o se

pan

dese

nvol

vers

e co

n so

ltura

en

este

mun

do

virt

ual.

Un

prof

esor

que

se

prop

onga

tra

baja

r “e

n lín

ea”

debe

em

peza

r po

r co

mpr

ende

r su

ent

orno

virt

ual.

Este

con

ocim

ient

o de

be c

onta

r co

n ha

bilid

ades

no

solo

téc

nica

s re

spec

to d

el u

so d

el

soft

war

e, s

ino

tam

bién

de

com

unic

ació

n en

líne

a pa

ra in

volu

crar

a

los

estu

dian

tes

a tr

avés

de

un d

esar

rollo

de

cont

enid

o at

ract

ivo

y bi

en e

labo

rado

. Po

r úl

timo,

el p

rofe

sor

debe

ser

fle

xibl

e, p

ositi

vo y

te

ner c

onfia

nza

en s

í mis

mo.

El p

rese

nte

artíc

ulo,

ent

once

s, e

stá

orga

niza

do e

n se

is p

arte

s. L

a pr

imer

a de

scrib

ela

pro

blem

átic

a co

n lo

s re

curs

os p

edag

ógic

os q

ue

está

bam

os

utili

zand

o.

La

segu

nda

y te

rcer

a pa

rte

deta

llan

la

rede

finic

ión

del p

apel

de

las

expl

icac

ione

s gr

amat

ical

es e

n cl

ase.

La

cuar

ta p

ropo

ne u

na e

xper

ienc

ia d

e ev

alua

ción

ora

l en

lín

ea (

que

com

plem

entó

toda

nue

stra

exp

erie

ncia

). En

tan

to,

la q

uint

a y

sext

a ex

plic

an

las

posi

bilid

ades

de

se

guir

nues

tra

prop

uest

a pa

ra

la

conf

orm

ació

n de

un

curs

o hí

brid

o (c

on h

oras

pre

senc

iale

s y

trab

ajo

autó

nom

o)

y có

mo

lleva

rlas

adel

ante

co

n lo

s pr

ogra

mas

m

ás

com

unes

ins

tala

dos

en n

uest

ros

orde

nado

res,

así

com

o al

guno

s pr

ogra

mas

de

us

o gr

atui

to

disp

onib

les

en

línea

. Se

de

scrib

en

adem

ás a

lgun

os d

e lo

s pr

oble

mas

que

deb

imos

enf

rent

ar.

2. E

L V

ALO

R D

E LA

S IM

ÁG

ENES

Ya

ha s

ido

seña

lado

has

ta e

l ca

nsan

cio

el p

apel

rel

evan

te d

e la

s im

ágen

es e

n el

apr

endi

zaje

de

idio

mas

en

gene

ral

(Coh

en,

1987

; El

sner

, H

elff

, &

Vie

broc

k, 2

013;

Soe

mer

& S

chw

an,

2012

; St

evic

k,

1986

; W

right

, 19

89),

en

el

cont

exto

de

l in

glés

co

mo

leng

ua

extr

anje

ra e

n pa

rtic

ular

(G

olds

tein

, 20

13;

Rom

ney,

201

2; W

right

&

Hal

eem

, 199

5), y

más

rec

ient

emen

te e

n el

áre

a de

ELE

(Fon

cubi

erta

, 20

13a,

201

3b,

2013

c; G

olds

tein

, 20

12;

Whi

tley

& L

unn,

201

0),

verd

ad q

ue p

odría

ext

ende

rse

a cu

alqu

ier

otra

dis

cipl

ina

y qu

e no

va

mos

a d

iscu

tir a

quí.

Ant

es

de

prof

undi

zar

en

nues

tra

expe

rienc

ia,

es

impo

rtan

te

men

cion

ar q

ue t

odos

los

lib

ros

de t

exto

con

los

que

ven

íam

os

trab

ajan

do

esta

ban

acom

paña

dos

por

mat

eria

l en

lín

ea

ypr

esen

taci

ones

pre

para

das

en P

ower

Poin

t®(e

n ad

elan

te P

PT) p

or la

s m

ism

as c

asas

edi

toria

les.

Est

as p

rese

ntac

ione

s in

cluí

an i

mág

enes

, te

xtos

, y

expl

icac

ione

s de

l co

nten

ido

de l

os l

ibro

s, c

on e

l fin

de

faci

litar

la

pres

enta

ción

de

mat

eria

l (p

or e

jem

plo,

edi

toria

les

com

o M

cGra

w H

ill,

Cen

gage

Lea

rnin

g, W

iley

–en

EEU

U–

y Sa

ntill

ana,

D

ifusi

ón o

Edi

num

en –

en E

spañ

a–,

para

nom

brar

sol

o al

guna

s,

acom

paña

n su

s nu

eva

prop

uest

as c

on p

ágin

as e

lect

róni

cas

con

mat

eria

l co

mpl

emen

tario

). N

o ob

stan

te,

dos

aspe

ctos

no

s re

sulta

ban

prob

lem

átic

os. P

or u

n la

do, e

l mat

eria

l en

línea

pro

poní

a un

ace

rcam

ient

o tr

adic

iona

l y p

oco

func

iona

lista

a la

gra

mát

ica,

con

lis

tas

de u

so y

act

ivid

ades

típ

icas

de

crea

ción

de

hábi

tos

med

iant

e pr

áctic

as m

ás o

men

os m

ecán

icas

. La

s pr

esen

taci

ones

de

PPT,

en

tant

o, t

endí

an a

ser

cop

ias

está

ticas

de

las

pági

nas

del l

ibro

, con

un

uso

muy

lim

itado

de

la a

nim

ació

n y

del

colo

r, f

enóm

eno

que

no

cont

ribuí

a de

mas

iado

a a

trae

r la

ate

nció

n de

los

est

udia

ntes

. Po

r su

pues

to, l

a fle

xibi

lidad

de

PPT

nos

perm

itía

añad

ir nu

estr

aspr

opia

s an

imac

ione

s e

intr

oduc

ir al

guno

s ca

mbi

os c

osm

étic

os. S

in e

mba

rgo,

es

tas

limita

cion

es r

espe

cto

del p

roce

sam

ient

o de

l inp

ut y

la f

alta

de

Page 6: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

inte

ract

ivid

ad,

dina

mis

mo

y ha

sta

hum

or e

n la

may

oría

de

esta

s pr

esen

taci

ones

fu

eron

lo

s el

emen

tos

clav

es

que

nos

hici

eron

re

cons

ider

ar s

u us

o (P

ara

el u

so d

el h

umor

en

clas

e, v

éase

Fer

nánd

ez

Solís

y G

arcí

a C

erra

da 2

010)

.

Nue

stra

prim

era

tare

a, p

or lo

tan

to,

cons

istió

en

la o

rgan

izac

ión

de

toda

s nu

estr

as le

ccio

nes

alre

dedo

r de

l uso

om

nipr

esen

te d

e PP

T en

la

cla

se.

Des

de e

l pun

to d

e vi

sta

prác

tico,

a m

edia

no y

larg

o pl

azo,

nu

estr

a m

odifi

caci

ón

resu

ltó

un

gran

ah

orro

de

tie

mpo

en

la

or

gani

zaci

ón,

prep

arac

ión

y lo

gíst

ica

de c

lase

. Lo

s pr

ofes

ores

no

debí

an c

arga

r con

foto

graf

ías,

ced

és, d

ecen

as d

e fo

toco

pias

, o li

bros

ex

tras

: gra

n pa

rte

de la

cla

se (p

or n

o de

cir

toda

) est

aba

plan

ifica

da y

ar

ticul

ada

alre

dedo

r de

las

act

ivid

ades

que

se

habí

an i

ncru

stad

o pr

evia

men

te e

n lo

s PP

T (a

rchi

vos

de s

onid

o y

de v

ídeo

, gu

ías

para

en

trev

ista

s pe

rson

ales

, id

eas

para

ju

egos

de

ro

les,

ju

egos

, ac

tivid

ades

de

inst

rucc

ión

expl

ícita

y u

n la

rgo

etcé

tera

) or

gani

zado

s al

rede

dor

de lo

s ej

es t

emát

icos

del

sem

estr

e. D

ada

la p

last

icid

ad y

el

dina

mis

mo

de P

PT,

las

actu

aliz

acio

nes

y/o

alte

raci

ones

en

cada

nu

eva

ofer

ta d

e lo

s cu

rsos

resu

ltaba

n fá

cile

sde

hac

er. P

or o

tra

part

e,

el p

rogr

ama

resu

ltaba

acc

esib

le y

bar

ato

(PPT

est

á in

corp

orad

o en

to

dos

los

orde

nado

res)

y n

os p

erm

itía

que,

una

vez

pla

nific

ada

la

clas

e (c

on in

stru

ccio

nes

dest

acad

as p

ara

los

prof

esor

es e

n la

sec

ción

“N

otas

” so

bre

cóm

o us

ar c

ada

activ

idad

), pu

diér

amos

man

tene

r un

a ci

erta

hom

ogen

eida

d en

el

ritm

o de

los

div

erso

s cu

rsos

y

coor

dina

rlos

con

el c

uerp

o de

pro

feso

res

de m

aner

a m

ucho

más

ef

icie

nte

y ef

ectiv

a.

La c

reac

ión

de e

stas

lec

cion

es m

onta

das

tota

lmen

te a

lrede

dor

de

este

for

mat

o co

men

zó e

n 20

08, e

impl

icó

repe

nsar

el c

onte

nido

de

nues

tras

cla

ses

y la

nat

ural

eza

de la

s di

vers

as t

area

s de

apr

endi

zaje

in

volu

crad

as.

Este

pro

ceso

se

llevó

a c

abo

de f

orm

a gr

adua

l y

prog

resi

va

dura

nte

vario

s se

mes

tres

co

n m

ucho

s ci

clos

de

im

plem

enta

ción

y e

valu

ació

n. L

a pr

inci

pal

razó

n su

byac

ente

par

a

este

pro

yect

o er

a, e

n pr

imer

lug

ar,

reno

var

nues

tros

cur

sos

con

nuev

os m

ater

iale

s qu

e de

sper

tara

n y

man

tuvi

eran

la a

tenc

ión

de lo

ses

tudi

ante

s de

man

era

sost

enid

a, “

crea

ndo

una

envo

ltura

cur

iosa

y

atra

ctiv

a” (M

ora,

201

3: 8

1). E

n se

gund

o lu

gar,

ten

ía c

omo

obje

tivo

equi

libra

r la

est

ruct

ura

de la

s le

ccio

nes,

alte

rnán

dola

s en

su

disc

urrir

co

n m

omen

tos

que

apel

aban

a d

istin

tos

tipos

de

aten

ción

(m

ás

bási

ca e

n al

guno

s, o

rient

ativ

a o

ejec

utiv

a en

otr

os),

con

el f

in d

e m

ejor

ar l

os d

éfic

its d

e co

ncen

trac

ión

que

se p

odía

n pr

oduc

ir en

cl

ase,

con

side

rand

o qu

e, c

omo

seña

la M

ora

(201

3: 8

5-87

), “l

a at

enci

ón e

s un

con

junt

o de

‘at

enci

ones

dife

rent

es c

ereb

rale

s’ p

ara

cada

ser

ie d

e co

nduc

tas

y ta

reas

dis

tinta

s”.

De

esta

man

era,

los

PPT

fuer

on a

rmán

dose

de

man

era

cuid

ados

a y

en

ello

s se

fu

eron

al

tern

ando

ac

tivid

ades

de

ex

posi

ción

(m

uy

brev

es),

activ

idad

es i

nter

activ

as p

ara

trab

ajar

en

clas

e en

for

ma

indi

vidu

al,

grup

al o

ent

re p

ares

; y

con

diná

mic

as d

e cl

ase

que

requ

ería

n qu

e lo

s es

tudi

ante

s se

sen

tara

n en

gru

pos

o so

los

y re

solv

iera

n un

pr

oble

ma

o se

de

spla

zara

n po

r la

cl

ase

para

in

tera

ctua

r co

n pe

rson

as c

on la

s qu

e no

rmal

men

te n

o lo

hac

ían.

Por

ot

ra p

arte

, es

tos

PPT

inco

rpor

aban

ade

más

son

ido,

ani

mac

ión

y ha

sta

el h

umor

y l

a iro

nía

para

pro

mov

er u

n ap

rend

izaj

e m

ás

prof

undo

que

le p

erm

ita a

l est

udia

nte

perc

ibir

y co

mpr

ende

r có

mo

func

iona

la

leng

ua e

spañ

ola.

Tod

o es

to s

e hi

zo e

n pa

rte

dand

o vu

elta

la

re

laci

ón

trad

icio

nal

entr

e te

xto

escr

ito

e im

ágen

es,

sacá

ndol

es a

est

as ú

ltim

as e

l val

or d

ecor

ativ

o qu

e pr

esen

taba

n en

el

libro

de

te

xto

hast

a en

tonc

es,

para

je

rarq

uiza

rlas

y ex

plic

ar

y ej

empl

ifica

r con

ella

los

rasg

os li

ngüí

stic

os q

ue p

rese

ntab

an m

ayor

es

dific

ulta

des

para

los

estu

dian

tes.

Con

el f

in d

e ac

tivar

el n

uevo

per

fil d

el e

stud

iant

e m

enci

onad

o m

ás

arrib

a, n

eces

itába

mos

muc

ho m

ás q

ue im

ágen

es e

stát

icas

y c

uadr

os

gram

atic

ales

exp

licat

ivos

. En

luga

r de

ello

, se

recu

rrió

a la

util

izac

ión

de d

ifere

ntes

tip

os d

e pr

esen

taci

ones

vis

uale

s de

la

leng

ua,

que

Page 7: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

abar

caba

n de

sde

la u

tiliz

ació

n de

his

torie

tas

y ob

ras

de a

rte

fam

osas

–a

la

s qu

e pr

onto

se

le

s in

corp

oró

“irr

espe

tuos

amen

te”

mov

imie

nto,

so

nido

y

voce

s–ha

sta

llega

r a

nuev

os

tipos

de

vi

sual

izac

ione

s co

mo

mem

es e

inf

ogra

fías

(tan

to e

stát

icas

com

o an

imad

as)

(Ber

k, 2

011

y 20

12).

Esta

s fu

eron

par

ticul

arm

ente

útil

es

para

intr

oduc

ir nu

evos

tem

as y

voc

abul

ario

, as

í com

o pa

ra d

iscu

tir

aspe

ctos

in

terc

ultu

rale

s.La

ap

licac

ión

de

tale

s re

curs

os

esta

ba

fund

amen

tada

en

prin

cipi

os p

sico

lógi

cos

esta

blec

idos

, tal

es c

omo

el

efec

to d

e su

perio

ridad

de

la im

agen

(Nel

son,

Ree

d, y

Wal

ling,

197

6;

Paiv

io,

Roge

rs,

y Sm

ythe

, 19

68).

De

acue

rdo

con

este

prin

cipi

o,

cuan

do e

stam

os e

xpue

stos

a u

n in

put

audi

ovis

ual,

reco

rdam

os e

l 65

% d

e lo

que

se

nos

ha d

icho

o m

ostr

ado,

est

o es

, m

ás d

e se

is

vece

s de

las

situ

acio

nes

sin

ayud

a vi

sual

.

El

proc

eso

de

impl

emen

taci

ón,

dise

ño

e in

tegr

ació

n de

es

tos

conc

epto

s de

rivó

en l

a or

gani

zaci

ón d

e nu

estr

os P

PT a

lrede

dor

de

cuat

ro fu

ncio

nes

espe

cífic

as d

e en

seña

nza

que

dim

os e

n lla

mar

las

4 E:

exp

oner

, exp

licar

, eje

rcita

r, y

eva

luar

. La

prim

era

pres

enta

ba a

los

estu

dian

tes

dist

inta

s m

uest

ras

de l

a le

ngua

en

form

atos

var

iado

s (c

orto

met

raje

s,

frag

men

tos

de

pelíc

ulas

o

publ

icid

ades

, ví

deos

m

usic

ales

, di

álog

os g

raba

dos,

tex

tos

escr

itos,

im

ágen

es e

stát

icas

) in

sert

ados

en

los

PPT.

Las

típ

icas

act

ivid

ades

de

com

pren

sión

se

hací

an s

iem

pre

en p

anta

lla y

a co

n to

do e

l gr

upo

ya e

n gr

upos

pe

queñ

os y

con

una

pos

terio

r pu

esta

en

com

ún (v

éase

fig

ura

1). E

n al

guno

s ca

sos,

el d

iseñ

o se

guía

el m

odel

o típ

ico

de m

ucha

s ca

dena

s de

tel

evis

ión

con

las

que

los

estu

dian

tes

está

n fa

mili

ariz

ados

: un

a im

agen

en

pant

alla

con

bre

vísi

mo

text

o al

mar

gen,

o c

on u

n zó

calo

po

r el

qu

e ib

a ap

arec

iend

o in

form

ació

n co

mpl

emen

taria

en

co

ntin

uo

mov

imie

nto

(en

nues

tro

caso

, la

s pr

egun

tas

de

com

pren

sión

en

para

lelo

a la

s ac

cion

es: v

éase

la fi

gura

2).

FIG

URA

1: U

so d

e un

cor

tom

etra

jeco

n ac

tivid

ades

en

pant

alla

en

para

lelo

.

En o

tros

cas

os (f

igur

as 3

) se

colo

caba

ant

es d

e la

s im

ágen

es u

n te

xto

escr

ito c

on la

s es

truc

tura

s qu

e se

que

rían

intr

oduc

ir, d

esta

cada

s en

co

lor,

y s

e ex

igía

de

los

estu

dian

tes

una

obse

rvac

ión

deta

llada

de

las

acci

ones

qu

e se

guía

n.

Asi

mis

mo,

a

med

ida

que

esta

s se

de

sarr

olla

ban

(por

eje

mpl

o, u

na h

isto

rieta

de

Qui

no a

la

que

se l

e ha

bía

inco

rpor

ado

irrev

eren

tem

ente

mov

imie

nto

y so

nido

), ib

an

apar

ecie

ndo

nuev

amen

te i

ndic

acio

nes

en p

anta

lla –

pero

est

a ve

z so

lo a

quel

las

que

se c

orre

spon

dían

con

la e

scen

a en

cue

stió

n–co

n la

m

ism

a es

truc

tura

enf

atiz

ada

con

colo

r (e

n es

te c

aso,

la

dife

renc

ia

entr

e pr

etér

ito i

mpe

rfec

to y

per

fect

o si

mpl

e).

De

esta

for

ma,

se

expo

nía

al e

stud

iant

e a

form

as li

ngüí

stic

as e

spec

ífica

s, e

n un

ám

bito

de

hum

or, p

ero

sin

perd

er d

e vi

sta

su c

onex

ión

audi

ovis

ual.

El u

so d

e es

ta y

otr

as p

ráct

icas

pro

nto

sorp

rend

ió a

los

estu

dian

tes,

qu

e ve

nían

aco

stum

brad

os a

un

form

ato

de c

lase

com

unic

ativ

a m

ás

trad

icio

nal y

nos

em

pujó

a c

ontin

uar c

on e

l pro

yect

o y

expl

orar

otr

as

área

s.

Page 8: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

FIG

URA

2: U

so d

e un

apu

blic

idad

con

pre

gunt

as d

e co

mpr

ensi

ónen

mov

imie

nto

en e

l zóc

alo.

Page 9: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

FIG

URA

3: U

so d

e hi

stor

ieta

s co

n m

ovim

ient

o y

mus

ical

izac

ión

para

exp

oner

las

dife

renc

ias

entr

e el

pre

térit

o im

perf

ecto

y e

l per

fect

o si

mpl

e (f

ragm

ento

).

3. E

XPL

ICA

CIO

NES

GRA

MA

TIC

ALE

S

En e

l de

sarr

ollo

de

las

expl

icac

ione

s gr

amat

ical

es,

en p

artic

ular

, ta

mbi

én

tuvi

mos

qu

e re

defin

ir la

vi

sión

de

nu

estr

a pr

áctic

a pe

dagó

gica

en

rela

ción

con

el p

apel

que

deb

ía o

cupa

r la

ens

eñan

za

de l

a gr

amát

ica

en n

uest

ras

clas

es.

Has

ta e

l m

omen

to,

vení

amos

in

fluid

os p

or lo

s pl

ante

os d

e K

rash

en (1

981)

resp

ecto

del

pap

el d

e la

gr

amát

ica

en

nues

tros

cu

rsos

. C

omo

se

reco

rdar

á,

Kra

shen

ha

ex

plic

ado

que

el c

onoc

imie

nto

de u

n id

iom

a ap

rend

ido

en f

orm

a co

nsci

ente

es

dist

into

de

los

cono

cim

ient

os l

ingü

ístic

os a

dqui

ridos

in

cons

cien

tem

ente

. A

sí,

com

o el

con

ocim

ient

o ap

rend

ido

no s

e pu

ede

conv

ertir

en

cono

cim

ient

o ad

quiri

do,

la e

nseñ

anza

de

la

gram

átic

a qu

edab

a en

ex

trem

o lim

itada

. C

onsu

mía

tie

mpo

en

fo

rma

inne

cesa

ria y

no

qued

aba

dem

ostr

ado

que

se m

ejor

ara

la

expr

esió

n or

al, y

la s

oltu

ra y

flui

dez.

Page 10: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

Sin

emba

rgo,

en

los

últim

os a

ños

la i

nves

tigac

ión

en e

l ár

ea h

a cu

estio

nado

est

e pr

esup

uest

o y

dem

ostr

ado

que,

sin

una

ens

eñan

za

expl

ícita

de

la g

ram

átic

a, l

os e

stud

iant

es e

xpue

stos

a l

os m

étod

os

com

unic

ativ

os d

uran

te m

ucho

tie

mpo

no

logr

an a

lcan

zar,

en

curs

os

supe

riore

s, n

ivel

es a

prop

iado

s de

cor

recc

ión

con

cier

tas

form

as

gram

atic

ales

pa

rtic

ular

es

(Cad

iern

o 20

08:

262)

. C

omo

obse

rva

Cad

iern

o, u

n gr

an n

úmer

o de

est

udio

s ha

n ve

nido

pro

porc

iona

ndo

prue

bas

de lo

s ef

ecto

s po

sitiv

os d

e la

ens

eñan

za d

e la

gra

mát

ica

en

térm

inos

de

prec

isió

n y

rapi

dez

de l

a ad

quis

ició

n. E

n es

te s

entid

o,

véan

se lo

s tr

abaj

os d

e El

lis (1

994

y 20

07),

Nor

ris y

Ort

ega

(200

0), l

os

de N

iem

eier

y R

eif

(200

8),

y en

par

ticul

ar l

os d

e Sc

hmid

t (1

990

y 19

93),

para

qui

en u

na f

ocal

izac

ión

cons

cien

te e

n la

for

ma,

o a

l m

enos

un

énfa

sis

punt

ual e

n el

la, d

eber

ía s

er c

onsi

dera

da c

omo

una

cond

ició

n ne

cesa

ria e

n el

apr

endi

zaje

de

idio

mas

. De

igua

l for

ma

se

man

ifies

ta

Ach

ard

(200

8:

432)

, qu

ien

nota

qu

e lo

s en

foqu

es

cogn

itivo

s of

rece

n ad

emás

pos

ibili

dade

s de

com

bina

r la

ens

eñan

za

de la

gra

mát

ica

y la

met

odol

ogía

com

unic

ativ

a.

En c

onse

cuen

cia,

opt

amos

por

un

enfo

que

expl

ícito

en

la f

orm

a (L

ong

y Ro

bins

on 1

998)

y n

os p

ropu

sim

os d

esar

rolla

r m

ater

iale

s vi

sual

es q

ue in

corp

orar

an u

na c

ompr

ensi

ón c

ogni

tiva

del s

igni

ficad

o de

cie

rtos

ras

gos

lingü

ístic

os p

robl

emát

icos

en

la c

ompr

ensi

ón o

pr

oduc

ción

de

los

estu

dian

tes.

Com

o bi

en h

an a

nota

do N

iem

eier

y

Reif

(200

8: 3

26)

la e

nseñ

anza

de

la g

ram

átic

a de

be p

erm

itir

a lo

s es

tudi

ante

s de

sarr

olla

r su

pro

pia

com

pren

sión

sig

nific

ativ

a de

los

co

ncep

tos

suby

acen

tes

en

las

cons

truc

cion

es

gram

atic

ales

, si

n en

trar

en

conf

licto

con

los

ento

rnos

com

unic

ativ

os d

el a

pren

diza

je

de id

iom

as.

Aqu

í es

im

port

ante

señ

alar

que

alg

unos

est

udio

s ha

n in

dica

do

adem

ás q

ue,

si b

ien

no e

xist

en v

enta

jas

sign

ifica

tivas

sob

re l

as

expl

icac

ione

s gr

amat

ical

es d

el li

bro

de t

exto

tra

dici

onal

, los

alu

mno

s va

lora

n la

nat

ural

eza

atra

ctiv

a de

la in

form

ació

n pr

esen

tada

en

un

form

ato

visu

al q

ue in

corp

ore

mov

imie

nto

y so

nido

(C

orbe

il, 2

007)

. D

e he

cho,

se

gún

Cor

beil

“col

our

codi

ng,

bold

ing,

fo

nt

man

ipul

atio

n,

unde

rlini

ng,

anim

atio

n sc

hem

es,

and

cust

om

anim

atio

n al

l ser

ve t

o m

ake

gram

mat

ical

rul

es m

ore

salie

nt”

(200

7:

632)

. C

on e

sto

tam

bién

par

ece

coin

cidi

r M

euni

er (

2008

: 10

6),

cuan

do a

firm

a qu

e la

gra

mát

ica

peda

gógi

ca d

el f

utur

o co

n ba

se

cogn

itiva

no

será

qui

zás

una

“gra

mát

ica

en p

apel

”, m

ucho

más

es

tátic

a, s

ino

en l

ínea

y m

ucho

más

din

ámic

a (y

a ve

rem

os m

ás

adel

ante

el

efec

to q

ue t

uvo

este

ace

rcam

ient

o pa

ra e

l fu

turo

de

nues

tros

cur

sos

en g

ener

al).

De

esta

for

ma,

se

optó

por

dis

eñar

las

diap

ositi

vas

sigu

iend

o un

for

mat

o qu

e tu

vier

a en

cue

nta

prin

cipi

os

de l

a si

colo

gía

cogn

itiva

(fig

ura

4) p

ara

prom

over

un

apre

ndiz

aje

sign

ifica

tivo

(Kos

slyn

, 200

7).

1)C

onec

tars

e co

n la

aud

ienc

ia.

•Pr

inci

pio

de re

leva

ncia

•Pr

inci

pio

de c

onoc

imie

nto

apro

piad

o2)

Diri

gir y

man

tene

r la

aten

ción

de

la a

udie

ncia

. •

Prin

cipi

o de

rasg

o so

bres

alie

nte

•Pr

inci

pio

de “

disc

rimin

abili

dad”

•Pr

inci

pio

de o

rgan

izac

ión

perc

eptiv

a 3)

Prom

over

la c

ompr

ensi

ón y

la m

emor

ia.

•Pr

inci

pio

de c

ompa

tibili

dad

•Pr

inci

pio

de c

ambi

o in

form

ativ

o.•

Prin

cipi

o de

las

limita

cion

es d

e ca

paci

dad.

FIG

URA

4: P

rinci

pios

psi

coló

gico

s de

Kos

slyn

par

a de

sarr

olla

r PPT

per

suas

ivos

.

Por

supu

esto

, ade

más

de

la u

tiliz

ació

n de

est

os e

fect

os p

ara

mej

orar

la

obs

erva

ción

y a

tenc

ión

de l

os e

stud

iant

es r

espe

cto

de r

asgo

s gr

amat

ical

es

part

icul

ares

, en

el

tr

atam

ient

o de

nu

estr

os

PPT

agre

gam

os

tam

bién

lo

s pr

inci

pios

de

la

gr

amát

ica

cogn

itiva

de

sarr

olla

dos

en e

l co

ntex

to d

e es

paño

l co

mo

segu

nda

leng

ua /

le

ngua

ext

ranj

era

(Llo

pis

Gar

cía,

Bie

nes

Espi

nosa

, y

Ruiz

Cam

pillo

, 20

12;

Lópe

z G

arcí

a, 2

004)

. Si

guie

ndo

el c

onse

jo d

e La

ngac

ker

Page 11: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

(200

8: 2

1),

apre

nder

gra

mát

ica

no t

iene

por

qué

im

plic

ar u

na

inte

rnal

izac

ión

abur

rida

de r

estr

icci

ones

arb

itrar

ias.

Ana

lizad

o co

n at

enci

ón,

cada

ele

men

to g

ram

atic

al c

ontr

ibuy

e se

mán

ticam

ente

y

cada

dis

tinci

ón g

ram

atic

al a

greg

a nu

evos

ras

gos

conc

eptu

ales

. El

co

noci

mie

nto

de e

stos

fac

tore

s of

rece

ría u

n pu

nto

de p

artid

a ef

icaz

pa

ra

la

ense

ñanz

a de

id

iom

as,

por

cuan

to

ayud

aría

a

tom

ar

conc

ienc

ia d

e la

form

a en

que

se

conc

eptu

aliz

an c

iert

as id

eas

en u

na

leng

ua d

ada

y có

mo

esta

s se

com

unic

an.

El u

so e

n to

do m

omen

to

de m

ovim

ient

o, s

onid

o y

jueg

os c

on e

l col

or p

erm

itió

que

muc

has

de e

stas

exp

licac

ione

s co

brar

an v

ida

com

o nu

nca

ante

s y

muc

hos

de

esto

s co

ncep

tos

–a v

eces

muy

abs

trac

tos–

pudi

eran

gra

ficar

se c

on

may

or c

larid

ad e

n fo

rma

visu

al.

Cad

a ef

ecto

(de

mov

imie

nto,

col

or,

o so

nido

) se

elig

ió p

or s

u va

lor

sign

ifica

tivo

y de

rea

lce

de l

as e

stru

ctur

as,

con

un u

so l

imita

do d

e te

cnic

ism

os.

En e

fect

o, d

ebid

o a

que

un a

cerc

amie

nto

cogn

itivo

se

basa

en

la e

xper

ienc

ia d

irect

a qu

e te

nem

os d

e nu

estr

o en

torn

o, e

s po

sibl

e re

pres

enta

r el

si

gnifi

cado

de

m

ucha

s de

es

tos

rasg

os

lingü

ístic

os e

sque

mát

icam

ente

, o

en t

érm

inos

de

“esc

enas

”, e

n lu

gar

de h

acer

lo c

on e

xplic

acio

nes

lingü

ístic

as d

emas

iado

téc

nica

s o

por

med

io d

e de

finic

ione

s ex

traí

das

del

dicc

iona

rio (

Tayl

er,

2008

: 47

2).

Esta

s im

ágen

es p

uede

n m

ostr

ar d

e fo

rma

muy

dire

cta

y pr

áctic

a lo

s m

atic

es d

ifere

ntes

ent

re u

na f

orm

a y

otra

, rea

just

ando

y

dirig

iend

o la

ate

nció

n de

l est

udia

nte

a la

rel

ació

n fo

rma-

sign

ifica

do,

tal c

omo

lo h

an s

uger

ido

en s

u m

omen

to T

erre

ll (1

991)

y r

etom

ado

lueg

o po

r Van

Patt

en (1

996)

, Cad

iern

o (2

010)

y L

lopi

s G

arcí

a (2

011)

.

A p

edid

o de

los

est

udia

ntes

, qu

e ve

ían

esta

s pr

esen

taci

ones

muy

út

iles

para

en

tend

er

cier

tos

conc

epto

s y

cons

ulta

rlas

en

sus

revi

sion

es,

fuim

os

inco

rpor

ando

m

ucho

s de

es

tos

PPT

en

Blac

kboa

rd,

nues

tra

plat

afor

ma

de a

pren

diza

je e

n lín

ea (

LMS

oLe

arni

ng

Man

agem

ent

Syst

em).

Com

o es

tas

imág

enes

co

n su

s an

imac

ione

s ha

bían

sid

o di

seña

das

en p

rimer

a in

stan

cia

para

ser

utili

zada

s en

cl

ases

pr

esen

cial

es,

muc

has

no

tení

an

soni

do.

En

efec

to,

habí

an s

ido

pens

adas

par

a qu

e el

doc

ente

ilu

stra

ra s

us

expl

icac

ione

s en

ca

dagr

upo.

A

l su

birla

s a

Blac

kboa

rd,

com

pren

dim

os

que

se

hací

a ne

cesa

rio

agre

garle

s un

a br

eve

expo

sici

ón

que

guia

ra

al

estu

dian

tado

a

ente

nder

m

ejor

lo

s ej

empl

os.

Se

inco

rpor

ó as

í un

a vo

z en

of

fqu

e gu

iaba

la

in

terp

reta

ción

de

las

imág

enes

y p

onía

más

énf

asis

en

aspe

ctos

que

a

un e

stud

iant

e di

stra

ído

se l

e po

dían

esc

apar

. Pr

onto

nos

dim

os

cuen

ta d

el p

oten

cial

que

ten

ía e

ste

uso:

pod

íam

os t

rans

ferir

gra

n pa

rte

de e

sas

expl

icac

ione

s a

nues

tra

plat

afor

ma,

libe

rand

o tie

mpo

de

cla

se p

ara

la p

ráct

ica

de u

n ap

rend

izaj

e m

ucho

más

act

ivo.

A

dem

ás, s

emej

ante

rec

urso

nos

per

mití

a ex

tend

er n

uest

ra p

rese

ncia

m

ás a

llá d

e lo

s m

uros

de

la c

lase

, por

cua

nto

los

estu

dian

tes

podí

an

acce

der

a nu

estr

as

expl

icac

ione

s en

cual

quie

r m

omen

to

y en

cu

alqu

ier

luga

r y

desd

e cu

alqu

ier

disp

ositi

vo m

óvil

(o e

sto

era

lo q

ue

pens

ábam

os e

n un

prin

cipi

o. Y

a ve

rem

os l

as d

ificu

ltade

s té

cnic

as

con

las

que

nos

enco

ntra

mos

.).

De

esta

for

ma,

la e

volu

ción

fue

cas

i nat

ural

y la

imag

en c

omen

zóa

ocup

ar

un

luga

r ce

ntra

l en

la

co

ncep

tual

izac

ión

de

los

rasg

os

lingü

ístic

os p

artic

ular

es d

el e

spañ

ol q

ue q

uería

mos

ens

eñar

tan

to

dent

ro c

omo

fuer

a de

cla

se.

Dad

as l

as c

arac

terís

ticas

lin

güís

ticas

re

lativ

amen

te h

omog

énea

s de

l est

udia

ntad

o (s

i bie

n ha

bía

alum

nos

nativ

os d

e ot

ras

leng

uas,

tod

os m

anej

aban

el

ingl

és c

omo

idio

ma

com

ún),

se o

ptó

por

part

ir de

l ing

lés

com

o ap

roxi

mac

ión

a nu

estr

as

expl

icac

ione

s. P

or lo

gen

eral

, ca

da p

rese

ntac

ión

esta

ba o

rgan

izad

a en

dos

par

tes.

Una

prim

era

part

e ex

plic

aba

–en

ingl

és–

cóm

o es

ta

leng

ua r

epre

sent

aba

lingü

ístic

amen

te u

na s

ituac

ión

conc

reta

del

m

undo

(situ

ació

n qu

e es

taba

rel

acio

nada

con

el r

asgo

ling

üíst

ico

del

espa

ñol

del

que

quer

íam

os h

abla

r m

ás t

arde

). En

un

segu

ndo

mom

ento

, se

dej

aba

el i

nglé

s de

lad

o y

se p

asab

a al

esp

añol

par

a ex

plic

ar la

dife

rent

e (o

no)

per

spec

tiva

que

adop

taba

nue

stra

leng

ua

ante

esa

rea

lidad

y l

os c

ambi

os d

e si

gnifi

cado

que

pod

ía i

mpl

icar

Page 12: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

eleg

ir un

a al

tern

ativ

a po

r so

bre

otra

. En

tér

min

os m

ás s

impl

es:

era

com

o qu

erer

esc

ucha

r a

dos

test

igos

que

, ub

icad

os e

n es

quin

as

opue

stas

de

un

a in

ters

ecci

ón,

veía

n el

m

ism

o ac

cide

nte

y lo

de

scrib

ían

a pa

rtir

de

la

pers

pect

iva

en

que

se

enco

ntra

ban,

re

salta

ndo

algu

nos

aspe

ctos

y s

ombr

eand

o ot

ros.

Las

dife

renc

ias

de

pers

pect

iva

nos

perm

itían

exp

licar

(en

cad

a id

iom

a) e

l ac

ento

que

un

a y

otra

leng

ua p

onía

ant

e el

mis

mo

hech

o.

Está

cla

ro q

ue n

o er

a nu

estr

a in

tenc

ión

dar

una

expl

icac

ión

de “

la

gram

átic

a de

l in

glés

” o

una

“gra

mát

ica

com

para

tiva”

en

sent

ido

estr

icto

, si

no q

ue s

e lo

hac

ía s

obre

la

base

de

las

noci

ones

o

conc

epto

s un

iver

sale

s qu

e la

s le

ngua

s co

mpa

rten

. Es

to a

dem

ás

perm

itió

que

los

estu

dian

tes

tom

aran

con

cien

cia

sobr

e lo

s pr

oces

os

de

perc

epci

ón

y es

truc

tura

ción

de

l m

undo

qu

e tie

ne

cada

co

mun

idad

lin

güís

tica.

Al

fin d

e cu

enta

s, e

l ap

rend

izaj

e de

una

gr

amát

ica

extr

anje

ra i

mpl

ica

apre

nder

a r

eorie

ntar

la

aten

ción

a

dife

rent

es a

spec

tos

del

esce

nario

vis

ual

(De

Kno

p y

Dirv

en,

2008

: 30

4).

Sigu

iend

o la

rec

omen

daci

ón d

e Ll

opis

Gar

cía,

Rea

l Esp

inos

a y

Ruiz

Cam

pillo

(201

2: 6

4),

no n

os q

ueda

mos

en

pedi

r al

est

udia

nte

que

pien

se e

n es

paño

l, ni

lo d

ejam

os

com

para

ndo

al e

spañ

ol c

on s

u le

ngua

mat

erna

. En

luga

r de

eso

, su

bim

os u

n es

caló

n y

nos

situ

amos

en

la m

aner

a en

que

, se

a cu

al s

ea n

uest

ra l

engu

a m

ater

na,

pens

amos

y e

nten

dem

os e

l mun

doy,

des

de a

hí,

resu

lta m

ucho

más

cil,

y de

cidi

dam

ente

com

pren

sibl

e, e

nten

der

el e

spañ

ol n

o si

mpl

emen

te

com

o ot

ra

leng

ua,

sino

co

mo

una

man

era

de

repr

esen

tar

las

mis

mas

ca

tego

rías,

con

cept

os y

per

cepc

ione

s qu

e re

pres

enta

la

leng

ua m

ater

na d

el

estu

dian

te m

edia

nte

form

as li

ngüí

stic

as d

ifere

ntes

(énf

asis

en

el o

rigin

al).

Un

ejem

plo

quiz

ás

nota

ble

de

esto

–e

spec

ialm

ente

po

r lo

s re

sulta

dos

posi

tivos

qu

e ob

tuvi

mos

lu

ego–

fue

el

orde

n qu

e el

egim

os p

ara

intr

oduc

ir el

con

cept

o de

“pr

etér

ito im

perf

ecto

” en

pa

rale

lo a

la

prác

tica

que

vení

amos

des

arro

lland

o en

cla

se.

En e

l cu

rso

ante

rior,

los

estu

dian

tes

ya h

abía

n si

do e

xpue

stos

al p

reté

rito

perf

ecto

sim

ple

y po

r pr

imer

a ve

z se

enc

ontr

aban

con

est

a nu

eva

form

a ve

rbal

que

ent

raba

a c

ompe

tir c

on la

form

a de

l pas

ado

que

ya

cono

cían

. Par

tiend

o de

dib

ujos

fam

iliar

es q

ue y

a ha

bíam

os u

tiliz

ado

para

hab

lar

del p

rese

nte

habi

tual

, exh

ibim

os p

rimer

o có

mo

el in

glés

de

scrib

ía e

n pr

esen

te la

s ac

cion

es h

abitu

ales

; la

s ap

arie

ncia

s fís

icas

de

ge

nte,

lu

gare

s y

obje

tos;

y

las

inte

ncio

nes,

pa

ra

lueg

o co

ntra

pone

rlas

al p

asad

o. S

e co

nclu

ía a

sí q

ue,

depe

ndie

ndo

de

nues

tro

prop

ósito

, el

us

o de

l pa

sado

si

mpl

e in

glés

po

día

ejem

plifi

cars

e co

n un

cub

o: c

ada

lado

de

ese

cubo

repr

esen

taba

una

in

tenc

ión

dist

inta

del

hab

lant

e in

glés

(des

crib

ir ac

cion

es ru

tinar

ias

en

el p

asad

o, e

stad

os e

n el

pas

ado,

int

enci

ones

en

elpa

sado

, et

c.

(fig

ura

5).

Page 13: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

FIG

URA

5: E

lecc

ione

s de

form

as d

el p

asad

o qu

e de

be h

acer

un

habl

ante

del

ingl

és,

segú

n su

s pr

opós

itos.

Fren

te a

est

as o

pcio

nes

de l

as q

ue d

ispo

ne e

l ha

blan

te d

el i

nglé

s pa

ra d

istin

guir

sus

dist

into

s pr

opós

itos

(pas

ado

sim

ple,

for

mas

con

“u

sed

to”,

pas

ado

cont

inuo

, etc

.), c

ontr

apus

imos

las

dos

form

as d

el

espa

ñol:

el

pret

érito

pe

rfec

to

sim

ple

y el

im

perf

ecto

, qu

e co

ncep

tual

izam

os c

omo

las

dos

cara

s de

una

mis

ma

mon

eda

(fig

ura

6):

FIG

URA

6: P

reté

rito

perf

ecto

sim

ple

eim

perf

ecto

: dos

car

as d

e un

a m

ism

a m

oned

a.

De

esta

fo

rma,

es

ta

apro

xim

ació

n no

s si

rvió

lu

ego

para

po

der

repr

esen

tar,

por

eje

mpl

o, e

l pr

etér

ito p

erfe

cto

sim

ple

com

o un

a pe

lícul

a en

la q

ue la

s ac

cion

es s

e ib

an s

uced

iend

o un

a de

spué

s de

ot

ra (y

de

hech

o, la

s an

imac

ione

s de

l PPT

nos

per

miti

eron

gra

ficar

lo

com

o un

“ro

llo d

e pe

lícul

a” e

n el

que

se

mov

ían

los

bord

es p

ara

dar

esa

sens

ació

n de

di

nam

ism

o qu

e en

el

pa

pel

no

pode

mos

re

pres

enta

r)1 .

El i

mpe

rfec

to,

en t

anto

, po

día

repr

esen

tars

e a

part

ir de

una

fot

o o

foto

gram

a (o

ser

ie d

e fo

tos

idén

ticas

si a

una

acc

ión

habi

tual

en

el

pa

sado

se

re

fería

). En

es

te

caso

, ca

da

vez

que

habl

ábam

os d

el i

mpe

rfec

to c

on s

entid

o de

scrip

tivo

apar

ecía

un

fotó

graf

o qu

e, c

on e

l son

ido

de s

u cá

mar

a en

acc

ión,

le re

cord

aba

al

estu

dian

tees

e us

o de

scrip

tivo

part

icul

ar q

ue q

uería

mos

tra

nsm

itir

1D

uran

te a

ños

trab

ajam

os e

n nu

estr

as c

lase

s co

n es

ta e

jem

plifi

caci

ón d

e la

s m

etáf

oras

de

la “

pelíc

ula”

y l

a “f

otog

rafía

” pa

ra d

escr

ibir

esto

s do

s as

pect

os.

Coi

ncid

ente

men

te,

tam

bién

vi

mos

es

ta

apro

xim

ació

n en

Ll

opis

G

arcí

a,

Real

Es

pino

sa y

Rui

z C

ampi

llo 2

012.

Page 14: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

(fig

ura

7).

Por

últim

o, in

trod

ujim

os a

quí e

l con

cept

o de

“in

tenc

ión

en e

l pas

ado”

, qu

e ej

empl

ifica

mos

con

una

muj

er q

ue m

iraba

una

es

cena

en

la q

ue s

e de

scrib

ía u

na i

nten

ción

que

fin

alm

ente

no

cum

plía

.

FIG

URA

7: P

reté

rito

perf

ecto

sim

ple

vs im

perf

ecto

.

Sim

ilare

s ej

empl

os s

e si

guie

ron

en la

exp

licac

ión

de t

emas

com

o lo

s pr

onom

bres

inde

finid

os,

los

pron

ombr

es d

e ob

jeto

dire

cto

y ob

jeto

in

dire

cto,

el

im

pera

tivo

y el

su

bjun

tivo,

ve

rbos

de

ca

mbi

os

de

esta

do,

prep

osic

ione

s,

ser

y es

tar,

o

verb

os

espe

cial

es

com

o “q

ueda

r” (f

igur

a 8)

.

Page 15: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

FIG

URA

8: A

prox

imac

ión

a do

s ve

rbos

de

cam

bios

de

esta

do: p

oner

se y

hac

erse

. “P

oner

se”

fue

repr

esen

tado

com

o ve

rbo

que

indi

ca u

n ca

mbi

o rá

pido

y ci

rcun

stan

cial

y “

hace

rse”

com

o ve

rbo

que

impl

ica

un c

ambi

o gr

adua

l al q

ue s

e lle

ga d

espu

és d

e un

rela

tivo

esfu

erzo

o v

olun

tad

del s

ujet

o.

Page 16: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

En t

odos

est

os c

asos

, la

s an

imac

ione

s, e

l co

lor

y el

son

ido

nos

perm

itier

on

ofre

cer

una

expe

rienc

ia

más

di

nám

ica

en

las

expl

icac

ione

s, p

onie

ndo

en p

ráct

ica

elem

ento

s qu

e se

rían

difíc

iles

de

inco

rpor

ar e

n un

a pr

esen

taci

ón t

radi

cion

al c

on u

na p

izar

ra c

orrie

nte

o co

n m

ater

ial

está

tico.

Est

as c

arac

terís

ticas

ade

más

nos

ayu

daro

n no

sol

o a

man

tene

r la

ate

nció

n de

los

estu

dian

tes

y la

par

ticip

ació

n,

sino

tam

bién

a m

ejor

ar e

l ren

dim

ient

o es

tudi

antil

, por

cua

nto

se h

a de

mos

trad

o qu

e to

dos

esta

s ay

udas

vi

sual

es

pued

en

mej

orar

si

gnifi

cativ

amen

te

los

resu

ltado

s de

ap

rend

izaj

e (K

arpi

cke

y Ro

edig

er II

I, 20

08; K

arpi

cke

y Bl

unt,

201

1).

4. P

RÁC

TIC

A

A p

artir

de

esto

s ej

empl

os y

ant

es d

e pa

sar

al t

raba

jo c

on t

exto

s es

crito

s, s

e co

ntin

uó c

on la

prá

ctic

a or

al d

e ca

da u

na d

e es

tos

usos

, co

n m

uchí

sim

o ap

oyo

visu

al y

aud

itivo

(Fig

ura

9). A

med

ida

que

los

ejer

cici

os ib

an a

vanz

ando

, se

iba

elim

inan

do p

arte

del

apo

yo t

extu

al

para

fo

rzar

a

los

estu

dian

tes

a ag

rega

r m

ás

deta

lles

en

su

prod

ucci

ón o

ral

y da

rles

la p

osib

ilida

d de

util

izar

más

res

pues

tas

libre

s. D

e es

ta f

orm

a, e

l es

tudi

ante

deb

ía r

ealiz

ar d

os o

pera

cion

es

fund

amen

tale

s:

inte

rpre

tar

y co

mpr

ende

r el

in

put

(ent

ende

r la

re

pres

enta

ción

vis

ual

del

espa

ñol

que

está

bam

os p

rese

ntán

dole

) y

prod

ucir

el o

utpu

t qu

e la

des

crib

iera

. D

ada

la f

orm

a en

que

se

resa

ltó la

est

ruct

ura

con

los

dibu

jos

(cas

i tod

os r

etom

ados

del

libr

o de

tex

to y

, en

con

secu

enci

a, f

amili

ares

par

a el

est

udia

nte)

y e

n qu

e se

elim

inar

on a

quel

los

elem

ento

s qu

e po

dían

ent

rar

en c

ompe

tició

n se

mán

tica

con

la f

orm

a lin

güís

tica

en c

uest

ión,

se

logr

ó qu

e lo

s es

tudi

ante

s es

tabl

ecie

ran

asoc

iaci

ones

cl

aras

en

tre

el

prop

ósito

co

mun

icat

ivo

y la

for

ma

verb

al q

ue d

ebía

n ut

iliza

r pa

ra p

rodu

cir

una

com

unic

ació

n ef

icaz

.

Page 17: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

FIG

URA

9. A

soci

ació

n en

tre

el p

ropó

sito

com

unic

ativ

o y

la fo

rma

verb

al.

Nót

ese

cóm

o a

med

ida

que

se a

vanz

a en

la p

ráct

ica,

la re

pres

enta

ción

vis

ual

se c

onvi

erte

en

la ú

nica

guí

a.

Com

o ve

mos

, en

el d

esar

rollo

de

los

ejer

cici

os d

e pr

áctic

a en

cla

se,

los

aspe

ctos

cla

ves

que

no q

uisi

mos

per

der

de v

ista

fue

ron

una

aten

ta g

rada

ción

y u

na d

inám

ica

inte

ract

iva

con

el p

rofe

sor

y lo

s co

mpa

ñero

s.

Obs

erva

mos

as

í qu

e si

, en

la

s pr

imer

as

fase

s de

co

ntac

to,

expo

níam

os a

los

estu

dian

tes

a im

ágen

es s

in n

ingú

n tip

o de

apo

yo t

extu

al,

esto

s se

per

dían

en

la i

nter

pret

ació

n y

gast

aban

to

da s

u en

ergí

a de

pro

cesa

mie

nto

inte

ntan

do e

luci

dar

la(s

) for

ma(

s)

que

se e

sper

aba

de e

llos.

Al

com

enza

r co

n un

apo

yo t

extu

al m

uy

bási

co,

logr

ábam

os a

trae

r y

dirig

ir la

ate

nció

n de

l es

tudi

anta

do a

l si

gnifi

cado

qu

e re

pres

enta

ba

la

imag

en.

Solo

ne

cesi

taba

co

ncen

trar

se e

n la

idea

que

se

quer

ía re

pres

enta

ra tr

avés

del

dib

ujo.

Po

r ot

ra p

arte

, al

tom

ar e

n pr

inci

pio

ejem

plos

vis

uale

s ex

traí

dos

de

lecc

ione

s pr

evia

s de

l mis

mo

libro

par

a in

trod

ucir

los

nuev

os t

emas

, lo

s ap

rend

ient

es s

e en

cont

raba

n co

n si

tuac

ione

s en

que

deb

ían

utili

zar

en u

n pr

inci

pio

un lé

xico

muy

fam

iliar

y c

onoc

ido,

lo q

ue le

s pe

rmití

a co

ncen

trar

se s

in p

robl

emas

en

las

nuev

as e

stru

ctur

as y

re

duci

r su

ansi

edad

.

Resp

ecto

de

la i

nter

activ

idad

y p

artic

ipac

ión

en c

lase

, la

prá

ctic

a se

guía

una

ser

ie d

e pa

sos

pree

stab

leci

dos.

Prim

ero,

se

reso

lvía

n al

guna

s im

ágen

es c

on t

odo

el g

rupo

par

a qu

e qu

edar

a en

cla

ro

cóm

o de

bían

int

erpr

etar

se.

Lueg

o, s

e di

vidí

a la

cla

se e

n gr

upos

pe

queñ

os y

se

com

enza

ban

a m

ostr

ar la

s di

stin

tas

repr

esen

taci

ones

vi

sual

es p

ara

que,

en

form

a gr

upal

se

fuer

an r

azon

ando

en

form

a or

al y

tom

ando

not

as o

arm

ando

las

orac

ione

s (a

spec

to m

otriz

del

ej

erci

cio)

. Fin

alm

ente

, se

hací

a la

pue

sta

en c

omún

y s

e es

cuch

aban

la

s di

stin

tas

vers

ione

s de

los

dist

into

s gr

upos

. Una

vez

rea

lizad

o es

te

paso

, el

cur

so p

asab

a a

form

as m

ás li

bres

de

prod

ucci

ón (

prác

ticas

de

jueg

o de

rol

es,

com

pete

ncia

s, r

ecue

ntos

de

hist

oria

s a

part

ir de

hi

stor

ieta

s m

udas

, en

trev

ista

s en

do

nde

debí

an

com

plem

enta

r in

form

ació

n,

visu

aliz

acio

nes

de

víde

o co

n un

a se

lecc

ión

de

alte

rnat

ivas

, etc

. –ve

r fig

uras

1 y

2–)

.

Page 18: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

5. E

VA

LUA

CIÓ

N

En c

uant

o a

la e

valu

ació

n or

al,

intr

oduj

imos

un

cam

bio

nove

doso

. N

uest

ro c

urso

con

taba

con

un

exam

en o

ral y

otr

o es

crito

a m

itad

del

sem

estr

e y

otro

s do

s al

fin

aliz

ar e

l cur

so. P

ara

el p

rimer

exa

men

ora

l so

licita

mos

a lo

s es

tudi

ante

s qu

e pr

epar

aran

una

pre

sent

ació

n co

n su

s pr

opio

s PP

T y

las

entr

egar

an a

trav

és d

e V

oice

thre

ad.

Voi

ceth

read

es

una

inte

rfaz

qu

e pe

rmite

pr

esen

taci

ones

y

conv

ersa

cion

es e

n lín

ea e

n fo

rma

asin

crón

ica

y of

rece

una

opc

ión

grat

uita

lim

itada

. C

on

este

in

stru

men

to

los

estu

dian

tes

debí

an

prep

arar

un

PPT,

sub

irlo

al s

itio

y gr

abar

su

prop

ia p

rese

ntac

ión

en s

u or

dena

dor.

Se

reda

ctar

on e

nton

ces

inst

rucc

ione

s m

uy p

reci

sas

sobr

e lo

s te

mas

que

deb

ían

cubr

ir, l

as e

stru

ctur

as y

voc

abul

ario

que

se

espe

raba

n, l

a ca

ntid

ad d

e di

apos

itiva

s po

r PP

T y

del

núm

ero

de

foto

graf

ías

en c

ada

diap

ositi

va,

y el

tie

mpo

máx

imo

y m

ínim

o de

pr

esen

taci

ón (n

o m

enos

de

cuat

ro m

inut

os y

no

más

de

ocho

). U

na

vez

grab

ado

todo

, lo

s es

tudi

ante

s en

viab

an a

l pro

feso

r, p

or c

orre

o el

ectr

ónic

o, l

os e

nlac

es y

la

auto

rizac

ión

para

pod

er v

isua

lizar

los

y ev

alua

rlos.

El f

unda

men

to d

el p

roye

cto

tení

a do

s pr

opós

itos:

(1)

obl

igar

a l

os

estu

dian

tes

a re

ver

las

estr

uctu

ras

más

sof

istic

as y

el

voca

bula

rio

intr

oduc

ido

dura

nte

el s

emes

tre

y (2

) el

abor

ar u

na t

area

fin

al q

ue

cons

istía

en

unm

onól

ogo

sost

enid

o so

bre

tem

as d

e in

teré

s pe

rson

al

med

iant

e es

tímul

os v

isua

les

y té

cnic

as d

e na

rrac

ión

(fig

ura

10)

FIG

URA

10. P

rese

ntac

ione

s en

líne

a de

los

estu

dian

tes.

Los

resu

ltado

s fu

eron

en

ve

rdad

so

rpre

nden

tes.

En

ta

nto

en

situ

ació

n de

cla

se o

en

los

exám

enes

car

a a

cara

ten

íam

os a

lgun

os

estu

dian

tes

en

extr

emo

tímid

os,

pasi

vos,

y

que

espe

raba

n de

no

sotr

os e

stím

ulos

con

stan

tes

para

pro

voca

rles

el u

so d

e ci

erta

s es

truc

tura

s, e

n la

s pr

esen

taci

ones

en

línea

mos

trab

an u

na s

oltu

ra

llam

ativ

a y

un e

sfue

rzo

por

utili

zar

y co

ordi

nar

en s

u m

onól

ogo

form

as

lingü

ístic

as

más

co

mpl

ejas

. Si

bi

en

al

prin

cipi

o al

guno

s m

ostr

aron

difi

culta

des

en e

nten

der

la r

azón

de

los

dibu

jos

y su

uso

en

las

pres

enta

cion

es (a

l pun

to q

ue e

n un

prim

er m

omen

to d

ebim

os

agre

gar

un b

anco

de

imág

enes

par

a di

spar

ar s

u im

agin

ació

n y

expl

icar

en

un v

ídeo

el

fund

amen

to),

en l

os s

emes

tres

sig

uien

tes

pron

to

nos

enco

ntra

mos

co

n qu

e m

ucho

s in

cluí

an

foto

graf

ías

prop

ias

y an

écdo

tas

insp

irada

s en

exp

erie

ncia

s pe

rson

ales

rea

les

e in

clus

ive

–aun

aq

uello

s qu

e se

qu

ejab

an

de

“car

ecer

de

im

agin

ació

n”–

se a

rrie

sgab

an a

“in

vent

ar”

hist

oria

s en

ver

dad

muy

cr

eativ

as.

La s

egun

da e

valu

ació

n de

l se

mes

tre

(que

con

sist

ía e

n un

exa

men

oral

pre

senc

ial)

se v

io i

nflu

ida

posi

tivam

ente

por

est

a pr

áctic

a. E

l ex

amen

co

nsis

tía

esta

ve

z de

do

s pa

rtes

: un

br

eve

mon

ólog

o so

sten

ido

de t

res

min

utos

y u

n in

terc

ambi

o co

n el

pro

feso

r a

part

ir de

un

tem

a qu

e es

te e

legí

a al

aza

r de

una

list

a pr

evia

men

teda

da,

pero

rel

acio

nada

con

el t

ema

del m

onól

ogo.

Par

a la

prim

era

part

e,

obse

rvam

os q

ue m

ucho

s pe

dían

lle

var

dibu

jos

hech

os a

man

o o

foto

graf

ías

para

ayu

dars

e a

orga

niza

r su

pre

sent

ació

n en

for

ma

cohe

rent

e y

que

el n

ervi

osis

mo

de la

situ

ació

n no

em

paña

ra e

l bue

n de

sem

peño

de

su e

xpos

ició

n. P

ara

la s

egun

da f

ase

del

exam

en,

la

calid

ad d

e lo

s di

álog

os c

on e

l pr

ofes

or m

ejor

ó os

tens

ible

men

te,

impa

ctan

do e

n lo

s re

sulta

dos

final

es d

el c

urso

.

Page 19: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

6. C

URS

O H

ÍBRI

DO

Com

o co

nsec

uenc

ia d

e lo

s bu

enos

res

ulta

dos

expe

rimen

tado

s co

n es

tas

inno

vaci

ones

, nu

estr

o pr

óxim

o pa

so

fue

exte

nder

es

ta

expe

rienc

ia

a ot

ras

área

s de

l cu

rso,

m

ejor

ar

algu

nos

aspe

ctos

cnic

os y

logí

stic

os q

ue v

enía

n ob

stac

uliz

ando

par

te d

el d

esar

rollo

de

nue

stro

pro

yect

o e

inte

ntar

ace

rcar

nos

aún

más

a u

n m

odel

o de

en

seña

nza

híbr

ido.

Con

est

o no

s pr

opon

íam

os in

tegr

ar a

la y

a cl

ase

trad

icio

nal

pres

enci

al u

n co

mpo

nent

e en

lín

ea a

l qu

e se

pod

ían

tran

sfer

ir va

rios

aspe

ctos

del

cur

so (

desd

e ex

plic

acio

nes

y pr

áctic

as

gram

atic

ales

sob

re p

robl

emát

icas

con

cret

as d

e la

len

gua,

aná

lisis

di

scur

sivo

s y

cultu

rale

s, e

inst

rucc

ione

s y

guía

s or

ient

ativ

as s

obre

el

curs

o en

gen

eral

).

Si b

ien

veía

mos

que

el

mat

eria

l en

cla

se s

e po

día

visu

aliz

ar s

in

dem

asia

dos

prob

lem

as, e

sto

cam

biab

a al

inte

ntar

sub

irlos

a n

uest

ra

plat

afor

ma.

Var

ias

fuer

on la

s di

ficul

tade

s té

cnic

as q

ue tu

vim

os e

n un

co

mie

nzo.

La

prim

era

cont

rarie

dad

con

la q

ue n

os e

ncon

tram

os f

ue

el f

orm

ato

mis

mo

del P

PT q

ue v

aria

ba s

egún

el s

iste

ma

oper

ativ

o o

el p

rogr

ama

con

el q

ue s

e ab

ría.

Los

colo

res

y lo

s tip

os d

e le

tras

se

alte

raba

n y

a ve

ces

las

anim

acio

nes

no s

e pr

oduc

ían

exac

tam

ente

co

mo

las

habí

amos

dis

eñad

o. Y

aun

cua

ndo

podí

amos

gua

rdar

m

ucho

s de

es

tos

mat

eria

les

para

qu

e se

ab

riera

n en

fo

rmat

o Po

wer

Poin

t Sh

ow,

algu

nas

imág

enes

se

guía

n si

n re

spet

ar

la

conf

orm

ació

n or

igin

al, a

dem

ás d

e se

r arc

hivo

s ba

stan

te p

esad

os.

Nue

stra

bús

qued

a pa

ra e

ncon

trar

form

as a

ltern

ativ

as n

os ll

evó

a un

a ap

licac

ión

que

cont

aba

con

un c

onve

rtid

or d

e PP

T. N

os r

efer

imos

a

iSpr

ing,

qu

e es

un

co

njun

to

de

herr

amie

ntas

qu

e pe

rmite

la

co

nver

sión

de

docu

men

tos

de P

PT e

n fo

rmat

o Fl

ash

y H

TML

con

audi

o y

narr

acio

nes

en v

ídeo

. El s

oftw

are

tiene

una

ver

sión

gra

tuita

qu

e ge

nera

ade

más

con

teni

do c

ompa

tible

con

SC

ORM

(Sh

arab

le

Con

tent

O

bjec

t Re

fere

nce

Mod

el,

esto

es

, m

ater

iale

s de

pres

enta

ción

de

cont

enid

os i

nter

activ

os)

y tie

ne l

as o

pcio

nes

para

ed

itar

mód

ulos

esp

ecia

lmen

te p

ara

plat

afor

mas

de

apre

ndiz

aje

en

línea

o L

MS

(Lea

rnin

g M

anag

emen

t Sy

stem

). El

sof

twar

e pe

rmite

ad

emás

gua

rdar

una

pre

sent

ació

n de

Pow

erPo

int

com

o ar

chiv

os

SWF,

EX

E, H

TML

y ZI

P, m

ante

nien

do to

do e

l dis

eño

orig

inal

.

Gra

cias

a e

ste

inst

rum

ento

, la

conv

ersi

ón d

e nu

estr

os P

PT a

for

mat

o Fl

ash

y H

TML

fue

muy

sen

cilla

. A

l in

stal

ar i

Sprin

gen

nue

stro

s or

dena

dore

s un

a nu

eva

leng

üeta

se

adía

a

las

opci

ones

pr

inci

pale

s de

PPT

. Una

vez

des

arro

llado

el m

ater

ial e

n es

e fo

rmat

o,

con

solo

pin

char

en

la l

engü

eta

se c

onve

rtía

la

pres

enta

ción

en

cues

tión

de

segu

ndos

. D

e es

ta

form

a,

iSpr

ing

nos

abrió

la

po

sibi

lidad

de

incr

emen

tar

nues

tro

mat

eria

l en

línea

, m

ante

nien

do

el fo

rmat

o or

igin

al (a

nim

acio

nes,

col

ores

, tip

o de

letr

as, s

onid

o, e

tc).

Ya

no i

mpo

rtab

a co

n qu

é di

spos

itivo

se

abrie

ra.

Siem

pre

iba

a m

ante

ner

el

form

ato

con

el

que

lo

habí

amos

di

seña

do.

Des

arro

llam

os e

nton

ces

20 m

ódul

os d

e m

ater

ial p

edag

ógic

o te

óric

o y

prác

tico

en l

ínea

par

a ot

ras

área

s qu

e ha

sta

el m

omen

to s

olo

se

trab

ajab

an

en

clas

e,

com

o la

es

critu

ra.

Por

lo

gene

ral,

las

expl

icac

ione

s te

óric

as t

rata

ban

de n

o so

brep

asar

los

10

min

utos

, au

nque

las

prác

ticas

pod

ían

exte

nder

se a

20

min

utos

, dep

endi

endo

de

cad

a es

tudi

ante

y d

e la

difi

culta

d de

la ta

rea.

Cad

a un

o de

est

os m

ódul

os,

que

tení

an c

omo

prod

ucto

fin

al l

a es

critu

ra d

e un

a co

mpo

sici

ón,

segu

ía l

a m

ism

a es

truc

tura

. U

na

prim

era

part

e, c

onta

ba c

on a

ctiv

idad

es d

e pr

eesc

ritur

a, e

n do

nde

se

reci

clab

an a

lgun

as e

stru

ctur

as b

ásic

as q

uepo

dían

ser

útil

es p

ara

escr

ibir

la

com

posi

ción

en

cu

estió

n.

Todo

s lo

s ej

erci

cios

er

an

auto

corr

egib

les

(ver

figu

ra 1

1).

Page 20: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

FIG

URA

11. A

ctiv

idad

es p

revi

as a

la c

ompo

sici

ón: r

elac

iona

r, c

ompl

etar

, con

juga

r(c

on im

ágen

es y

con

cód

igo

de c

olor

) y s

in im

ágen

es.

A e

sa s

ecci

ón l

e se

guía

la

guía

de

escr

itura

pro

piam

ente

dic

ha.

En

esta

sec

ción

se

daba

n in

stru

ccio

nes

oral

es d

etal

lada

s qu

e ex

plic

aban

co

n im

ágen

es e

l or

den

que

debí

an s

egui

r pa

ra o

rgan

izar

mej

or s

u ta

rea

escr

ita,

con

ejem

plos

ada

ptad

os d

e co

mpo

sici

ones

pre

vias

de

otro

s es

tudi

ante

s. S

e ag

rega

ba a

l fin

al u

n m

apa

conc

eptu

al c

on

idea

s qu

e de

bían

ten

er e

n cu

enta

a l

a ho

ra d

e es

crib

ir su

prim

er

borr

ador

(fig

ura

12).

Page 21: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

FIG

URA

12. G

uía

de e

scrit

ura,

con

eje

mpl

os, i

mág

enes

,cód

igo

de c

olor

y

map

a co

ncep

tual

.

Las

com

posi

cion

es e

stab

an p

auta

das

para

ent

rega

rse

cada

15

días

. El

pro

feso

r la

s co

rreg

ía y

a l

a se

man

a si

guie

nte

las

devo

lvía

con

co

men

tario

s qu

e re

mití

an a

los

estu

dian

tes

a un

tra

bajo

pos

terio

r en

lín

ea r

elac

iona

do c

on l

os e

rror

es c

omun

es m

ás f

recu

ente

s (e

rror

es

orto

gráf

icos

, pr

oble

mas

co

n la

se

lecc

ión

léxi

ca,

estr

uctu

ras

gram

atic

ales

y d

iscu

rsiv

as,

etc.

). Es

tos

mód

ulos

de

pose

scrit

ura,

ba

sado

s ta

mbi

én

en

una

apro

xim

ació

n co

gniti

va,

tení

an

com

o ob

jetiv

o ha

cer

refle

xion

ar

a lo

s es

tudi

ante

s so

bre

el

cará

cter

gr

amat

ical

y/o

pra

gmát

ico

de e

sos

erro

res,

per

o ta

mbi

én f

omen

tar

una

com

pete

ncia

que

les

ayu

dara

a e

nten

der

las

dife

renc

ias

en

térm

inos

de

“est

ruct

uras

con

cept

uale

s” e

ntre

am

bas

leng

uas.

Se

mos

trab

an a

los

estu

dian

tes

dive

rsos

fra

gmen

tos

de c

ompo

sici

ones

co

n er

rore

s m

uy c

oncr

etos

y s

e le

s pe

día

que

iden

tific

aran

cuá

l era

el

erro

r y

cuál

pod

ía s

er u

na r

espu

esta

pos

ible

a p

artir

de

lo q

ue l

as

imág

enes

sug

ería

n (“

La c

ompo

sici

ón d

ice…

”). U

na v

ez d

etec

tado

el

erro

r,

el

estu

dian

te

obte

nía

la

conf

irmac

ión

de

su

acie

rto

Page 22: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

pres

iona

ndo

el t

ecla

do o

pas

ando

el

curs

or s

obre

el

erro

r (“

Deb

e de

cir…

”).

En t

odo

mom

ento

, se

int

enta

ba g

rafic

ar v

isua

lmen

te e

l ra

sgo

lingü

ístic

o de

sde

una

pers

pect

iva

gram

átic

o-co

gniti

va

de

man

era

de h

acer

con

scie

nte

al a

lum

no d

e su

s pr

opio

s er

rore

s no

so

lo li

ngüí

stic

os s

ino

tam

bién

con

cept

uale

s, p

or c

uant

o, s

igui

endo

a

Dan

esi

(200

8: 2

32),

exis

te u

na t

ende

ncia

ent

re l

os e

stud

iant

es d

e se

gund

as le

ngua

s de

pen

sar

que

las

estr

uctu

ras

conc

eptu

ales

de

L1

y L2

est

án c

odifi

cada

s en

for

mas

par

alel

as t

anto

des

de e

l pun

to d

e vi

sta

gram

atic

al c

omo

léxi

co. P

or lo

gen

eral

, se

pres

enta

ban

entr

e 8

y 10

err

ores

ser

ios

com

o m

áxim

o y

se t

erm

inab

a co

n un

eje

rcic

io d

e au

toev

alua

ción

de

reco

noci

mie

nto

de e

sos

mis

mos

yer

ros

otra

vez

, pe

ro e

n un

con

text

o di

fere

nte

(fig

ura

13).

FIG

URA

13. M

ódul

os d

e po

sesc

ritur

a.

Los

viej

os m

ódul

os q

ueda

ban

disp

onib

les

hast

a el

fin

al d

el s

emes

tre,

po

r lo

que

los

est

udia

ntes

pod

ían

acce

der

a el

los

para

con

sulta

s

Page 23: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

post

erio

res

en

caso

de

du

das

en

futu

ras

com

posi

cion

es.

Las

habi

lidad

es f

omen

tada

s a

trav

és d

e es

tos

mat

eria

les

se d

esar

rolla

ron

aún

más

a t

ravé

s de

act

ivid

ades

de

reci

claj

e en

cla

se.

El f

orm

ato

segu

ido

en e

l tra

tam

ient

o de

los

erro

res

y su

ref

lexi

ón c

olab

oró

en

una

sust

anci

al m

ejor

a de

l dom

inio

ling

üíst

ico

de lo

s al

umno

s y,

por

en

de, s

u ca

paci

dad

para

com

unic

arse

en

form

a es

crita

.

En la

con

form

ació

n de

tod

o es

te m

ater

ial q

ue v

enim

os d

escr

ibie

ndo

recu

rrim

os

al

soft

war

e co

n el

qu

e co

ntab

an

nues

tros

pr

opio

s or

dena

dore

s:

algu

nos

ya

prev

iam

ente

in

stal

ados

(P

PT,

Pain

t,

One

Not

e, W

indo

ws

Mov

ie M

aker

), ot

ros

desc

arga

dos

ex p

rofe

sso,

co

mo

Scre

enca

st-O

-mat

ic,

Aud

acity

, Pr

ezi,

Mov

enot

e, i

Sprin

g o

sim

plem

ente

tra

baja

dos

en lí

nea

com

oV

oice

thre

ad, Y

outu

be, y

los

recu

rsos

edu

cativ

os e

n lín

ea d

eEd

ucap

lay

yQ

uizl

et (f

igur

a 14

).

FIG

URA

14. A

lgun

os d

e lo

s re

curs

os u

sado

s en

nue

stra

cla

se.

One

Not

e,

Scre

enca

st-O

-mat

ic,

Aud

acity

, Y

outu

be,

Mov

enot

e,W

indo

ws

Mov

ie M

aker

yPr

ezi

se u

saro

n co

mo

inst

rum

ento

s qu

e

com

plem

enta

ban

nues

tras

pre

sent

acio

nes

de P

PT y

, en

ocas

ione

s, s

e in

sert

aban

en

ello

s. E

llos

nos

sirv

iero

n pa

ra p

repa

rar

víde

os c

on

soni

do

o hi

perv

íncu

los

que

acom

paña

ban

las

expl

icac

ione

s y/

o ac

tivid

ades

des

arro

llada

s. G

raci

as a

iSpr

ing,

el P

PTen

cue

stió

n lu

ego

era

conv

ertid

o a

form

ato

HTM

L o

Flas

h y

subi

do

a nu

estr

a pl

ataf

orm

a.

Con

Ed

ucap

lay

yQ

uizl

et

dise

ñam

os

una

serie

de

ac

tivid

ades

de

prác

tica

y ev

alua

ción

que

fue

ron

tran

sfor

mad

as y

a a

form

ato

HTM

L ya

Fl

ash

o er

an

usad

as

en

línea

pa

ra

prác

tica

indi

vidu

al.

Des

pués

de

dise

ñar

vario

s de

est

os m

ater

iale

s, d

ecid

imos

ela

bora

r a

mod

o de

pru

eba

una

unid

ad c

ompl

eta

en lí

nea

a tr

avés

del

ser

vici

o de

Goo

gle

Site

s (F

ig 1

5). A

llí s

e ar

una

pági

na e

spec

ial y

se

subi

ó to

da u

na s

erie

de

activ

idad

es r

elac

iona

das

con

el t

ema

de l

as

com

pras

par

a qu

e lo

s es

tudi

ante

s lo

cub

riera

n en

for

ma

autó

nom

a en

un

perío

do d

e do

s se

man

as.

Page 24: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

FIG

URA

15. U

n pa

seo

virt

ualp

or S

alam

anca

: Pág

ina

prin

cipa

l, pr

imer

a ta

rea,

vínc

ulo

gram

atic

aly

visi

ta a

l cas

co h

istó

rico

.

Al

abrir

la

pági

na e

n cu

estió

n, l

os e

stud

iant

es p

odía

n en

cont

rars

e co

n el

tem

a ce

ntra

l de

la u

nida

d y

sus

obje

tivos

y a

la iz

quie

rda

con

un m

enú

que

segu

ía l

as a

ctiv

idad

es q

ue u

nos

pers

onaj

es h

abía

n re

aliz

ado

en u

n re

cien

te v

iaje

. La

prim

era

activ

idad

obl

igab

a a

los

estu

dian

tes

a “p

oner

se e

n el

lug

ar d

e es

os p

erso

naje

s”,

salir

del

ho

tel

en

el

que

se

“enc

ontr

aban

ho

sped

ados

” y

reco

rrer

vi

rtua

lmen

te

las

calle

s de

Sa

lam

anca

, in

tera

ctua

r en

el

las,

le

er

perió

dico

s, e

scuc

har

radi

o o

ver

tele

visi

ón.

Su p

rimer

a “s

alid

a”

cons

istía

en

llega

r a

un l

ugar

esp

ecífi

co,

a pa

rtir

de i

nstr

ucci

ones

da

das,

usa

ndo

Goo

gle

Map

. La

ide

a aq

uí e

ra q

ue r

ecor

riera

n la

s ca

lles

de S

alam

anca

y e

ncon

trar

an e

ide

ntifi

cara

n en

su

reco

rrid

o vi

rtua

l al

guno

s pu

ntos

par

ticul

ares

. A

lgo

sim

ilar

sehi

zo c

on u

na

visi

ta v

irtua

l al c

asco

his

tóric

o de

la c

iuda

d, a

prov

echa

ndo

el m

ater

ial

elab

orad

o po

r la

pro

pia

ofic

ina

de t

uris

mo

de la

ciu

dad,

pas

eo q

ue

dio

pie

para

cha

rlar s

obre

la h

isto

ria, a

rqui

tect

ura

y ar

te d

e la

ciu

dad.

En l

as p

ágin

as d

e ca

da a

ctiv

idad

cie

rtas

est

ruct

uras

hab

ían

sido

co

nven

ient

emen

te

resa

ltada

s en

az

ul

y fu

ncio

naba

n co

mo

hipe

rvín

culo

s de

nue

stra

s ex

plic

acio

nes

en iS

prin

g. S

i lo

cons

ider

aba

nece

sario

, el

est

udia

nte

podí

a pi

ncha

r en

los

vín

culo

s en

azu

l,

Page 25: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

cons

ulta

r esa

s ex

plic

acio

nes

y ha

cer a

ctiv

idad

es d

e re

visi

ón y

prá

ctic

a ba

sada

s en

el

proc

esam

ient

o de

l in

put.

Est

o te

nía

com

o ob

jetiv

o co

ncie

ncia

r so

bre

la c

onex

ión

entr

e fo

rma

y si

gnifi

cado

a p

artir

de

activ

idad

es d

e id

entif

icac

ión

de e

lem

ento

s gr

amat

ical

es e

spec

ífico

s en

el

in

put,

de

di

stin

ción

en

tre

dos

o m

ás

posi

bilid

ades

, de

co

rres

pond

enci

as,

de s

iste

mat

izac

ión,

de

cont

rast

ació

n, e

tc.

Si e

l es

tudi

ante

se

sent

ía s

egur

o co

n el

con

ocim

ient

o de

ese

det

erm

inad

o ra

sgo

lingü

ístic

o, p

odía

om

itir

esa(

s) p

ágin

a(s)

y c

ontin

uar

con

la

sigu

ient

e ac

tivid

ad (f

igur

a15

).

En la

s pá

gina

s de

las

tare

as t

ambi

én h

abía

enl

aces

en

colo

r ro

jo q

ue

lleva

ban

a si

tios

exte

rnos

au

tént

icos

qu

e pr

oveí

an

info

rmac

ión

cultu

ral

sobr

e lo

s ed

ifici

os

con

los

que

se

enco

ntra

rían

en

su

reco

rrid

o. E

n es

te c

aso

los

estu

dian

tes

podí

an p

inch

ar e

n el

enl

ace

e in

form

arse

un

po

co

más

so

bre

aspe

ctos

cu

ltura

les,

ar

tístic

os

o ar

quite

ctón

icos

del

lug

ar p

ara

lueg

o di

scut

irlos

en

clas

e o,

com

o oc

urrió

con

una

de

las

tare

as d

e co

mpo

sici

ón,

tene

r in

form

ació

n su

ficie

nte

para

esc

ribir

un m

ensa

je e

scrit

o a

un s

upue

sto

amig

o so

bre

su e

xper

ienc

ia e

n la

ciu

dad.

Tam

bién

se

incl

uyer

on p

odca

sts,

co

rtom

etra

jes

y pu

blic

idad

es a

utén

ticas

con

sus

cor

resp

ondi

ente

s ta

reas

de

co

mpr

ensi

ón

oral

y

prác

tica

lingü

ístic

a.

Para

la

co

mpr

ensi

ón l

ecto

ra,

se i

nclu

yero

n en

lace

s a

docu

men

tos

escr

itos

auté

ntic

os (

catá

logo

s, b

logs

, gu

ías

turís

ticas

, et

c.).

Al

final

izar

la

unid

ad,

los

estu

dian

tes

podí

an s

er e

valu

ados

con

un

brev

e te

st e

n lín

ea

apro

vech

ando

lo

s re

curs

os

de

la

prop

ia

plat

afor

ma.

Lo

s re

sulta

dos

fuer

on p

ositi

vos

y no

s al

enta

ron

a in

corp

orar

par

te d

e es

te d

iseñ

o a

nues

tra

prop

ia p

lata

form

a de

Bla

ckbo

ard.

7. R

ESU

LTA

DO

S: R

ETO

S Y

PO

SIBI

LID

AD

ES

El p

rinci

pal o

bjet

ivo

que

nos

fijam

os c

on e

ste

proy

ecto

con

sist

ió e

n re

pens

ar n

uest

ras

prác

ticas

de

ense

ñanz

a, p

rese

ncia

les

y en

líne

a, y

fom

enta

r un

a ex

perie

ncia

de

apre

ndiz

aje

muc

ho m

ás p

rofu

nda

y si

gnifi

cativ

a pa

ra u

na n

ueva

gen

erac

ión

de e

stud

iant

es m

uy v

isua

les,

ac

ostu

mbr

ados

ade

más

a la

pre

senc

ia u

bicu

a de

la te

cnol

ogía

en

sus

vida

s. E

n ge

nera

l, de

sde

que

empe

zam

os c

on e

ste

proy

ecto

, la

s ev

alua

cion

es

sem

estr

ales

de

nu

estr

os

curs

os

por

part

e de

lo

s es

tudi

ante

s no

s ha

n pr

opor

cion

ado

info

rmac

ión

muy

pos

itiva

en

vario

s as

pect

os d

e su

apl

icac

ión

y, p

or t

anto

, la

conf

irmac

ión

de q

ue

se e

stán

cum

plie

ndo

nues

tros

obj

etiv

os in

icia

les:

-La

s pr

esen

taci

ones

de

diap

ositi

vas

y el

lib

ro j

unto

s re

alm

ente

ayu

daro

n a

ente

nder

el t

ema.

(Est

udia

nte

A d

e se

mes

tre

2, 2

009)

.

-La

s pr

esen

taci

ones

de

Po

wer

Poin

t co

n to

das

las

ayud

as

visu

ales

so

n un

a he

rram

ient

a im

pres

iona

nte

de e

nseñ

anza

y m

e be

nefic

iaro

n en

gra

n m

edid

a.

(Est

udia

nte

B de

sem

estr

e 1,

201

0)

-La

s di

apos

itiva

s fu

eron

muy

inf

orm

ativ

as y

su

disp

onib

ilida

d en

Lea

rnin

g @

G

riffit

h fu

e ge

nial

par

a re

visa

r lo

que

hab

ía t

enid

o lu

gar

en c

lase

. (Es

tudi

ante

C d

e se

mes

tre

2, 2

011)

-M

e di

cue

nta

de q

ue lo

s Po

wer

Poin

tsob

re la

gra

mát

ica

nos

ayud

aron

a e

nten

der

con

más

det

alle

lo

que

se e

stab

a en

seña

ndo

en c

lase

. M

ient

ras

las

clas

es s

e ce

ntra

ron

más

en

la p

ráct

ica

oral

y e

n m

ucha

prá

ctic

a lo

que

fue

muy

útil

, ya

que

me

hizo

sen

tir c

omo

que

tení

a qu

e co

noce

r el m

ater

ial c

on e

l fin

de

part

icip

ar e

n la

cl

ase.

(Est

udia

nte

D d

e se

mes

tre

1, 2

013)

Sin

emba

rgo,

tam

bién

nos

top

amos

con

un

núm

ero

cons

ider

able

de

desa

fíos

que

todo

pro

feso

r de

be t

ener

en

cuen

ta a

l di

spon

erse

a

segu

ir es

te c

amin

o (la

rgo

y di

fícil,

per

o m

uy g

ratif

ican

te).

En p

rimer

lu

gar,

pes

e a

las

afirm

acio

nes

entu

sias

tas

resp

ecto

de

la a

paric

ión

de

nativ

os d

igita

les

en n

uest

ras

clas

es y

su

impa

cto

en l

a en

seña

nza,

no

s en

cont

ram

os c

urio

sam

ente

con

alg

unas

inic

iale

s re

sist

enci

as d

e al

guno

s al

umno

s qu

e cr

eían

per

cibi

r qu

e el

nue

vo f

orm

ato

los

oblig

aría

a tr

abaj

ar s

olos

, más

ais

lado

s o

con

poca

inte

racc

ión.

Page 26: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

A r

aíz

de l

a ac

titud

neg

ativ

a al

cam

bio

y un

tan

to p

reju

icio

sa d

e al

guno

s, n

os v

imos

obl

igad

os a

exp

licita

r en

un p

rinci

pio

aún

más

las

cara

cter

ístic

as d

el n

uevo

ent

orno

de

apre

ndiz

aje

que

está

bam

os

inco

rpor

ando

, int

enta

ndo

ser l

o m

ás tr

ansp

aren

tes

posi

bles

sob

re la

s m

otiv

acio

nes

y be

nefic

ios

de

esto

s ca

mbi

os.

De

esta

fo

rma,

de

sarr

olla

mos

pr

esen

taci

ones

en

cl

ase

y en

lín

ea

con

nues

tros

ob

jetiv

os y

con

info

rmac

ión

com

plet

a qu

e si

rvie

ra p

ara

mos

trar

las

dist

inta

s se

ccio

nes

en q

ue h

abía

mos

org

aniz

ado

nues

tra

plat

afor

ma

de a

pren

diza

je y

hac

er c

onsc

ient

es a

los

est

udia

ntes

ace

rca

de l

a lo

gíst

ica

del n

uevo

con

text

o y

cóm

o us

arlo

.

Des

cubr

imos

que

los

est

udia

ntes

nec

esita

n qu

e se

les

acl

are

de

form

a m

uy e

xplíc

ita lo

s m

otiv

os d

el u

so d

e la

tec

nolo

gía.

Al e

xplic

ar

con

deta

lle lo

s fu

ndam

ento

s pa

ra e

l uso

de

una

eval

uaci

ón e

n lín

ea

en e

l prim

er e

xam

en o

ral,

se lo

grar

on u

n m

ayor

ent

endi

mie

nto

de

nues

tros

obj

etiv

os, m

ejor

es r

esul

tado

s y

men

os r

esis

tenc

ias

a us

ar la

te

cnol

ogía

com

o pa

rte

inte

gral

de

su a

pren

diza

je. E

ste

es u

n as

pect

o m

uy i

mpo

rtan

te q

ue t

odav

ía s

egui

mos

exp

lora

ndo

con

el f

in d

e m

ante

ner e

n al

to lo

s lo

gros

de

nues

tros

est

udia

ntes

y s

u en

tusi

asm

o.

Sin

duda

, lo

s es

tudi

ante

s qu

e es

tán

acos

tum

brad

os a

las

cla

ses

trad

icio

nale

s pu

eden

exp

erim

enta

r un

a co

nsid

erab

le i

ncom

odid

ad

ante

el n

uevo

for

mat

o y

resi

stirs

e a

asum

ir la

res

pons

abili

dad

por

el

apre

ndiz

aje

que

el

mét

odo

impl

ica

(Tal

bert

, 20

12:

2).

Los

inst

ruct

ores

, po

r ot

ra p

arte

, de

ben

esta

r pr

epar

ados

par

a ha

cer

un

segu

imie

nto

cont

inuo

del

alu

mna

do y

evi

tar

que

la p

artic

ipac

ión

en

línea

dis

min

uya.

Par

a ta

l fin

, des

pués

de

la s

egun

da s

eman

a de

cla

se,

se h

izo

un s

egui

mie

nto

a tr

avés

de

nues

tro

LMS

para

ver

quié

nes

real

izab

an s

us ta

reas

y a

cced

ían

en fo

rma

perió

dica

a n

uest

ro s

itio.

A

aque

llos

estu

dian

tes

que

tení

an

una

baja

pa

rtic

ipac

ión

se

les

envi

aron

m

ensa

jes

elec

trón

icos

pa

ra

reco

rdar

les

sobr

e la

im

port

anci

a de

su

tr

abaj

o en

lín

ea.

Aqu

ello

s qu

e pr

esen

taba

n pr

oble

mas

rec

urre

ntes

con

cie

rtos

tem

as,

se lo

s co

nvoc

ó a

nues

tras

ofic

inas

y

se

los

ayud

ó co

n lo

s te

mas

qu

e aú

n le

s re

sulta

ban

conf

usos

. U

na

vez

que

se

esta

blec

el

ritm

o de

l cu

rso

y lo

s es

tudi

ante

s re

cibi

eron

los

prim

eros

rec

orda

torio

s —

y lo

s pr

imer

os

resu

ltado

s de

alg

unos

tra

bajo

s es

crito

s en

don

de d

ebía

n po

ner

en

prác

tica

los

cono

cim

ient

os

adqu

irido

s—,

no

hubo

m

ayor

es

prob

lem

as. E

ste

segu

imie

nto

inic

ial f

ue f

unda

men

tal p

ara

esta

blec

er

la d

isci

plin

a de

est

udio

que

est

e tip

o de

cur

sos

requ

ería

y a

dem

ás,

para

ale

ntar

los

a ve

nir a

nue

stro

hor

ario

de

cons

ulta

.

En e

ste

sent

ido,

es

impo

rtan

te q

ue l

os p

rofe

sore

s de

sarr

olle

n un

a su

ficie

nte

cant

idad

de

activ

idad

es c

reat

ivas

con

con

teni

do f

orm

ativ

o en

lín

ea (

con

auto

corr

ecci

ón e

n m

ucho

s ca

sos)

des

pués

de

cada

tem

a pa

ra a

sí d

etec

tar

las

dific

ulta

des

que

pued

an e

nfre

ntar

los

es

tudi

ante

s, g

uiar

los

y da

rles

la c

onfia

nza

de q

ue e

stán

apr

endi

endo

y

avan

zand

o. O

bvia

men

te,

uno

de l

os p

rimer

os p

robl

emas

es

el

tiem

po q

ue im

plic

a la

cre

ació

n de

est

e m

ater

ial.

Sin

emba

rgo,

hay

qu

e pe

nsar

en

térm

inos

de

med

iano

y la

rgo

plaz

o y

ser m

uy s

agaz

en

la p

repa

raci

ón y

el

form

ato.

Lo

hech

o ho

y pu

ede

adap

tars

e y

reci

clar

se e

n ot

ros

curs

os m

añan

a co

n re

lativ

a fa

cilid

ad s

i pen

sam

os

y di

seña

mos

nue

stra

s ex

plic

acio

nes

y ac

tivid

ades

con

la

sufic

ient

e pl

astic

idad

. Es

fun

dam

enta

l que

el m

ater

ial s

e pr

epar

e de

for

ma

tal

que

se p

ueda

n in

corp

orar

los

cam

bios

y r

ealiz

ar a

dapt

acio

nes

para

ot

ras

situ

acio

nes

o, c

omo

nos

ocur

rió a

nos

otro

s m

ism

os, p

ara

otro

s cu

rsos

del

pro

gram

a.

En lo

que

se

refie

re a

alg

unas

res

iste

ncia

s ob

serv

adas

por

par

te d

e lo

s co

lega

s, s

e m

antu

vier

on e

ntre

vist

as i

nfor

mal

es c

on e

llos.

Así

tu

vim

os c

onoc

imie

nto

de q

ue,

por

mom

ento

s, a

alg

unos

doc

ente

s le

s co

stab

a co

mpl

emen

tar

los

enfo

ques

tra

dici

onal

es c

omun

icat

ivos

de

la

ense

ñanz

a de

idi

omas

con

las

pre

sent

acio

nes

que

habí

amos

pr

epar

ado.

De

hech

o, n

os d

imos

cue

nta

de q

ue a

l de

sarr

olla

r la

s di

apos

itiva

s co

n un

a ap

roxi

mac

ión

muy

m

arca

da

en

lo

mul

tisen

soria

l, nu

estr

o en

foqu

e pe

dagó

gico

de

la e

nseñ

anza

en

Page 27: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

gene

ral e

n cl

ase

tení

a qu

e ca

mbi

ar. E

sto

impl

icab

a ay

udar

a n

uest

ro

equi

po d

e pr

ofes

ores

a r

econ

side

rar

su f

iloso

fía d

e en

seña

nza

a la

lu

z de

las

cua

lidad

es p

ropo

rcio

nada

s po

r PP

T, s

ino

tam

bién

, el

de

sarr

ollo

de

su “

com

pete

ncia

dig

ital”

y s

us c

onoc

imie

ntos

sob

re

algu

nos

fund

amen

tos

bási

cos

de la

gra

mát

ica

cogn

itiva

. Est

o úl

timo

es o

tro

aspe

cto

que

nos

gust

aría

exp

lora

r en

fut

uras

rep

etic

ione

s de

nu

estr

os c

urso

s.

Un

resu

ltado

alta

men

te p

ositi

vo t

iene

que

ver

con

el u

so c

entr

al q

ue

nues

tros

PPT

tuv

iero

n en

nue

stra

s es

trat

egia

s de

pla

nific

ació

n de

cl

ase,

des

de l

a or

gani

zaci

ón d

e lo

s co

nten

idos

has

ta e

l us

o de

la

func

ión

“Not

as”

incl

uida

en

PPT.

Gra

cias

a e

sta

func

ión

pudi

mos

ex

plic

ar

a lo

s co

lega

s la

s ra

zone

s de

ci

erta

s ac

tivid

ades

y

prop

orci

onar

in

stru

ccio

nes

prec

isas

sobr

e có

mo

expl

otar

la

s an

imac

ione

s in

clui

das,

el

uso

de l

os c

olor

es,

las

caric

atur

as,

las

ironí

as,

etc.

Es

te

efec

to

de

PPT,

qu

e ha

si

do

en

gran

pa

rte

inex

plor

ado

(Haw

kes,

200

9), p

rese

ntó

varia

s ve

ntaj

as p

ara

noso

tros

y

el

equi

po

doce

nte

impl

icad

o.

Fund

amen

talm

ente

, pu

dim

os

com

part

ir nu

estr

os

cono

cim

ient

os,

idea

s y

recu

rsos

so

bre

este

pr

oces

o en

un

am

bien

te

de

ense

ñanz

a en

eq

uipo

(H

ashe

mi,

Azi

zine

zhad

, y

Faro

khi,

2012

), ay

udan

do a

nue

stro

s tu

tore

s m

enos

ex

perim

enta

dos,

con

inst

rucc

ione

s cl

aras

de

expl

otac

ión

del t

raba

jo

en c

lase

. Es

te m

ater

ial s

e en

rique

ció

adem

ás c

on s

us s

uger

enci

as e

id

eas

que

nos

perm

itier

on m

ejor

ar e

l di

seño

y f

omen

tar

nues

tra

crea

tivid

ad.

Qui

zás

esta

apr

oxim

ació

n pu

ede

serv

ir pa

ra r

edef

inir

nues

tro

rol e

n el

des

arro

llo d

e nu

estr

as c

lase

s: e

l tra

bajo

doc

ente

ya

no p

uede

ser

un

trab

ajo

aisl

ado,

sin

o un

o gr

upal

en

el q

ue t

odo

un

equi

po f

orm

ula

y de

sarr

olla

tar

eas

de c

lase

en

com

ún y

se

estim

ula

mut

uam

ente

.

Com

o de

stac

a H

awke

s (2

009:

87)

, tod

o es

to h

izo

que

el p

roce

so d

e en

seña

nza

resu

ltara

men

os e

stre

sant

e pa

ra a

lgun

os c

oleg

as,

en

part

icul

ar p

ara

aque

llos

que

reci

én c

omen

zaba

n en

la

prof

esió

n,

adem

ás d

e as

egur

arno

s de

que

el

ritm

o de

tod

os l

os c

urso

s ib

a pa

rejo

. A

larg

o pl

azo,

est

e tip

o de

pla

nific

ació

n ta

mbi

én d

emos

tró

ser

sum

amen

te e

ficie

nte,

al

pode

r re

cicl

ar,

actu

aliz

ar y

ada

ptar

al

guna

s de

nue

stra

s pr

esen

taci

ones

en

línea

en

lecc

ione

s po

ster

iore

s de

nue

stro

s cu

rsos

o c

urso

s af

ines

, co

n su

s pr

opia

s an

imac

ione

s y

audi

o. E

stas

car

acte

rístic

as d

e PP

T pu

eden

par

ecer

evi

dent

es p

ero

no

suel

en s

er v

alor

adas

. En

el c

onte

xto

actu

al d

e la

edu

caci

ón s

uper

ior,

co

n re

cort

es p

resu

pues

tario

s co

ntin

uos,

red

ucci

ones

del

tie

mpo

de

dica

do a

las

hora

s de

cla

se y

pre

sion

es p

ara

dedi

car

más

tie

mpo

a

la in

vest

igac

ión,

est

e fo

rmat

o ha

dem

ostr

ado

sin

duda

su

utili

dad.

Por

últim

o, h

emos

enc

ontr

ado

una

serie

de

desa

fíos

técn

icos

que

no

pode

mos

ign

orar

: la

fal

ta d

e di

spon

ibili

dad

del

form

ato

Flas

h en

di

fere

ntes

dis

posi

tivos

, co

mo

iPad

s y

iPho

nes

(fel

izm

ente

iSpr

ing

da

ahor

a la

opc

ión

de s

ubir

todo

en

form

ato

HTM

L);

erro

res

técn

icos

co

n el

sis

tem

a (e

sto

pued

e se

r al

com

ienz

o ot

ro d

esaf

ío p

ara

el

cuer

po d

ocen

te d

e cu

alqu

ier

inst

ituci

ón) o

inco

mpa

tibili

dade

s en

tre

dife

rent

es s

iste

mas

ope

rativ

os. N

o ob

stan

te,e

stas

cue

stio

nes

se v

an

sobr

elle

vand

o y

mej

oran

do

con

prác

tica,

pa

cien

cia

y un

la

rgo

apre

ndiz

aje.

En g

ener

al,

el c

ambi

o de

for

mat

o pr

opue

sto

para

nue

stro

cur

so

sign

ificó

sin

dud

a un

gra

n ca

mbi

o ta

nto

para

los

pro

feso

res

com

o pa

ra

los

estu

dian

tes.

Si

n em

barg

o,

en

este

la

rgo

proc

eso

de

cons

ecuc

ión

denu

estr

os o

bjet

ivos

, no

se

tran

sfor

sola

men

te e

l co

nten

ido

de n

uest

ras

lecc

ione

s, s

ino

la re

laci

ón q

ue to

dos

tení

amos

co

n él

y e

ntre

nos

otro

s. E

sta

nuev

a pe

rspe

ctiv

a en

lo q

ue r

espe

cta

a la

pre

sent

ació

n, d

esar

rollo

y p

ráct

ica

de lo

s co

nten

idos

sirv

ió c

omo

cata

lizad

or p

ara

repe

nsar

nues

tro

enfo

que

glob

alde

clas

e,a

la lu

z de

los

desa

fíos

que

las

nuev

as

tecn

olog

ías

nos

ofre

cían

. Pe

ro

cual

quie

ra s

ea n

uest

ra d

ecis

ión

de c

ómo

impl

emen

tar

los

cam

bios

en

nue

stro

s cu

rsos

, lo

fun

dam

enta

l aqu

í es

ente

nder

que

deb

emos

us

ar d

e la

s te

cnol

ogía

s em

erge

ntes

aqu

ello

que

se

acom

oda

a

Page 28: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

nues

tros

pla

nes

y ob

jetiv

os,

sin

olvi

dar

un m

arco

cog

nitiv

o qu

e ay

ude

a ha

cer d

e nu

estr

as c

lase

s un

ent

orno

más

inte

resa

nte,

cla

ro y

di

nám

ico.

En s

ínte

sis,

¿qu

é re

spon

der

a aq

uella

col

ega

que

nos

preg

unta

ba a

l co

mie

nzo

por

dónd

e em

peza

r co

n su

s cu

rsos

? La

res

pues

ta e

stá

en

un c

laro

pla

neam

ient

o m

ultis

enso

rial y

una

org

aniz

ació

n co

nsci

ente

y

met

ódic

a de

tod

os e

sos

aspe

ctos

que

men

cion

ábam

os m

ás a

rrib

a.

Esto

s el

emen

tos

nos

van

a ay

udar

a s

iste

mat

izar

pas

o a

paso

nue

stro

tiem

po y

esf

uerz

o y

disc

erni

r –c

omo

lo h

emos

hec

ho s

iem

pre

com

o pr

ofes

ores

–lo

s re

curs

os n

eces

ario

s pa

ra ll

egar

mej

or a

un

nuev

o tip

o de

est

udia

ntes

. G

uiém

onos

por

la

expe

rienc

ia y

el

sent

ido

com

ún,

que

suel

e se

r, c

omo

decí

a O

scar

Wild

e, “

el m

enos

com

ún d

e lo

s se

ntid

os”…

8. B

IBLI

OG

RAFÍ

A

Ach

ard

M.

(200

8),

“Tea

chin

g co

nstr

ual:

Cog

nitiv

e pe

dago

gica

l gr

amm

ar”.

En

Robi

nson

, P.

J.

&

Ellis

, N

.C.(

eds.

),H

andb

ook

of

cogn

itive

ling

uist

ics

and

seco

nd la

ngua

ge a

cqui

sitio

n(p

p.43

2-45

5).

New

Yor

k: R

outle

dge.

Berk

, R.

A.

(201

1),

“Res

earc

h on

Pow

erPo

int®

: Fr

om b

asic

fea

ture

s to

mul

timed

ia”.

Inte

rnat

iona

l Jou

rnal

of T

echn

olog

y in

Tea

chin

g an

d Le

arni

ng, 7

(1):

24-3

5.

Berk

,R.A

. (2

012)

, “H

ow t

o C

reat

e ‘T

hrill

er’

Pow

erPo

ints

®in

the

C

lass

room

!” In

nova

tive

Hig

her E

duca

tion,

37(2

): 14

1-15

2.

Cad

iern

o,T.

(200

8), “

Mot

ion

even

ts in

Dan

ish

and

Span

ish:

A fo

cus-

on-f

orm

pe

dago

gica

l ap

proa

ch”.

En

D

irven

, R,

D

e K

nop,

S.

&

Ry

cker

, T

(Eds

.),C

ogni

tive

appr

oach

es t

o pe

dago

gica

l gr

amm

ar:

A

volu

me

in h

onou

r of

Ren

eD

irven

(pp.

259-

294.

). Be

rlin:

Mou

ton

de

Gru

yter

.

Cad

iern

o,T.

(20

10),

“El a

pren

diza

je y

la e

nseñ

anza

de

la g

ram

átic

a en

el

es

paño

l co

mo

segu

nda

leng

ua”.

Mar

co

ELE.

Re

vist

a de

di

dáct

ica

del e

spañ

ol c

omo

leng

ua e

xtra

njer

a,10

, 1-

10.

Dis

poni

ble

en:

http

://m

arco

ele.

com

/des

carg

as/1

0/ca

dier

no_g

ram

atic

a.pd

f

Coh

en, A

. D. (

1987

), “T

he u

se o

f ve

rbal

and

imag

ery

mne

mon

ics

in

seco

nd-la

ngua

ge v

ocab

ular

y le

arni

ng”.

Stu

dies

in s

econ

d la

ngua

ge

acqu

isiti

on, 9

(01)

: 43-

61.

Dan

esi,

M.

(200

8),

“Con

cept

ual

erro

rs

in

seco

nd-la

ngua

ge

lear

ning

”.

En

Dirv

en,

R,

De

Kno

p,

S.

&

Ryck

er,

T (E

ds.),

(E

ds.),

Cog

nitiv

e ap

proa

ches

to

peda

gogi

cal g

ram

mar

: A

vol

ume

in

hono

ur o

f Ren

eD

irven

(pp.

231-

256.

). Be

rlin:

Mou

ton

de G

ruyt

er.

De

Kno

p,S.

y D

irven

,R.

(200

8),

“Mot

ion

and

loca

tion

even

ts i

n G

erm

an,

Fren

ch

and

Engl

ish:

A

ty

polo

gica

l,co

ntra

stiv

e an

d pe

dago

gica

l ap

proa

ch”.

En

Dirv

en,

R, D

e K

nop,

S.

& R

ycke

r, T

. (E

ds.),

Cog

nitiv

e ap

proa

ches

to

peda

gogi

cal g

ram

mar

: A

vol

ume

in

hono

ur o

f Ren

eD

irven

. (pp

.295

-324

.). B

erlin

: Mou

ton

de G

ruyt

er.

Elsn

er,

D.,

Hel

ff,

S.,

& V

iebr

ock,

B.

(201

3),

Film

s, G

raph

ic N

ovel

s &

V

isua

ls:

Dev

elop

ing

Mul

tilite

raci

es i

n Fo

reig

n La

ngua

ge E

duca

tion-

An

Inte

rdis

cipl

inar

y A

ppro

ach .

Ber

lin: L

IT V

erla

g M

ünst

er.

Ellis

,N.C

.(Ed

.). (

1994

),Im

plic

it an

d ex

plic

it le

arni

ng o

f la

ngua

ges.

Lo

ndon

: Aca

dem

ic P

ress

.

Page 29: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

Ellis

,N.

(200

7),

“Im

plic

it an

d ex

plic

it kn

owle

dge

abou

t la

ngua

ge”.

En

Hor

nber

ger,

N.H

. &

Cen

oz,

J.(E

ds.),

Ency

clop

edia

of

Lang

uage

an

d Ed

ucat

ion

(2nd

ed.,

Vol

. 6, p

p.11

9-13

2). N

ew Y

ork:

Spr

inge

r.

Fern

ánde

z So

lís, J

.D. y

Gar

cía

Cer

rada

, J.(2

010)

, El v

alor

ped

agóg

ico

del h

umor

en

la e

duca

ción

soc

ial.

Bilb

ao: D

escl

ée d

e Br

ouw

er.

Fonc

ubie

rta,

J. M

. (20

13a)

, “A

lfabe

tizac

ión

visu

al, u

so d

e im

ágen

es

y re

curs

os p

ara

la e

nseñ

anza

” .

Esto

colm

o, ju

nio

2013

-Ed

inum

en.

Con

sulta

do e

n 9

de s

eptie

mbr

e de

201

4. D

ispo

nibl

e en

:ht

tp://

ww

w.e

ncue

ntro

-est

ocol

mo.

com

/wp-

cont

ent/

uplo

ads/

2013

/08/

Cur

so-d

e-fo

rmac

i%C

3%B3

n-pa

ra-p

rofe

sore

s-de

-esp

a%C

3%B1

ol.p

df

Fonc

ubie

rta,

J.

M.

(201

3b),

“Im

ágen

es

men

tale

s y

visu

aliz

ació

n:

Ejer

cici

os p

ara

el d

esar

rollo

de

algu

nas

estr

ateg

ias”

. Re

vist

a N

ebrij

a de

Lin

güís

tica

Apl

icad

a -

No.

13

(Núm

ero

Espe

cial

–A

ctas

de

Con

gres

o).C

onsu

ltado

en

19 d

e ju

lio d

e, 2

013,

Dis

poni

ble

en:

http

://w

ww

.neb

rija.

com

/rev

ista

-ling

uist

ica/

revi

sta-

lingu

istic

a-ne

brija

13/h

tm/F

oncu

bier

ta.h

tm

ISSN

169

9-65

69.

Fonc

ubie

rta,

J.

M.

(201

3c),

“Téc

nica

s de

vi

sual

izac

ión

para

la

co

mpr

ensi

ón y

pro

ducc

ión

de t

exto

s or

ales

o e

scrit

os”

-III

Con

gres

o EL

E G

loba

l, 26

de

juni

o de

201

3.

Gol

dste

in, B

. (20

12),

“El p

oder

de

la im

agen

: El u

so d

e la

s im

ágen

es

en la

clas

e de

ELE

”. M

osai

co, 2

9(ju

nio)

: 19-

23.

Gol

dste

in,

B. (

2013

), El

uso

de

imág

enes

com

o re

curs

o di

dáct

ico

(J.

M. R

uiz

Vac

a, T

rans

.). M

adrid

: Edi

num

en.

Has

hem

i,M

., et

al.

(201

2),

“Pow

er P

oint

as

an i

nnov

ativ

e to

ol f

or

teac

hing

and

lea

rnin

g in

mod

ern

clas

ses”

.Pro

cedi

a -

Soci

al a

nd

Beha

vior

al S

cien

ces

,31:

559

-563

.

Haw

kes,

R.

(200

9),

“Dig

ital t

echn

olog

y as

a t

ool f

or a

ctiv

e le

arni

ng

in M

FL:

Enga

ging

lan

guag

e le

arne

rs i

n an

d be

yond

the

sec

onda

ry

clas

sroo

m”.

En

Evan

s, M

. (E

d.),

Fore

ign

Lang

uage

Lea

rnin

gw

ith

Dig

ital T

echn

olog

y (p

p. 8

0-10

3). L

ondo

n/N

ew Y

ork:

Con

tinuu

m.

Kar

pick

e, J

. D. &

Roe

dige

r III,

H.L

.(200

8), “

The

Crit

ical

Impo

rtan

ce o

f Re

trie

val f

or L

earn

ing”

. Sci

ence

, 319

: 966

-968

.

Kar

pick

e, J.D

&Bl

unt,

J.R

.(20

11),

“Ret

rieva

l Pra

ctic

e Pr

oduc

es M

ore

Lear

ning

th

an

Elab

orat

ive

Stud

ying

w

ith

Con

cept

M

appi

ng”.

Sc

ienc

e33

1: 7

72-7

75.

Kra

shen

, S.

(1

981)

, Se

cond

La

ngua

ge

Acq

uisi

tion

and

Seco

nd

Lang

uage

Lea

rnin

g. N

ew Y

ork:

Per

gam

on P

ress

.

Lang

acke

r, R

. (2

008)

, “T

he r

elev

ance

of

Cog

nitiv

e G

ram

mar

for

la

ngua

ge

peda

gogy

”.En

D

irven

, R.

, D

e K

nop,

S.

&

Ry

cker

, T

(Eds

.),C

ogni

tive

appr

oach

es t

o pe

dago

gica

l gra

mm

ar:

A v

olum

e in

ho

nour

of R

ene

Dirv

en. (

pp.7

-35.

). Be

rlin:

Mou

ton

de G

ruyt

er.

Llop

is G

arcí

a, R

. (2

011)

, G

ram

átic

a co

gniti

va p

ara

la e

nseñ

anza

del

es

paño

l co

mo

leng

ua e

xtra

njer

a. M

adrid

: M

inis

terio

de

Educ

ació

n de

Esp

aña.

Llop

is

Gar

cía,

R.

, et

al

.(201

2),

Qué

gr

amát

ica

ense

ñar,

qu

é gr

amát

ica

apre

nder

. Mad

rid: E

dinu

men

.

Long

,M.H

. &Ro

bins

on,P

. (19

98),

“Foc

us o

n fo

rm: T

heor

y, re

sear

ch

and

prac

tice”

. En

Dou

ghty

, C. &

Will

iam

s, J

.(Ed

s.),

Focu

s on

for

m in

cl

assr

oom

sec

ond

lang

uage

acq

uisi

tion

(pp.

15-4

1). C

ambr

idge

, UK

: C

ambr

idge

Uni

vers

ity P

ress

.

Page 30: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

Meu

nier

, F (2

008)

, “C

orpo

ra, c

ogni

tion

and

peda

gogi

cal g

ram

mar

s:

An

acco

unt

of c

onve

rgen

ces

and

dive

rgen

ces”

. En

Dirv

en,

R, D

e K

nop,

S.

& R

ycke

r, T

(Ed

s.),

Cog

nitiv

e ap

proa

ches

to

peda

gogi

cal

gram

mar

: A v

olum

e in

hon

our

of R

ene

Dirv

en.

(pp.

91-1

17).

Berli

n:

Mou

ton

de G

ruyt

er.

Mor

a, F

. (2

013)

, N

euro

educ

ació

n: S

ólo

se p

uede

apr

ende

r aq

uello

qu

e se

am

a. M

adrid

: Alia

nza

Edito

rial.

Nel

son,

D,

Reed

, V

. S.

& W

allin

g, J

. R.

(19

76),

“Pic

toria

l sup

erio

rity

effe

ct”.

Jou

rnal

of

Expe

rimen

tal

Psyc

holo

gy:

Hum

an L

earn

ing

and

Mem

ory,

2(5

): 52

3-52

8.

Nie

mei

er, S

. & R

eif,

M. (

2008

), “M

arki

ng p

rogr

ess

sim

pler

? A

pply

ing

cogn

itive

gra

mm

ar t

o te

nse-

aspe

ct t

each

ing

in t

he G

erm

an E

FL

clas

sroo

m”.

En

Dirv

en,

R, D

e K

nop,

S.

& R

ycke

r, T

(ed

s.),

Cog

nitiv

e ap

proa

ches

to

peda

gogi

cal g

ram

mar

: A

vol

ume

in h

onou

r of

Rene

Dirv

en. (

pp.3

25-3

55).

Berli

n: M

outo

n de

Gru

yter

.

Nor

ris,

J. &

Ort

ega,

L.

(200

0),

“Eff

ectiv

enes

s of

L2

inst

ruct

ion.

A

rese

arch

sy

nthe

sis

and

quan

titat

ive

met

a-an

alys

is”.

La

ngua

ge

Lear

ning

50: 4

17-5

28.

Paca

nsky

-Bro

ck,

M.

(201

3),

Best

pr

actic

es

for

teac

hing

w

ith

emer

ging

tech

nolo

gies

. New

Yor

k, N

Y: R

outle

dge.

Pren

sky,

M.

(200

1).

“Dig

ital N

ativ

es,

Dig

ital I

mm

igra

nts

Part

1”.

On

The

Hor

izon

. doi

:10.

1108

/107

4812

0110

4248

16

Pren

sky,

Mar

c. (2

001a

), “D

igita

l nat

ives

, dig

ital i

mm

igra

nts”

(Par

t I).

O

n th

e H

oriz

on,

9(5)

9(5

) N

CB

Uni

vers

ity P

ress

, 9

sept

iem

bre

de

2014

. Dis

poni

ble

en:

http

://w

ww

.mar

cpre

nsky

.com

/writ

ing/

Pren

sky%

20-

%20

Dig

ital%

20N

ativ

es,%

20D

igita

l%20

Imm

igra

nts%

20-%

20Pa

rt1.

pdf.

ISSN

: 107

4-81

21

Pren

sky,

M

arc.

(2

001b

), “D

igita

l na

tives

, do

th

ey

real

ly

thin

k di

ffer

ently

?” (

Part

II).

On

the

Hor

izon

. 9(

6),

NC

B U

nive

rsity

Pre

ss,

9 se

ptie

mbr

e de

201

4. D

ispo

nibl

e en

:ht

tp://

ww

w.m

arcp

rens

ky.c

om/w

ritin

g/Pr

ensk

y%20

-%

20D

igita

l%20

Nat

ives

,%20

Dig

ital%

20Im

mig

rant

s%20

-%20

Part

2.pd

f

ISSN

: 107

4-81

21

Pren

sky,

Mar

c. (

2010

), Te

achi

ng d

igita

l na

tives

: Pa

rtne

ring

for

real

le

arni

ng. T

hous

and

Oak

s, C

A: C

orw

in.

Pren

sky,

M

arc.

(2

012)

, Fr

om

digi

tal

nativ

es

to

digi

tal

wis

dom

: H

opef

ul e

ssay

s fo

r 21

st C

entu

ry l

earn

ing.

Tho

usan

d O

aks,

CA

: C

orw

in.

Paiv

io, A

.R.,

Roge

rs, T

.B.,

& S

myt

he, P

. C. (

1968

), “W

hy a

re p

ictu

res

easi

er to

reca

ll th

an w

ords

?” P

sych

onom

ic S

cien

ce, 1

1(4)

: 137

-138

.

Pére

z M

oren

o, J

.G.

(200

3),

“Pla

tafo

rmas

dig

itale

s y

sus

frac

tura

s pe

dagó

gica

s”.R

evis

ta C

ompl

uten

se d

e Ed

ucac

ión

14(2

): 56

3-58

8.

Rom

ney,

C

. (2

012)

, Im

ages

in

EL

T Te

xtbo

oks:

A

re

They

Ju

st

Dec

orat

ion.

Art

ícul

o pr

esen

tado

en

JA

LT

2011

C

onfe

renc

e Pr

ocee

ding

s, T

okyo

.

Salm

on, G

. (20

00),

E-m

oder

atin

g: T

he k

ey t

o te

achi

ng a

nd le

arni

ng

onlin

e, L

ondo

n: K

ogan

Pag

e.

Schm

idt,

R.

(199

0),

“The

rol

e of

con

scio

usne

ss in

sec

ond

lang

uage

le

arni

ng”.

App

lied

Ling

uist

ics,

11(

2): 1

7–46

.

Page 31: Redalyc.EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA

©H

UG

O H

ORT

IGU

ERA

/A

DRI

AN

A D

ÍAZ

mar

coEL

ERE

VIST

A D

E D

IDÁ

CTI

CA

ELE

-ISS

N 1

885-

2211

–N

ÚM

.19,

2014

Schm

idt,

R. (

1993

), “A

war

enes

s an

d se

cond

lang

uage

acq

uisi

tion”

. A

nnua

l Rev

iew

of A

pplie

d Li

ngui

stic

s, 1

3, 2

06–2

26.

Soem

er,

A.,

& S

chw

an,

S. (

2012

), “V

isua

l mne

mon

ics

for

lang

uage

le

arni

ng:

Stat

ic

pict

ures

ve

rsus

an

imat

ed

mor

phs”

. Jo

urna

l of

ed

ucat

iona

l psy

chol

ogy,

104

(3):

565-

579.

Stev

ick,

E.

W

. (1

986)

, Im

ages

an

d op

tions

in

th

e la

ngua

ge

clas

sroo

m. C

ambr

idge

, UK

: Cam

brid

ge U

nive

rsity

Pre

ss.

Talb

ert,

R.

(2

012)

, “I

nver

ted

Cla

ssro

om”.

Col

leag

ues,

9,

1-

2,

Dis

poni

ble

en:

http

://sc

hola

rwor

ks.g

vsu.

edu/

colle

ague

s/vo

l9/is

s1/7

Tayl

er,

A.

(200

8),

“Cog

nitiv

e Li

ngui

stic

s,

and

seco

nd

lang

uage

in

stru

ctio

n”.

EnP.

J.

Robi

nson

&

N

.C.

Ellis

(eds

.),H

andb

ook

of

cogn

itive

ling

uist

ics

and

seco

nd la

ngua

ge a

cqui

sitio

n(p

p.45

6-48

8).

New

Yor

k: R

outle

dge.

Tayl

or,

Paul

, &

Kee

ter,

Sco

tt.

(201

0),

Mill

enni

als

-A

por

trai

t of

ge

nera

tion

next

: C

onfid

ent,

co

nnec

ted,

op

en

to

chan

ge.

Pew

Re

sear

ch C

ente

r.

Terr

ell,

T.

(199

1),

“The

ro

le

of

gram

mar

in

stru

ctio

n in

a

com

mun

icat

ive

appr

oach

”. T

he M

oder

n La

ngua

ge J

ourn

al,

75:

52-

63.

Van

Patt

en,

B. (

1996

), In

put

Proc

essi

ng a

nd G

ram

mar

Inst

ruct

ion

in

Seco

nd L

angu

age

Acq

uisi

tion

New

Yor

k: A

blex

.

Whi

tley,

M.

S.,

& L

unn,

P.

V.

(201

0),

Teac

hing

Spa

nish

gra

mm

ar

with

pic

ture

s: H

ow t

o us

e W

illia

m B

ull's

Vis

ual g

ram

mar

of

Span

ish.

W

ashi

ngto

n, D

.C.:

Geo

rget

own

Uni

vers

ity P

ress

.

Wrig

ht,

A.

(198

9),

Pict

ures

fo

r la

ngua

ge

lear

ning

. C

ambr

idge

[E

ngla

nd]:

Cam

brid

ge U

nive

rsity

Pre

ss.

Wrig

ht, A

., &

Hal

eem

, S. (

1995

), V

isua

ls fo

r the

lang

uage

cla

ssro

om.

Har

low

: Lon

gman

.

FEC

HA

DE

ENV

ÍO: 1

7 D

E O

CTU

BRE

DE

2014