Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
marcoELE. Revista de Didáctica Español
Lengua Extranjera
E-ISSN: 1885-2211
MarcoELE
España
HORTIGUERA, HUGO; DÍAZ, ADRIANA
EXTENDIENDO LOS MUROS DE LA CLASE DE ELE: UNA APROXIMACIÓN
(NEURO)COGNITIVA A TRAVÉS DE LA TECNOLOGÍA
marcoELE. Revista de Didáctica Español Lengua Extranjera, núm. 19, julio-diciembre,
2014
MarcoELE
València, España
Disponible en: http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=92152427008
Cómo citar el artículo
Número completo
Más información del artículo
Página de la revista en redalyc.org
Sistema de Información Científica
Red de Revistas Científicas de América Latina, el Caribe, España y Portugal
Proyecto académico sin fines de lucro, desarrollado bajo la iniciativa de acceso abierto
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
E RE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-IS
SN 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
HO
RTIG
UER
A, H
UG
O/D
ÍAZ,
AD
RIA
NA
GRI
FFIT
H U
NIV
ERSI
TY, B
RISB
AN
E (A
UST
RALI
A)
EXTE
ND
IEN
DO
LO
S M
URO
S D
E LA
CLA
SE D
E EL
E:
UN
A A
PRO
XIM
AC
IÓN
(NEU
RO)C
OG
NIT
IVA
A T
RAV
ÉS D
E LA
TEC
NO
LOG
ÍA
BIO
DA
TA
HU
GO
HO
RTIG
UER
Aes
doc
tor
en E
stud
ios
His
pano
s po
r la
Uni
vers
idad
de
New
Sou
th W
ales
(Síd
ney,
Aus
tral
ia).
Des
de 1
993
se d
esem
peña
com
o pr
ofes
or d
e EL
E en
Grif
fith
Uni
vers
ity (B
risba
ne, A
ustr
alia
). Su
s pu
blic
acio
nes
abar
can
las
área
s de
ens
eñan
za d
e EL
E, c
ultu
ra p
opul
ar h
ispa
noam
eric
ana,
est
udio
s cu
ltura
les
y m
edio
s de
com
unic
ació
n.H
a pu
blic
ado
en re
vist
as e
spec
ializ
adas
de
EEU
U, A
ustr
alia
, Arg
entin
a, C
uba,
Esp
aña,
Méx
ico,
Arg
entin
a e
Isra
el.
AD
RIA
NA
DÍA
Zes
doc
tora
en
Ling
üíst
ica
Apl
icad
a po
r G
riffit
h U
nive
rsity
(Bris
bane
, Aus
tral
ia),
en d
onde
se
dese
mpe
ña c
omo
prof
esor
a en
esa
área
des
de 2
003.
Sus
tem
as d
e in
vest
igac
ión
incl
uyen
el d
esar
rollo
de
la c
ompe
tenc
ia c
omun
icat
iva
inte
rcul
tura
l y la
inte
grac
ión
de la
s nu
evas
tec
nolo
gías
en
las
clas
es d
e id
iom
as. H
a pu
blic
ado
sobr
e la
en
seña
nza
de id
iom
as y
el n
exo
leng
ua-y
-cul
tura
en
varia
s re
vist
as d
e in
vest
igac
ión
en E
urop
a y
Aus
tral
ia.
RESU
MEN
Este
art
ícul
o de
scrib
e un
ace
rcam
ient
o al
des
arro
llo d
e co
mpe
tenc
ias
que
pued
e ay
udar
a l
os d
ocen
tes
a ex
plot
ar e
l po
tenc
ial
de l
as t
ecno
logí
as e
mer
gent
es (
TE)
en l
a el
abor
ació
n de
exp
erie
ncia
s de
apr
endi
zaje
mul
tisen
soria
l en
las
clas
es d
e EL
E (F
oncu
bier
ta, 2
013a
, 201
3b, 2
013c
; Pac
ansk
y-Br
ock,
201
3). S
e de
scrib
e en
él u
na e
xper
ienc
ia
didá
ctic
a qu
e se
apo
yó e
n pr
inci
pios
com
plem
enta
rios
de la
ped
agog
ía h
íbrid
a ,la
gra
mát
ica
cogn
itiva
yla
neu
roed
ucac
ión.
Est
as d
os ú
ltim
as ra
ram
ente
se
han
trat
ado
junt
as
en e
l con
text
o de
ELE
, pe
ro e
n lo
s úl
timos
año
s ha
n co
brad
o cr
ecie
nte
impo
rtan
cia
(Rey
es L
lopi
s G
arcí
a, 2
011;
Rey
es L
lopi
s G
arcí
a et
al.,
201
2; L
ópez
Gar
cía,
200
4; M
ora,
20
13).
Su c
onflu
enci
a pr
ovee
una
pla
tafo
rma
idón
ea p
ara
la in
tegr
ació
n de
las
TE e
n lo
s nu
evos
con
text
os e
duca
tivos
y s
us c
ompl
ejas
real
idad
es p
edag
ógic
as.
PALA
BRA
S C
LAV
E: e
spañ
ol c
omo
leng
ua e
xtra
njer
a te
cnol
ogía
s em
erge
ntes
, cur
sos
híbr
idos
, apr
oxim
ació
n di
dáct
ica
de E
LE, a
pren
diza
je im
plíc
ito y
exp
lícito
.
ABS
TRA
CT
This
pap
er d
escr
ibes
an
appr
oach
to
the
deve
lopm
ent
of s
kills
tha
t m
ay h
elp
teac
hers
exp
loit
the
pote
ntia
l of
emer
ging
tec
hno
logi
es (E
T) in
the
dev
elop
men
t of
mul
ti-se
nsor
y le
arni
ng e
xper
ienc
es in
Spa
nish
as
a Se
cond
/For
eign
Lan
guag
e (S
SL) c
ours
es (F
oncu
bier
ta, 2
013a
, 201
3b, 2
013c
; Pac
ansk
y-Br
ock,
201
3 ).
It de
scrib
es a
tea
chin
g ex
perie
nce
base
d on
com
plem
enta
ry p
rinci
ples
of
hybr
id p
edag
ogy,
cog
nitiv
e gr
amm
ar a
nd n
euro
-edu
catio
n. T
he la
tter
tw
o ha
ve r
arel
y be
en t
reat
ed t
oget
her
in t
he c
onte
xt o
f SS
L, b
ut
in re
cent
yea
rs h
ave
beco
me
incr
easi
ngly
impo
rtan
t (Re
yes
Llop
is G
arci
a, 2
011;
Rey
es L
lopi
s G
arci
a et
al,
2012
;. Ló
pez
Gar
cía,
200
4; M
ora,
201
3). T
heir
conv
erge
nce
prov
ides
an id
eal p
latf
orm
for t
he in
tegr
atio
n of
ET
in n
ew e
duca
tiona
l con
text
s an
d th
eir c
ompl
ex p
edag
ogic
al re
aliti
es.
KEY
WO
RDS:
Span
ish
as a
sec
ond
/for
eign
lang
uage
, em
ergi
ng te
chno
logi
es, h
ybrid
cou
rses
, did
actic
app
roac
h, im
plic
it an
d ex
plic
it le
arni
ng
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
E RE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-IS
SN 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
1. IN
TRO
DU
CC
IÓN
or d
ónde
em
piez
o?”,
nos
pre
gunt
aba
reci
ente
men
te
con
apre
nsió
n un
a co
lega
que
fue
pre
sion
ada
por
las
auto
ridad
es d
e su
inst
ituci
ón a
redu
cir h
oras
de
clas
e y
a in
crem
enta
r en
for
ma
sust
anci
al e
l núm
ero
de e
stud
iant
es e
n ca
da
uno
de s
us c
urso
s. “
¿La
tecn
olog
ía p
odrá
ayu
darn
os?
¿Cóm
o?”,
in
sist
ía c
on p
reoc
upac
ión.
En
tiem
pos
de r
ecor
tes
pres
upue
star
ios
que
pone
n en
pel
igro
la c
alid
ad d
e la
ens
eñan
za,
un a
cerc
amie
nto
refle
xivo
al u
so d
e la
tecn
olog
ía e
n nu
estr
as c
lase
s no
s pu
ede
ofre
cer
una
buen
a op
ción
no
so
lopa
ra
enfr
enta
r la
s cr
isis
ed
ucat
ivas
re
curr
ente
s –p
rodu
cto,
m
ucha
s ve
ces,
de
m
alas
po
lític
as
econ
ómic
as–,
si
no
para
ha
cer
muc
ho
más
cl
aros
co
ncep
tos
y as
pect
os d
e nu
estr
as a
sign
atur
as q
ue r
eque
riría
n va
rias
hora
s de
co
ntac
to y
prá
ctic
a pa
ra s
u ad
quis
ició
n.
Por
otra
par
te,
el u
so d
e pr
áctic
as t
ecno
lógi
cas
inno
vado
ras
en
conj
unci
ón c
on n
ueva
s ap
roxi
mac
ione
s pe
dagó
gica
s no
s pe
rmiti
ría
dina
miz
ar n
uest
ras
clas
es a
ext
rem
os q
uizá
s no
exp
lora
dos
hast
a ah
ora
y re
solv
er
ese
tiron
eo
en
el
que
entr
echo
can
razo
nes
finan
cier
as y
cal
idad
aca
dém
ica
(Pér
ez M
oren
o, 2
003:
568
). En
est
e se
ntid
o, n
o ol
vida
mos
, com
o se
ñala
Fan
ny M
euni
er (2
008:
104
), qu
e es
te
acer
cam
ient
o de
be
tene
r en
cu
enta
do
s fu
ndam
ento
s es
enci
ales
: un
prin
cipi
o de
ecl
ectic
ism
o y
uno
de p
rioriz
ació
n. E
l pr
imer
o se
ref
iere
a u
na p
ráct
ica
que
teng
a en
cue
nta
una
varie
dad
de m
odos
de
ense
ñanz
a co
ndic
iona
dos
por
las
nece
sida
des
y es
tilo
de l
a nu
eva
gene
raci
ón d
e es
tudi
ante
s co
n lo
s qu
e tr
abaj
amos
: la
lla
mad
a “g
ener
ació
n yo
”,
“del
m
ileni
o”,
“bum
erán
”,
o lo
s co
nsid
erad
os “
nativ
os d
igita
les”
(Ta
ylor
& K
eete
r, 2
010;
Pre
nsky
, 20
01a,
200
1b,
2010
, 20
12).
Con
el s
egun
do,
en t
anto
, al
udim
os a
un
proc
eso
de
sele
cció
n,
orga
niza
ción
, co
ncep
tual
izac
ión
y or
dena
mie
nto
cuid
ados
o de
los
mat
eria
les
peda
gógi
cos,
de
acue
rdo
con
un o
rden
pre
esta
blec
ido.
Y e
n es
ta in
tera
cció
n en
tre
ecle
ctic
ism
o y
prio
rizac
ión,
¿có
mo
pued
e la
tec
nolo
gía
hace
r nu
estr
as c
lase
s m
ás d
inám
icas
? ¿C
ómo
pued
e co
labo
rar
en l
a fo
rma
en q
ue s
e ad
quie
ren
elem
ento
s cl
aves
del
ap
rend
izaj
e de
una
len
gua
extr
anje
ra,
cont
ribuy
endo
a u
n m
ejor
ni
vel g
ener
al d
e do
min
io li
ngüí
stic
o y
a un
a m
ás a
decu
ada
prec
isió
n gr
amat
ical
? ¿C
ómo
nos
pued
e ay
udar
a m
anip
ular
y a
ltera
r la
m
aner
a en
qu
e un
es
tudi
ante
de
se
gund
as
leng
uas
perc
ibe
y pr
oces
a el
inpu
t? S
in d
uda,
la t
ecno
logí
a pu
ede
sern
os m
uy ú
til p
ara
auxi
liarn
os e
n la
pre
sent
ació
n y
expl
icac
ión
de d
iver
sos
aspe
ctos
gr
amat
ical
es,
mos
tran
do d
e m
aner
a m
ucho
más
din
ámic
a y
visu
al
las
rela
cion
es e
ntre
for
mas
y s
igni
ficad
os. T
ambi
én p
uede
con
trib
uir
en p
oner
en
relie
ve la
s fo
rmas
gra
mat
ical
es e
n el
inpu
t, a
lert
ando
a
los
estu
dian
tes
sobr
e as
pect
os q
ue p
odría
n pa
sar
por
alto
. Y
por
úl
timo,
a
trav
és
de
ella
se
pu
eden
es
tabl
ecer
“c
ompa
raci
ones
co
gniti
vas”
ent
re l
as i
nter
pret
acio
nes
de l
a re
laci
ón d
e fo
rma
/si
gnifi
cado
ent
re u
na L
1 y
L2 (C
adie
rno,
201
0: 9
).
Aho
ra b
ien,
sie
mpr
e si
guie
ndo
a La
ngac
ker
(200
8: 2
6) y
Meu
nier
(2
008:
106
), no
nos
pla
ntea
mos
–ni
rem
otam
ente
–qu
e to
dos
los
aspe
ctos
gra
mat
ical
es d
e nu
estr
os c
urso
s m
erez
can
un t
rata
mie
nto
sim
ilar.
Com
o ej
empl
o, n
o re
sulta
nec
esar
io t
ener
que
ded
icar
le
muc
ho t
iem
po a
exp
licar
que
las
ter
min
acio
nes
mor
foló
gica
s de
l pr
etér
ito i
mpe
rfec
to s
on s
olam
ente
dos
(en
-aba
y e
n -ía
). Pe
ro s
í va
le
la
pena
de
sarr
olla
r un
a pr
esen
taci
ón
com
pren
siva
, cl
ara
y co
ncis
a, c
on u
n us
o m
ínim
o de
l met
alen
guaj
e, s
obre
los
cam
bios
de
“¿P
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
pers
pect
iva
que
intr
oduc
e es
te p
asad
o y
su r
elac
ión
con
el p
reté
rito
perf
ecto
sim
ple
y el
pre
sent
e. A
lm
ism
o tie
mpo
, pu
ede
resu
ltar
bene
ficio
so p
ara
el e
stud
iant
e re
flexi
onar
sob
re c
ómo
su p
ropi
a le
ngua
con
figur
a es
tos
aspe
ctos
(por
eje
mpl
o, ¿
cóm
o se
des
arro
llan
en L
1 lo
s as
pect
os d
urat
ivo
y la
s ac
cion
es t
erm
inad
as?)
en
opos
ició
n a
la L
2. E
sto
impl
ica
no s
olo
ser
cons
cien
te d
e lo
s ca
mbi
os d
e pe
rspe
ctiv
a qu
e un
a nu
eva
leng
ua c
onlle
va,
sino
tam
bién
apr
ende
r nu
evas
est
rate
gias
de
proc
esam
ient
o.
En e
ste
sent
ido,
una
ada
ptac
ión
de lo
s fu
ndam
ento
s de
la g
ram
átic
a co
gniti
va,
apro
vech
ando
ade
más
asp
ecto
s qu
e te
ngan
que
ver
con
el
uso
de
la i
mag
en y
el
soni
do,
nos
ayud
aría
a a
rtic
ular
de
mej
or
form
a un
a ap
roxi
mac
ión
peda
gógi
ca a
la
gram
átic
a ba
sada
en
el
uso,
co
n ac
tivid
ades
de
in
stru
cció
n ex
plíc
ita
en
un
ento
rno
com
unic
ativ
o.
Así
, se
po
dría
n ex
plic
ar,
de
man
era
nove
dosa
, co
ncep
tos
que
resu
ltan
por
dem
ás c
ompl
ejos
, dem
asia
do a
bstr
acto
s o,
sim
plem
ente
, in
exis
tent
es e
n la
L1.
A t
ravé
s de
las
act
ivid
ades
de
sarr
olla
das,
po
dría
mos
fo
caliz
ar
la
aten
ción
de
nu
estr
os
estu
dian
tes
en
rasg
os
lingü
ístic
os
prob
lem
átic
os
com
o lo
squ
e m
enci
onam
os.
Esto
, a
su
vez,
co
ntrib
uiría
a
incr
emen
tar
la
part
icip
ació
n y
el c
ompr
omis
o de
l ap
rend
ient
e co
n la
mat
eria
. En
ef
ecto
, la
inc
orpo
raci
ón d
e la
tec
nolo
gía
nos
perm
itiría
des
arro
llar
expe
rienc
ias
mul
tisen
soria
les
de a
pren
diza
je, q
ue f
uera
n m
ás a
fines
a
la f
orm
a en
que
el
cere
bro
perc
ibe,
pre
sta
aten
ción
, re
cuer
da y
ap
rend
e, p
ero
tam
bién
a l
a fo
rma
más
des
enfa
dada
con
la
que
la
nuev
a ge
nera
ción
se
rela
cion
an c
on e
l so
nido
y l
a im
agen
móv
il (P
acan
sky-
Broc
k, 2
013:
7).
Asi
mis
mo,
se
podr
ía a
ntic
ipar
que
est
e ac
erca
mie
nto
prom
over
ía
el
prog
reso
de
nu
estr
os
estu
dian
tes
(ayu
dánd
olos
a
inte
rnal
izar
ci
erta
s re
glas
) y
su
mot
ivac
ión
por
cont
inua
r ap
rend
iend
o m
ás a
llá d
e la
cla
se (L
lopi
s G
arcí
a 20
11: 1
9 y
98).
En e
l pre
sent
e ar
tícul
o no
s pr
opon
emos
ent
once
s ha
blar
sob
re u
na
prop
uest
a or
igin
al q
ue p
usim
os e
n m
arch
a en
el
desa
rrol
lo d
e m
ater
iale
s pa
ra n
uest
ros
curs
os d
e es
paño
l ni
vel
inte
rmed
io.
Con
el
la i
nten
tam
os s
acar
pro
vech
o de
las
tec
nolo
gías
em
erge
ntes
y
conf
orm
ar
un
trab
ajo
en
línea
, ba
sado
en
un
a ap
roxi
mac
ión
peda
gógi
ca d
e ra
íz c
ogni
tiva.
Par
a ta
l fin
, de
cidi
mos
ref
orm
ular
nu
estr
os c
urso
s pr
esen
cial
es y
el
mat
eria
l de
tra
bajo
con
el
que
cont
ábam
os,
sin
deja
r de
lad
o lo
s pr
inci
pios
met
odol
ógic
os q
ue
sust
enta
ban
nues
tro
enfo
que
com
unic
ativ
o en
laen
seña
nza
de E
LE.
Los
resu
ltado
s de
est
a ex
perie
ncia
nos
per
miti
eron
no
solo
sen
tar
las
base
s pa
ra l
a cr
eaci
ón d
e un
cur
so h
íbrid
o, a
sinc
róni
co y
de
nive
l in
term
edio
, sin
o ta
mbi
én re
pens
ar n
uest
ras
prác
ticas
pre
senc
iale
s de
en
seña
nza
y nu
estr
a fu
nció
n en
la c
lase
.
En
efec
to,
el
ejem
plo
que
vam
os
a de
scrib
ir pr
opon
e un
ac
erca
mie
nto
a la
tec
nolo
gía
que
fuim
os h
acie
ndo
desd
e de
ntro
de
la c
lase
, apr
endi
endo
con
los
estu
dian
tes
y de
safia
ndo
muc
has
vece
s el
des
ánim
o de
nue
stro
s co
lega
s qu
e se
enf
rent
an a
la
tecn
olog
ía
con
mie
dos
y du
das.
Es
verd
ad q
ue,
com
o se
ñala
Pér
ez M
oren
o (2
003:
574
), el
pro
feso
rado
se
ve i
nduc
ido
a in
corp
orar
las
TIC
de
ntro
de
la e
scue
la y
su
aula
cas
i en
form
a irr
efle
xiva
muc
has
vece
s.
Muc
hos
desc
onoc
en t
odav
ía h
oy c
ómo
y po
r dó
nde
empe
zar
en s
us
curs
os y
term
inan
ado
ptan
do lo
s m
ater
iale
s en
líne
a or
gani
zado
s po
r la
s pr
opia
s ca
sas
edito
riale
s,
aun
cuan
do
muc
has
vece
s es
tos
recu
rsos
no
se i
dent
ifica
n co
n nu
estr
a fil
osof
ía d
e en
seña
nza.
“El
m
ater
ial e
stá
listo
, en
tonc
es,
¿par
a qu
é m
oles
tars
een
cre
ar m
ás?”
, pr
opon
en a
lgun
os.
En e
ste
sent
ido,
nos
hac
emos
eco
de
las
cara
cter
ístic
as d
escr
itas
por
Salm
on
(200
0)
acer
ca
del
perf
il qu
e de
ben
tene
r to
dos
los
prof
esor
es q
ue d
esee
n tr
abaj
ar e
n lín
ea c
on u
n fo
rmat
o hí
brid
o.
Dej
émon
os
de
lam
enta
rnos
y
llora
r so
bre
nues
tros
pr
opio
s de
scon
ocim
ient
os t
ecno
lógi
cos.
Es
hora
de
salir
del
esp
acio
cóm
odo
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
del m
arca
dor
y la
piz
arra
en
el q
ue n
os e
ncon
tram
os y
ace
rcar
nos
a es
tas
nuev
as h
erra
mie
ntas
par
a re
solv
er d
ificu
ltade
s es
pecí
ficas
de
la
clas
e qu
e co
n lo
s vi
ejos
mét
odos
no
llega
mos
a s
atis
face
r. E
ste
cam
bio
no t
iene
por
qué
ser
inac
cesi
ble
ni c
aro.
Com
o ve
rem
os m
ás
adel
ante
, m
ucha
s de
est
as h
erra
mie
ntas
ya
las
tene
mos
ins
tala
das
en n
uest
ro p
ropi
o or
dena
dor y
las
sabe
mos
man
ejar
. Obv
iam
ente
, el
éxito
de
esta
s m
edid
as d
epen
derá
de
nues
tra
pres
enci
a y
nues
tra
prog
ram
ació
n di
dáct
ica
que
com
o pr
ofes
iona
les
de l
a ed
ucac
ión
pode
mos
y s
abem
os h
acer
.
En la
edu
caci
ón d
el m
añan
a –q
ue e
s ho
y–no
hab
rá lu
gar
para
los
prof
esor
es q
ue n
o se
pan
dese
nvol
vers
e co
n so
ltura
en
este
mun
do
virt
ual.
Un
prof
esor
que
se
prop
onga
tra
baja
r “e
n lín
ea”
debe
em
peza
r po
r co
mpr
ende
r su
ent
orno
virt
ual.
Este
con
ocim
ient
o de
be c
onta
r co
n ha
bilid
ades
no
solo
téc
nica
s re
spec
to d
el u
so d
el
soft
war
e, s
ino
tam
bién
de
com
unic
ació
n en
líne
a pa
ra in
volu
crar
a
los
estu
dian
tes
a tr
avés
de
un d
esar
rollo
de
cont
enid
o at
ract
ivo
y bi
en e
labo
rado
. Po
r úl
timo,
el p
rofe
sor
debe
ser
fle
xibl
e, p
ositi
vo y
te
ner c
onfia
nza
en s
í mis
mo.
El p
rese
nte
artíc
ulo,
ent
once
s, e
stá
orga
niza
do e
n se
is p
arte
s. L
a pr
imer
a de
scrib
ela
pro
blem
átic
a co
n lo
s re
curs
os p
edag
ógic
os q
ue
está
bam
os
utili
zand
o.
La
segu
nda
y te
rcer
a pa
rte
deta
llan
la
rede
finic
ión
del p
apel
de
las
expl
icac
ione
s gr
amat
ical
es e
n cl
ase.
La
cuar
ta p
ropo
ne u
na e
xper
ienc
ia d
e ev
alua
ción
ora
l en
lín
ea (
que
com
plem
entó
toda
nue
stra
exp
erie
ncia
). En
tan
to,
la q
uint
a y
sext
a ex
plic
an
las
posi
bilid
ades
de
se
guir
nues
tra
prop
uest
a pa
ra
la
conf
orm
ació
n de
un
curs
o hí
brid
o (c
on h
oras
pre
senc
iale
s y
trab
ajo
autó
nom
o)
y có
mo
lleva
rlas
adel
ante
co
n lo
s pr
ogra
mas
m
ás
com
unes
ins
tala
dos
en n
uest
ros
orde
nado
res,
así
com
o al
guno
s pr
ogra
mas
de
us
o gr
atui
to
disp
onib
les
en
línea
. Se
de
scrib
en
adem
ás a
lgun
os d
e lo
s pr
oble
mas
que
deb
imos
enf
rent
ar.
2. E
L V
ALO
R D
E LA
S IM
ÁG
ENES
Ya
ha s
ido
seña
lado
has
ta e
l ca
nsan
cio
el p
apel
rel
evan
te d
e la
s im
ágen
es e
n el
apr
endi
zaje
de
idio
mas
en
gene
ral
(Coh
en,
1987
; El
sner
, H
elff
, &
Vie
broc
k, 2
013;
Soe
mer
& S
chw
an,
2012
; St
evic
k,
1986
; W
right
, 19
89),
en
el
cont
exto
de
l in
glés
co
mo
leng
ua
extr
anje
ra e
n pa
rtic
ular
(G
olds
tein
, 20
13;
Rom
ney,
201
2; W
right
&
Hal
eem
, 199
5), y
más
rec
ient
emen
te e
n el
áre
a de
ELE
(Fon
cubi
erta
, 20
13a,
201
3b,
2013
c; G
olds
tein
, 20
12;
Whi
tley
& L
unn,
201
0),
verd
ad q
ue p
odría
ext
ende
rse
a cu
alqu
ier
otra
dis
cipl
ina
y qu
e no
va
mos
a d
iscu
tir a
quí.
Ant
es
de
prof
undi
zar
en
nues
tra
expe
rienc
ia,
es
impo
rtan
te
men
cion
ar q
ue t
odos
los
lib
ros
de t
exto
con
los
que
ven
íam
os
trab
ajan
do
esta
ban
acom
paña
dos
por
mat
eria
l en
lín
ea
ypr
esen
taci
ones
pre
para
das
en P
ower
Poin
t®(e
n ad
elan
te P
PT) p
or la
s m
ism
as c
asas
edi
toria
les.
Est
as p
rese
ntac
ione
s in
cluí
an i
mág
enes
, te
xtos
, y
expl
icac
ione
s de
l co
nten
ido
de l
os l
ibro
s, c
on e
l fin
de
faci
litar
la
pres
enta
ción
de
mat
eria
l (p
or e
jem
plo,
edi
toria
les
com
o M
cGra
w H
ill,
Cen
gage
Lea
rnin
g, W
iley
–en
EEU
U–
y Sa
ntill
ana,
D
ifusi
ón o
Edi
num
en –
en E
spañ
a–,
para
nom
brar
sol
o al
guna
s,
acom
paña
n su
s nu
eva
prop
uest
as c
on p
ágin
as e
lect
róni
cas
con
mat
eria
l co
mpl
emen
tario
). N
o ob
stan
te,
dos
aspe
ctos
no
s re
sulta
ban
prob
lem
átic
os. P
or u
n la
do, e
l mat
eria
l en
línea
pro
poní
a un
ace
rcam
ient
o tr
adic
iona
l y p
oco
func
iona
lista
a la
gra
mát
ica,
con
lis
tas
de u
so y
act
ivid
ades
típ
icas
de
crea
ción
de
hábi
tos
med
iant
e pr
áctic
as m
ás o
men
os m
ecán
icas
. La
s pr
esen
taci
ones
de
PPT,
en
tant
o, t
endí
an a
ser
cop
ias
está
ticas
de
las
pági
nas
del l
ibro
, con
un
uso
muy
lim
itado
de
la a
nim
ació
n y
del
colo
r, f
enóm
eno
que
no
cont
ribuí
a de
mas
iado
a a
trae
r la
ate
nció
n de
los
est
udia
ntes
. Po
r su
pues
to, l
a fle
xibi
lidad
de
PPT
nos
perm
itía
añad
ir nu
estr
aspr
opia
s an
imac
ione
s e
intr
oduc
ir al
guno
s ca
mbi
os c
osm
étic
os. S
in e
mba
rgo,
es
tas
limita
cion
es r
espe
cto
del p
roce
sam
ient
o de
l inp
ut y
la f
alta
de
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
inte
ract
ivid
ad,
dina
mis
mo
y ha
sta
hum
or e
n la
may
oría
de
esta
s pr
esen
taci
ones
fu
eron
lo
s el
emen
tos
clav
es
que
nos
hici
eron
re
cons
ider
ar s
u us
o (P
ara
el u
so d
el h
umor
en
clas
e, v
éase
Fer
nánd
ez
Solís
y G
arcí
a C
erra
da 2
010)
.
Nue
stra
prim
era
tare
a, p
or lo
tan
to,
cons
istió
en
la o
rgan
izac
ión
de
toda
s nu
estr
as le
ccio
nes
alre
dedo
r de
l uso
om
nipr
esen
te d
e PP
T en
la
cla
se.
Des
de e
l pun
to d
e vi
sta
prác
tico,
a m
edia
no y
larg
o pl
azo,
nu
estr
a m
odifi
caci
ón
resu
ltó
un
gran
ah
orro
de
tie
mpo
en
la
or
gani
zaci
ón,
prep
arac
ión
y lo
gíst
ica
de c
lase
. Lo
s pr
ofes
ores
no
debí
an c
arga
r con
foto
graf
ías,
ced
és, d
ecen
as d
e fo
toco
pias
, o li
bros
ex
tras
: gra
n pa
rte
de la
cla
se (p
or n
o de
cir
toda
) est
aba
plan
ifica
da y
ar
ticul
ada
alre
dedo
r de
las
act
ivid
ades
que
se
habí
an i
ncru
stad
o pr
evia
men
te e
n lo
s PP
T (a
rchi
vos
de s
onid
o y
de v
ídeo
, gu
ías
para
en
trev
ista
s pe
rson
ales
, id
eas
para
ju
egos
de
ro
les,
ju
egos
, ac
tivid
ades
de
inst
rucc
ión
expl
ícita
y u
n la
rgo
etcé
tera
) or
gani
zado
s al
rede
dor
de lo
s ej
es t
emát
icos
del
sem
estr
e. D
ada
la p
last
icid
ad y
el
dina
mis
mo
de P
PT,
las
actu
aliz
acio
nes
y/o
alte
raci
ones
en
cada
nu
eva
ofer
ta d
e lo
s cu
rsos
resu
ltaba
n fá
cile
sde
hac
er. P
or o
tra
part
e,
el p
rogr
ama
resu
ltaba
acc
esib
le y
bar
ato
(PPT
est
á in
corp
orad
o en
to
dos
los
orde
nado
res)
y n
os p
erm
itía
que,
una
vez
pla
nific
ada
la
clas
e (c
on in
stru
ccio
nes
dest
acad
as p
ara
los
prof
esor
es e
n la
sec
ción
“N
otas
” so
bre
cóm
o us
ar c
ada
activ
idad
), pu
diér
amos
man
tene
r un
a ci
erta
hom
ogen
eida
d en
el
ritm
o de
los
div
erso
s cu
rsos
y
coor
dina
rlos
con
el c
uerp
o de
pro
feso
res
de m
aner
a m
ucho
más
ef
icie
nte
y ef
ectiv
a.
La c
reac
ión
de e
stas
lec
cion
es m
onta
das
tota
lmen
te a
lrede
dor
de
este
for
mat
o co
men
zó e
n 20
08, e
impl
icó
repe
nsar
el c
onte
nido
de
nues
tras
cla
ses
y la
nat
ural
eza
de la
s di
vers
as t
area
s de
apr
endi
zaje
in
volu
crad
as.
Este
pro
ceso
se
llevó
a c
abo
de f
orm
a gr
adua
l y
prog
resi
va
dura
nte
vario
s se
mes
tres
co
n m
ucho
s ci
clos
de
im
plem
enta
ción
y e
valu
ació
n. L
a pr
inci
pal
razó
n su
byac
ente
par
a
este
pro
yect
o er
a, e
n pr
imer
lug
ar,
reno
var
nues
tros
cur
sos
con
nuev
os m
ater
iale
s qu
e de
sper
tara
n y
man
tuvi
eran
la a
tenc
ión
de lo
ses
tudi
ante
s de
man
era
sost
enid
a, “
crea
ndo
una
envo
ltura
cur
iosa
y
atra
ctiv
a” (M
ora,
201
3: 8
1). E
n se
gund
o lu
gar,
ten
ía c
omo
obje
tivo
equi
libra
r la
est
ruct
ura
de la
s le
ccio
nes,
alte
rnán
dola
s en
su
disc
urrir
co
n m
omen
tos
que
apel
aban
a d
istin
tos
tipos
de
aten
ción
(m
ás
bási
ca e
n al
guno
s, o
rient
ativ
a o
ejec
utiv
a en
otr
os),
con
el f
in d
e m
ejor
ar l
os d
éfic
its d
e co
ncen
trac
ión
que
se p
odía
n pr
oduc
ir en
cl
ase,
con
side
rand
o qu
e, c
omo
seña
la M
ora
(201
3: 8
5-87
), “l
a at
enci
ón e
s un
con
junt
o de
‘at
enci
ones
dife
rent
es c
ereb
rale
s’ p
ara
cada
ser
ie d
e co
nduc
tas
y ta
reas
dis
tinta
s”.
De
esta
man
era,
los
PPT
fuer
on a
rmán
dose
de
man
era
cuid
ados
a y
en
ello
s se
fu
eron
al
tern
ando
ac
tivid
ades
de
ex
posi
ción
(m
uy
brev
es),
activ
idad
es i
nter
activ
as p
ara
trab
ajar
en
clas
e en
for
ma
indi
vidu
al,
grup
al o
ent
re p
ares
; y
con
diná
mic
as d
e cl
ase
que
requ
ería
n qu
e lo
s es
tudi
ante
s se
sen
tara
n en
gru
pos
o so
los
y re
solv
iera
n un
pr
oble
ma
o se
de
spla
zara
n po
r la
cl
ase
para
in
tera
ctua
r co
n pe
rson
as c
on la
s qu
e no
rmal
men
te n
o lo
hac
ían.
Por
ot
ra p
arte
, es
tos
PPT
inco
rpor
aban
ade
más
son
ido,
ani
mac
ión
y ha
sta
el h
umor
y l
a iro
nía
para
pro
mov
er u
n ap
rend
izaj
e m
ás
prof
undo
que
le p
erm
ita a
l est
udia
nte
perc
ibir
y co
mpr
ende
r có
mo
func
iona
la
leng
ua e
spañ
ola.
Tod
o es
to s
e hi
zo e
n pa
rte
dand
o vu
elta
la
re
laci
ón
trad
icio
nal
entr
e te
xto
escr
ito
e im
ágen
es,
sacá
ndol
es a
est
as ú
ltim
as e
l val
or d
ecor
ativ
o qu
e pr
esen
taba
n en
el
libro
de
te
xto
hast
a en
tonc
es,
para
je
rarq
uiza
rlas
y ex
plic
ar
y ej
empl
ifica
r con
ella
los
rasg
os li
ngüí
stic
os q
ue p
rese
ntab
an m
ayor
es
dific
ulta
des
para
los
estu
dian
tes.
Con
el f
in d
e ac
tivar
el n
uevo
per
fil d
el e
stud
iant
e m
enci
onad
o m
ás
arrib
a, n
eces
itába
mos
muc
ho m
ás q
ue im
ágen
es e
stát
icas
y c
uadr
os
gram
atic
ales
exp
licat
ivos
. En
luga
r de
ello
, se
recu
rrió
a la
util
izac
ión
de d
ifere
ntes
tip
os d
e pr
esen
taci
ones
vis
uale
s de
la
leng
ua,
que
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
abar
caba
n de
sde
la u
tiliz
ació
n de
his
torie
tas
y ob
ras
de a
rte
fam
osas
–a
la
s qu
e pr
onto
se
le
s in
corp
oró
“irr
espe
tuos
amen
te”
mov
imie
nto,
so
nido
y
voce
s–ha
sta
llega
r a
nuev
os
tipos
de
vi
sual
izac
ione
s co
mo
mem
es e
inf
ogra
fías
(tan
to e
stát
icas
com
o an
imad
as)
(Ber
k, 2
011
y 20
12).
Esta
s fu
eron
par
ticul
arm
ente
útil
es
para
intr
oduc
ir nu
evos
tem
as y
voc
abul
ario
, as
í com
o pa
ra d
iscu
tir
aspe
ctos
in
terc
ultu
rale
s.La
ap
licac
ión
de
tale
s re
curs
os
esta
ba
fund
amen
tada
en
prin
cipi
os p
sico
lógi
cos
esta
blec
idos
, tal
es c
omo
el
efec
to d
e su
perio
ridad
de
la im
agen
(Nel
son,
Ree
d, y
Wal
ling,
197
6;
Paiv
io,
Roge
rs,
y Sm
ythe
, 19
68).
De
acue
rdo
con
este
prin
cipi
o,
cuan
do e
stam
os e
xpue
stos
a u
n in
put
audi
ovis
ual,
reco
rdam
os e
l 65
% d
e lo
que
se
nos
ha d
icho
o m
ostr
ado,
est
o es
, m
ás d
e se
is
vece
s de
las
situ
acio
nes
sin
ayud
a vi
sual
.
El
proc
eso
de
impl
emen
taci
ón,
dise
ño
e in
tegr
ació
n de
es
tos
conc
epto
s de
rivó
en l
a or
gani
zaci
ón d
e nu
estr
os P
PT a
lrede
dor
de
cuat
ro fu
ncio
nes
espe
cífic
as d
e en
seña
nza
que
dim
os e
n lla
mar
las
4 E:
exp
oner
, exp
licar
, eje
rcita
r, y
eva
luar
. La
prim
era
pres
enta
ba a
los
estu
dian
tes
dist
inta
s m
uest
ras
de l
a le
ngua
en
form
atos
var
iado
s (c
orto
met
raje
s,
frag
men
tos
de
pelíc
ulas
o
publ
icid
ades
, ví
deos
m
usic
ales
, di
álog
os g
raba
dos,
tex
tos
escr
itos,
im
ágen
es e
stát
icas
) in
sert
ados
en
los
PPT.
Las
típ
icas
act
ivid
ades
de
com
pren
sión
se
hací
an s
iem
pre
en p
anta
lla y
a co
n to
do e
l gr
upo
ya e
n gr
upos
pe
queñ
os y
con
una
pos
terio
r pu
esta
en
com
ún (v
éase
fig
ura
1). E
n al
guno
s ca
sos,
el d
iseñ
o se
guía
el m
odel
o típ
ico
de m
ucha
s ca
dena
s de
tel
evis
ión
con
las
que
los
estu
dian
tes
está
n fa
mili
ariz
ados
: un
a im
agen
en
pant
alla
con
bre
vísi
mo
text
o al
mar
gen,
o c
on u
n zó
calo
po
r el
qu
e ib
a ap
arec
iend
o in
form
ació
n co
mpl
emen
taria
en
co
ntin
uo
mov
imie
nto
(en
nues
tro
caso
, la
s pr
egun
tas
de
com
pren
sión
en
para
lelo
a la
s ac
cion
es: v
éase
la fi
gura
2).
FIG
URA
1: U
so d
e un
cor
tom
etra
jeco
n ac
tivid
ades
en
pant
alla
en
para
lelo
.
En o
tros
cas
os (f
igur
as 3
) se
colo
caba
ant
es d
e la
s im
ágen
es u
n te
xto
escr
ito c
on la
s es
truc
tura
s qu
e se
que
rían
intr
oduc
ir, d
esta
cada
s en
co
lor,
y s
e ex
igía
de
los
estu
dian
tes
una
obse
rvac
ión
deta
llada
de
las
acci
ones
qu
e se
guía
n.
Asi
mis
mo,
a
med
ida
que
esta
s se
de
sarr
olla
ban
(por
eje
mpl
o, u
na h
isto
rieta
de
Qui
no a
la
que
se l
e ha
bía
inco
rpor
ado
irrev
eren
tem
ente
mov
imie
nto
y so
nido
), ib
an
apar
ecie
ndo
nuev
amen
te i
ndic
acio
nes
en p
anta
lla –
pero
est
a ve
z so
lo a
quel
las
que
se c
orre
spon
dían
con
la e
scen
a en
cue
stió
n–co
n la
m
ism
a es
truc
tura
enf
atiz
ada
con
colo
r (e
n es
te c
aso,
la
dife
renc
ia
entr
e pr
etér
ito i
mpe
rfec
to y
per
fect
o si
mpl
e).
De
esta
for
ma,
se
expo
nía
al e
stud
iant
e a
form
as li
ngüí
stic
as e
spec
ífica
s, e
n un
ám
bito
de
hum
or, p
ero
sin
perd
er d
e vi
sta
su c
onex
ión
audi
ovis
ual.
El u
so d
e es
ta y
otr
as p
ráct
icas
pro
nto
sorp
rend
ió a
los
estu
dian
tes,
qu
e ve
nían
aco
stum
brad
os a
un
form
ato
de c
lase
com
unic
ativ
a m
ás
trad
icio
nal y
nos
em
pujó
a c
ontin
uar c
on e
l pro
yect
o y
expl
orar
otr
as
área
s.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
FIG
URA
2: U
so d
e un
apu
blic
idad
con
pre
gunt
as d
e co
mpr
ensi
ónen
mov
imie
nto
en e
l zóc
alo.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
FIG
URA
3: U
so d
e hi
stor
ieta
s co
n m
ovim
ient
o y
mus
ical
izac
ión
para
exp
oner
las
dife
renc
ias
entr
e el
pre
térit
o im
perf
ecto
y e
l per
fect
o si
mpl
e (f
ragm
ento
).
3. E
XPL
ICA
CIO
NES
GRA
MA
TIC
ALE
S
En e
l de
sarr
ollo
de
las
expl
icac
ione
s gr
amat
ical
es,
en p
artic
ular
, ta
mbi
én
tuvi
mos
qu
e re
defin
ir la
vi
sión
de
nu
estr
a pr
áctic
a pe
dagó
gica
en
rela
ción
con
el p
apel
que
deb
ía o
cupa
r la
ens
eñan
za
de l
a gr
amát
ica
en n
uest
ras
clas
es.
Has
ta e
l m
omen
to,
vení
amos
in
fluid
os p
or lo
s pl
ante
os d
e K
rash
en (1
981)
resp
ecto
del
pap
el d
e la
gr
amát
ica
en
nues
tros
cu
rsos
. C
omo
se
reco
rdar
á,
Kra
shen
ha
ex
plic
ado
que
el c
onoc
imie
nto
de u
n id
iom
a ap
rend
ido
en f
orm
a co
nsci
ente
es
dist
into
de
los
cono
cim
ient
os l
ingü
ístic
os a
dqui
ridos
in
cons
cien
tem
ente
. A
sí,
com
o el
con
ocim
ient
o ap
rend
ido
no s
e pu
ede
conv
ertir
en
cono
cim
ient
o ad
quiri
do,
la e
nseñ
anza
de
la
gram
átic
a qu
edab
a en
ex
trem
o lim
itada
. C
onsu
mía
tie
mpo
en
fo
rma
inne
cesa
ria y
no
qued
aba
dem
ostr
ado
que
se m
ejor
ara
la
expr
esió
n or
al, y
la s
oltu
ra y
flui
dez.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
Sin
emba
rgo,
en
los
últim
os a
ños
la i
nves
tigac
ión
en e
l ár
ea h
a cu
estio
nado
est
e pr
esup
uest
o y
dem
ostr
ado
que,
sin
una
ens
eñan
za
expl
ícita
de
la g
ram
átic
a, l
os e
stud
iant
es e
xpue
stos
a l
os m
étod
os
com
unic
ativ
os d
uran
te m
ucho
tie
mpo
no
logr
an a
lcan
zar,
en
curs
os
supe
riore
s, n
ivel
es a
prop
iado
s de
cor
recc
ión
con
cier
tas
form
as
gram
atic
ales
pa
rtic
ular
es
(Cad
iern
o 20
08:
262)
. C
omo
obse
rva
Cad
iern
o, u
n gr
an n
úmer
o de
est
udio
s ha
n ve
nido
pro
porc
iona
ndo
prue
bas
de lo
s ef
ecto
s po
sitiv
os d
e la
ens
eñan
za d
e la
gra
mát
ica
en
térm
inos
de
prec
isió
n y
rapi
dez
de l
a ad
quis
ició
n. E
n es
te s
entid
o,
véan
se lo
s tr
abaj
os d
e El
lis (1
994
y 20
07),
Nor
ris y
Ort
ega
(200
0), l
os
de N
iem
eier
y R
eif
(200
8),
y en
par
ticul
ar l
os d
e Sc
hmid
t (1
990
y 19
93),
para
qui
en u
na f
ocal
izac
ión
cons
cien
te e
n la
for
ma,
o a
l m
enos
un
énfa
sis
punt
ual e
n el
la, d
eber
ía s
er c
onsi
dera
da c
omo
una
cond
ició
n ne
cesa
ria e
n el
apr
endi
zaje
de
idio
mas
. De
igua
l for
ma
se
man
ifies
ta
Ach
ard
(200
8:
432)
, qu
ien
nota
qu
e lo
s en
foqu
es
cogn
itivo
s of
rece
n ad
emás
pos
ibili
dade
s de
com
bina
r la
ens
eñan
za
de la
gra
mát
ica
y la
met
odol
ogía
com
unic
ativ
a.
En c
onse
cuen
cia,
opt
amos
por
un
enfo
que
expl
ícito
en
la f
orm
a (L
ong
y Ro
bins
on 1
998)
y n
os p
ropu
sim
os d
esar
rolla
r m
ater
iale
s vi
sual
es q
ue in
corp
orar
an u
na c
ompr
ensi
ón c
ogni
tiva
del s
igni
ficad
o de
cie
rtos
ras
gos
lingü
ístic
os p
robl
emát
icos
en
la c
ompr
ensi
ón o
pr
oduc
ción
de
los
estu
dian
tes.
Com
o bi
en h
an a
nota
do N
iem
eier
y
Reif
(200
8: 3
26)
la e
nseñ
anza
de
la g
ram
átic
a de
be p
erm
itir
a lo
s es
tudi
ante
s de
sarr
olla
r su
pro
pia
com
pren
sión
sig
nific
ativ
a de
los
co
ncep
tos
suby
acen
tes
en
las
cons
truc
cion
es
gram
atic
ales
, si
n en
trar
en
conf
licto
con
los
ento
rnos
com
unic
ativ
os d
el a
pren
diza
je
de id
iom
as.
Aqu
í es
im
port
ante
señ
alar
que
alg
unos
est
udio
s ha
n in
dica
do
adem
ás q
ue,
si b
ien
no e
xist
en v
enta
jas
sign
ifica
tivas
sob
re l
as
expl
icac
ione
s gr
amat
ical
es d
el li
bro
de t
exto
tra
dici
onal
, los
alu
mno
s va
lora
n la
nat
ural
eza
atra
ctiv
a de
la in
form
ació
n pr
esen
tada
en
un
form
ato
visu
al q
ue in
corp
ore
mov
imie
nto
y so
nido
(C
orbe
il, 2
007)
. D
e he
cho,
se
gún
Cor
beil
“col
our
codi
ng,
bold
ing,
fo
nt
man
ipul
atio
n,
unde
rlini
ng,
anim
atio
n sc
hem
es,
and
cust
om
anim
atio
n al
l ser
ve t
o m
ake
gram
mat
ical
rul
es m
ore
salie
nt”
(200
7:
632)
. C
on e
sto
tam
bién
par
ece
coin
cidi
r M
euni
er (
2008
: 10
6),
cuan
do a
firm
a qu
e la
gra
mát
ica
peda
gógi
ca d
el f
utur
o co
n ba
se
cogn
itiva
no
será
qui
zás
una
“gra
mát
ica
en p
apel
”, m
ucho
más
es
tátic
a, s
ino
en l
ínea
y m
ucho
más
din
ámic
a (y
a ve
rem
os m
ás
adel
ante
el
efec
to q
ue t
uvo
este
ace
rcam
ient
o pa
ra e
l fu
turo
de
nues
tros
cur
sos
en g
ener
al).
De
esta
for
ma,
se
optó
por
dis
eñar
las
diap
ositi
vas
sigu
iend
o un
for
mat
o qu
e tu
vier
a en
cue
nta
prin
cipi
os
de l
a si
colo
gía
cogn
itiva
(fig
ura
4) p
ara
prom
over
un
apre
ndiz
aje
sign
ifica
tivo
(Kos
slyn
, 200
7).
1)C
onec
tars
e co
n la
aud
ienc
ia.
•Pr
inci
pio
de re
leva
ncia
•Pr
inci
pio
de c
onoc
imie
nto
apro
piad
o2)
Diri
gir y
man
tene
r la
aten
ción
de
la a
udie
ncia
. •
Prin
cipi
o de
rasg
o so
bres
alie
nte
•Pr
inci
pio
de “
disc
rimin
abili
dad”
•Pr
inci
pio
de o
rgan
izac
ión
perc
eptiv
a 3)
Prom
over
la c
ompr
ensi
ón y
la m
emor
ia.
•Pr
inci
pio
de c
ompa
tibili
dad
•Pr
inci
pio
de c
ambi
o in
form
ativ
o.•
Prin
cipi
o de
las
limita
cion
es d
e ca
paci
dad.
FIG
URA
4: P
rinci
pios
psi
coló
gico
s de
Kos
slyn
par
a de
sarr
olla
r PPT
per
suas
ivos
.
Por
supu
esto
, ade
más
de
la u
tiliz
ació
n de
est
os e
fect
os p
ara
mej
orar
la
obs
erva
ción
y a
tenc
ión
de l
os e
stud
iant
es r
espe
cto
de r
asgo
s gr
amat
ical
es
part
icul
ares
, en
el
tr
atam
ient
o de
nu
estr
os
PPT
agre
gam
os
tam
bién
lo
s pr
inci
pios
de
la
gr
amát
ica
cogn
itiva
de
sarr
olla
dos
en e
l co
ntex
to d
e es
paño
l co
mo
segu
nda
leng
ua /
le
ngua
ext
ranj
era
(Llo
pis
Gar
cía,
Bie
nes
Espi
nosa
, y
Ruiz
Cam
pillo
, 20
12;
Lópe
z G
arcí
a, 2
004)
. Si
guie
ndo
el c
onse
jo d
e La
ngac
ker
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
(200
8: 2
1),
apre
nder
gra
mát
ica
no t
iene
por
qué
im
plic
ar u
na
inte
rnal
izac
ión
abur
rida
de r
estr
icci
ones
arb
itrar
ias.
Ana
lizad
o co
n at
enci
ón,
cada
ele
men
to g
ram
atic
al c
ontr
ibuy
e se
mán
ticam
ente
y
cada
dis
tinci
ón g
ram
atic
al a
greg
a nu
evos
ras
gos
conc
eptu
ales
. El
co
noci
mie
nto
de e
stos
fac
tore
s of
rece
ría u
n pu
nto
de p
artid
a ef
icaz
pa
ra
la
ense
ñanz
a de
id
iom
as,
por
cuan
to
ayud
aría
a
tom
ar
conc
ienc
ia d
e la
form
a en
que
se
conc
eptu
aliz
an c
iert
as id
eas
en u
na
leng
ua d
ada
y có
mo
esta
s se
com
unic
an.
El u
so e
n to
do m
omen
to
de m
ovim
ient
o, s
onid
o y
jueg
os c
on e
l col
or p
erm
itió
que
muc
has
de e
stas
exp
licac
ione
s co
brar
an v
ida
com
o nu
nca
ante
s y
muc
hos
de
esto
s co
ncep
tos
–a v
eces
muy
abs
trac
tos–
pudi
eran
gra
ficar
se c
on
may
or c
larid
ad e
n fo
rma
visu
al.
Cad
a ef
ecto
(de
mov
imie
nto,
col
or,
o so
nido
) se
elig
ió p
or s
u va
lor
sign
ifica
tivo
y de
rea
lce
de l
as e
stru
ctur
as,
con
un u
so l
imita
do d
e te
cnic
ism
os.
En e
fect
o, d
ebid
o a
que
un a
cerc
amie
nto
cogn
itivo
se
basa
en
la e
xper
ienc
ia d
irect
a qu
e te
nem
os d
e nu
estr
o en
torn
o, e
s po
sibl
e re
pres
enta
r el
si
gnifi
cado
de
m
ucha
s de
es
tos
rasg
os
lingü
ístic
os e
sque
mát
icam
ente
, o
en t
érm
inos
de
“esc
enas
”, e
n lu
gar
de h
acer
lo c
on e
xplic
acio
nes
lingü
ístic
as d
emas
iado
téc
nica
s o
por
med
io d
e de
finic
ione
s ex
traí
das
del
dicc
iona
rio (
Tayl
er,
2008
: 47
2).
Esta
s im
ágen
es p
uede
n m
ostr
ar d
e fo
rma
muy
dire
cta
y pr
áctic
a lo
s m
atic
es d
ifere
ntes
ent
re u
na f
orm
a y
otra
, rea
just
ando
y
dirig
iend
o la
ate
nció
n de
l est
udia
nte
a la
rel
ació
n fo
rma-
sign
ifica
do,
tal c
omo
lo h
an s
uger
ido
en s
u m
omen
to T
erre
ll (1
991)
y r
etom
ado
lueg
o po
r Van
Patt
en (1
996)
, Cad
iern
o (2
010)
y L
lopi
s G
arcí
a (2
011)
.
A p
edid
o de
los
est
udia
ntes
, qu
e ve
ían
esta
s pr
esen
taci
ones
muy
út
iles
para
en
tend
er
cier
tos
conc
epto
s y
cons
ulta
rlas
en
sus
revi
sion
es,
fuim
os
inco
rpor
ando
m
ucho
s de
es
tos
PPT
en
Blac
kboa
rd,
nues
tra
plat
afor
ma
de a
pren
diza
je e
n lín
ea (
LMS
oLe
arni
ng
Man
agem
ent
Syst
em).
Com
o es
tas
imág
enes
co
n su
s an
imac
ione
s ha
bían
sid
o di
seña
das
en p
rimer
a in
stan
cia
para
ser
utili
zada
s en
cl
ases
pr
esen
cial
es,
muc
has
no
tení
an
soni
do.
En
efec
to,
habí
an s
ido
pens
adas
par
a qu
e el
doc
ente
ilu
stra
ra s
us
expl
icac
ione
s en
ca
dagr
upo.
A
l su
birla
s a
Blac
kboa
rd,
com
pren
dim
os
que
se
hací
a ne
cesa
rio
agre
garle
s un
a br
eve
expo
sici
ón
que
guia
ra
al
estu
dian
tado
a
ente
nder
m
ejor
lo
s ej
empl
os.
Se
inco
rpor
ó as
í un
a vo
z en
of
fqu
e gu
iaba
la
in
terp
reta
ción
de
las
imág
enes
y p
onía
más
énf
asis
en
aspe
ctos
que
a
un e
stud
iant
e di
stra
ído
se l
e po
dían
esc
apar
. Pr
onto
nos
dim
os
cuen
ta d
el p
oten
cial
que
ten
ía e
ste
uso:
pod
íam
os t
rans
ferir
gra
n pa
rte
de e
sas
expl
icac
ione
s a
nues
tra
plat
afor
ma,
libe
rand
o tie
mpo
de
cla
se p
ara
la p
ráct
ica
de u
n ap
rend
izaj
e m
ucho
más
act
ivo.
A
dem
ás, s
emej
ante
rec
urso
nos
per
mití
a ex
tend
er n
uest
ra p
rese
ncia
m
ás a
llá d
e lo
s m
uros
de
la c
lase
, por
cua
nto
los
estu
dian
tes
podí
an
acce
der
a nu
estr
as
expl
icac
ione
s en
cual
quie
r m
omen
to
y en
cu
alqu
ier
luga
r y
desd
e cu
alqu
ier
disp
ositi
vo m
óvil
(o e
sto
era
lo q
ue
pens
ábam
os e
n un
prin
cipi
o. Y
a ve
rem
os l
as d
ificu
ltade
s té
cnic
as
con
las
que
nos
enco
ntra
mos
.).
De
esta
for
ma,
la e
volu
ción
fue
cas
i nat
ural
y la
imag
en c
omen
zóa
ocup
ar
un
luga
r ce
ntra
l en
la
co
ncep
tual
izac
ión
de
los
rasg
os
lingü
ístic
os p
artic
ular
es d
el e
spañ
ol q
ue q
uería
mos
ens
eñar
tan
to
dent
ro c
omo
fuer
a de
cla
se.
Dad
as l
as c
arac
terís
ticas
lin
güís
ticas
re
lativ
amen
te h
omog
énea
s de
l est
udia
ntad
o (s
i bie
n ha
bía
alum
nos
nativ
os d
e ot
ras
leng
uas,
tod
os m
anej
aban
el
ingl
és c
omo
idio
ma
com
ún),
se o
ptó
por
part
ir de
l ing
lés
com
o ap
roxi
mac
ión
a nu
estr
as
expl
icac
ione
s. P
or lo
gen
eral
, ca
da p
rese
ntac
ión
esta
ba o
rgan
izad
a en
dos
par
tes.
Una
prim
era
part
e ex
plic
aba
–en
ingl
és–
cóm
o es
ta
leng
ua r
epre
sent
aba
lingü
ístic
amen
te u
na s
ituac
ión
conc
reta
del
m
undo
(situ
ació
n qu
e es
taba
rel
acio
nada
con
el r
asgo
ling
üíst
ico
del
espa
ñol
del
que
quer
íam
os h
abla
r m
ás t
arde
). En
un
segu
ndo
mom
ento
, se
dej
aba
el i
nglé
s de
lad
o y
se p
asab
a al
esp
añol
par
a ex
plic
ar la
dife
rent
e (o
no)
per
spec
tiva
que
adop
taba
nue
stra
leng
ua
ante
esa
rea
lidad
y l
os c
ambi
os d
e si
gnifi
cado
que
pod
ía i
mpl
icar
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
eleg
ir un
a al
tern
ativ
a po
r so
bre
otra
. En
tér
min
os m
ás s
impl
es:
era
com
o qu
erer
esc
ucha
r a
dos
test
igos
que
, ub
icad
os e
n es
quin
as
opue
stas
de
un
a in
ters
ecci
ón,
veía
n el
m
ism
o ac
cide
nte
y lo
de
scrib
ían
a pa
rtir
de
la
pers
pect
iva
en
que
se
enco
ntra
ban,
re
salta
ndo
algu
nos
aspe
ctos
y s
ombr
eand
o ot
ros.
Las
dife
renc
ias
de
pers
pect
iva
nos
perm
itían
exp
licar
(en
cad
a id
iom
a) e
l ac
ento
que
un
a y
otra
leng
ua p
onía
ant
e el
mis
mo
hech
o.
Está
cla
ro q
ue n
o er
a nu
estr
a in
tenc
ión
dar
una
expl
icac
ión
de “
la
gram
átic
a de
l in
glés
” o
una
“gra
mát
ica
com
para
tiva”
en
sent
ido
estr
icto
, si
no q
ue s
e lo
hac
ía s
obre
la
base
de
las
noci
ones
o
conc
epto
s un
iver
sale
s qu
e la
s le
ngua
s co
mpa
rten
. Es
to a
dem
ás
perm
itió
que
los
estu
dian
tes
tom
aran
con
cien
cia
sobr
e lo
s pr
oces
os
de
perc
epci
ón
y es
truc
tura
ción
de
l m
undo
qu
e tie
ne
cada
co
mun
idad
lin
güís
tica.
Al
fin d
e cu
enta
s, e
l ap
rend
izaj
e de
una
gr
amát
ica
extr
anje
ra i
mpl
ica
apre
nder
a r
eorie
ntar
la
aten
ción
a
dife
rent
es a
spec
tos
del
esce
nario
vis
ual
(De
Kno
p y
Dirv
en,
2008
: 30
4).
Sigu
iend
o la
rec
omen
daci
ón d
e Ll
opis
Gar
cía,
Rea
l Esp
inos
a y
Ruiz
Cam
pillo
(201
2: 6
4),
no n
os q
ueda
mos
en
pedi
r al
est
udia
nte
que
pien
se e
n es
paño
l, ni
lo d
ejam
os
com
para
ndo
al e
spañ
ol c
on s
u le
ngua
mat
erna
. En
luga
r de
eso
, su
bim
os u
n es
caló
n y
nos
situ
amos
en
la m
aner
a en
que
, se
a cu
al s
ea n
uest
ra l
engu
a m
ater
na,
pens
amos
y e
nten
dem
os e
l mun
doy,
des
de a
hí,
resu
lta m
ucho
más
fá
cil,
y de
cidi
dam
ente
com
pren
sibl
e, e
nten
der
el e
spañ
ol n
o si
mpl
emen
te
com
o ot
ra
leng
ua,
sino
co
mo
una
man
era
de
repr
esen
tar
las
mis
mas
ca
tego
rías,
con
cept
os y
per
cepc
ione
s qu
e re
pres
enta
la
leng
ua m
ater
na d
el
estu
dian
te m
edia
nte
form
as li
ngüí
stic
as d
ifere
ntes
(énf
asis
en
el o
rigin
al).
Un
ejem
plo
quiz
ás
nota
ble
de
esto
–e
spec
ialm
ente
po
r lo
s re
sulta
dos
posi
tivos
qu
e ob
tuvi
mos
lu
ego–
fue
el
orde
n qu
e el
egim
os p
ara
intr
oduc
ir el
con
cept
o de
“pr
etér
ito im
perf
ecto
” en
pa
rale
lo a
la
prác
tica
que
vení
amos
des
arro
lland
o en
cla
se.
En e
l cu
rso
ante
rior,
los
estu
dian
tes
ya h
abía
n si
do e
xpue
stos
al p
reté
rito
perf
ecto
sim
ple
y po
r pr
imer
a ve
z se
enc
ontr
aban
con
est
a nu
eva
form
a ve
rbal
que
ent
raba
a c
ompe
tir c
on la
form
a de
l pas
ado
que
ya
cono
cían
. Par
tiend
o de
dib
ujos
fam
iliar
es q
ue y
a ha
bíam
os u
tiliz
ado
para
hab
lar
del p
rese
nte
habi
tual
, exh
ibim
os p
rimer
o có
mo
el in
glés
de
scrib
ía e
n pr
esen
te la
s ac
cion
es h
abitu
ales
; la
s ap
arie
ncia
s fís
icas
de
ge
nte,
lu
gare
s y
obje
tos;
y
las
inte
ncio
nes,
pa
ra
lueg
o co
ntra
pone
rlas
al p
asad
o. S
e co
nclu
ía a
sí q
ue,
depe
ndie
ndo
de
nues
tro
prop
ósito
, el
us
o de
l pa
sado
si
mpl
e in
glés
po
día
ejem
plifi
cars
e co
n un
cub
o: c
ada
lado
de
ese
cubo
repr
esen
taba
una
in
tenc
ión
dist
inta
del
hab
lant
e in
glés
(des
crib
ir ac
cion
es ru
tinar
ias
en
el p
asad
o, e
stad
os e
n el
pas
ado,
int
enci
ones
en
elpa
sado
, et
c.
(fig
ura
5).
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
FIG
URA
5: E
lecc
ione
s de
form
as d
el p
asad
o qu
e de
be h
acer
un
habl
ante
del
ingl
és,
segú
n su
s pr
opós
itos.
Fren
te a
est
as o
pcio
nes
de l
as q
ue d
ispo
ne e
l ha
blan
te d
el i
nglé
s pa
ra d
istin
guir
sus
dist
into
s pr
opós
itos
(pas
ado
sim
ple,
for
mas
con
“u
sed
to”,
pas
ado
cont
inuo
, etc
.), c
ontr
apus
imos
las
dos
form
as d
el
espa
ñol:
el
pret
érito
pe
rfec
to
sim
ple
y el
im
perf
ecto
, qu
e co
ncep
tual
izam
os c
omo
las
dos
cara
s de
una
mis
ma
mon
eda
(fig
ura
6):
FIG
URA
6: P
reté
rito
perf
ecto
sim
ple
eim
perf
ecto
: dos
car
as d
e un
a m
ism
a m
oned
a.
De
esta
fo
rma,
es
ta
apro
xim
ació
n no
s si
rvió
lu
ego
para
po
der
repr
esen
tar,
por
eje
mpl
o, e
l pr
etér
ito p
erfe
cto
sim
ple
com
o un
a pe
lícul
a en
la q
ue la
s ac
cion
es s
e ib
an s
uced
iend
o un
a de
spué
s de
ot
ra (y
de
hech
o, la
s an
imac
ione
s de
l PPT
nos
per
miti
eron
gra
ficar
lo
com
o un
“ro
llo d
e pe
lícul
a” e
n el
que
se
mov
ían
los
bord
es p
ara
dar
esa
sens
ació
n de
di
nam
ism
o qu
e en
el
pa
pel
no
pode
mos
re
pres
enta
r)1 .
El i
mpe
rfec
to,
en t
anto
, po
día
repr
esen
tars
e a
part
ir de
una
fot
o o
foto
gram
a (o
ser
ie d
e fo
tos
idén
ticas
si a
una
acc
ión
habi
tual
en
el
pa
sado
se
re
fería
). En
es
te
caso
, ca
da
vez
que
habl
ábam
os d
el i
mpe
rfec
to c
on s
entid
o de
scrip
tivo
apar
ecía
un
fotó
graf
o qu
e, c
on e
l son
ido
de s
u cá
mar
a en
acc
ión,
le re
cord
aba
al
estu
dian
tees
e us
o de
scrip
tivo
part
icul
ar q
ue q
uería
mos
tra
nsm
itir
1D
uran
te a
ños
trab
ajam
os e
n nu
estr
as c
lase
s co
n es
ta e
jem
plifi
caci
ón d
e la
s m
etáf
oras
de
la “
pelíc
ula”
y l
a “f
otog
rafía
” pa
ra d
escr
ibir
esto
s do
s as
pect
os.
Coi
ncid
ente
men
te,
tam
bién
vi
mos
es
ta
apro
xim
ació
n en
Ll
opis
G
arcí
a,
Real
Es
pino
sa y
Rui
z C
ampi
llo 2
012.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
(fig
ura
7).
Por
últim
o, in
trod
ujim
os a
quí e
l con
cept
o de
“in
tenc
ión
en e
l pas
ado”
, qu
e ej
empl
ifica
mos
con
una
muj
er q
ue m
iraba
una
es
cena
en
la q
ue s
e de
scrib
ía u
na i
nten
ción
que
fin
alm
ente
no
cum
plía
.
FIG
URA
7: P
reté
rito
perf
ecto
sim
ple
vs im
perf
ecto
.
Sim
ilare
s ej
empl
os s
e si
guie
ron
en la
exp
licac
ión
de t
emas
com
o lo
s pr
onom
bres
inde
finid
os,
los
pron
ombr
es d
e ob
jeto
dire
cto
y ob
jeto
in
dire
cto,
el
im
pera
tivo
y el
su
bjun
tivo,
ve
rbos
de
ca
mbi
os
de
esta
do,
prep
osic
ione
s,
ser
y es
tar,
o
verb
os
espe
cial
es
com
o “q
ueda
r” (f
igur
a 8)
.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
FIG
URA
8: A
prox
imac
ión
a do
s ve
rbos
de
cam
bios
de
esta
do: p
oner
se y
hac
erse
. “P
oner
se”
fue
repr
esen
tado
com
o ve
rbo
que
indi
ca u
n ca
mbi
o rá
pido
y ci
rcun
stan
cial
y “
hace
rse”
com
o ve
rbo
que
impl
ica
un c
ambi
o gr
adua
l al q
ue s
e lle
ga d
espu
és d
e un
rela
tivo
esfu
erzo
o v
olun
tad
del s
ujet
o.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
En t
odos
est
os c
asos
, la
s an
imac
ione
s, e
l co
lor
y el
son
ido
nos
perm
itier
on
ofre
cer
una
expe
rienc
ia
más
di
nám
ica
en
las
expl
icac
ione
s, p
onie
ndo
en p
ráct
ica
elem
ento
s qu
e se
rían
difíc
iles
de
inco
rpor
ar e
n un
a pr
esen
taci
ón t
radi
cion
al c
on u
na p
izar
ra c
orrie
nte
o co
n m
ater
ial
está
tico.
Est
as c
arac
terís
ticas
ade
más
nos
ayu
daro
n no
sol
o a
man
tene
r la
ate
nció
n de
los
estu
dian
tes
y la
par
ticip
ació
n,
sino
tam
bién
a m
ejor
ar e
l ren
dim
ient
o es
tudi
antil
, por
cua
nto
se h
a de
mos
trad
o qu
e to
dos
esta
s ay
udas
vi
sual
es
pued
en
mej
orar
si
gnifi
cativ
amen
te
los
resu
ltado
s de
ap
rend
izaj
e (K
arpi
cke
y Ro
edig
er II
I, 20
08; K
arpi
cke
y Bl
unt,
201
1).
4. P
RÁC
TIC
A
A p
artir
de
esto
s ej
empl
os y
ant
es d
e pa
sar
al t
raba
jo c
on t
exto
s es
crito
s, s
e co
ntin
uó c
on la
prá
ctic
a or
al d
e ca
da u
na d
e es
tos
usos
, co
n m
uchí
sim
o ap
oyo
visu
al y
aud
itivo
(Fig
ura
9). A
med
ida
que
los
ejer
cici
os ib
an a
vanz
ando
, se
iba
elim
inan
do p
arte
del
apo
yo t
extu
al
para
fo
rzar
a
los
estu
dian
tes
a ag
rega
r m
ás
deta
lles
en
su
prod
ucci
ón o
ral
y da
rles
la p
osib
ilida
d de
util
izar
más
res
pues
tas
libre
s. D
e es
ta f
orm
a, e
l es
tudi
ante
deb
ía r
ealiz
ar d
os o
pera
cion
es
fund
amen
tale
s:
inte
rpre
tar
y co
mpr
ende
r el
in
put
(ent
ende
r la
re
pres
enta
ción
vis
ual
del
espa
ñol
que
está
bam
os p
rese
ntán
dole
) y
prod
ucir
el o
utpu
t qu
e la
des
crib
iera
. D
ada
la f
orm
a en
que
se
resa
ltó la
est
ruct
ura
con
los
dibu
jos
(cas
i tod
os r
etom
ados
del
libr
o de
tex
to y
, en
con
secu
enci
a, f
amili
ares
par
a el
est
udia
nte)
y e
n qu
e se
elim
inar
on a
quel
los
elem
ento
s qu
e po
dían
ent
rar
en c
ompe
tició
n se
mán
tica
con
la f
orm
a lin
güís
tica
en c
uest
ión,
se
logr
ó qu
e lo
s es
tudi
ante
s es
tabl
ecie
ran
asoc
iaci
ones
cl
aras
en
tre
el
prop
ósito
co
mun
icat
ivo
y la
for
ma
verb
al q
ue d
ebía
n ut
iliza
r pa
ra p
rodu
cir
una
com
unic
ació
n ef
icaz
.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
FIG
URA
9. A
soci
ació
n en
tre
el p
ropó
sito
com
unic
ativ
o y
la fo
rma
verb
al.
Nót
ese
cóm
o a
med
ida
que
se a
vanz
a en
la p
ráct
ica,
la re
pres
enta
ción
vis
ual
se c
onvi
erte
en
la ú
nica
guí
a.
Com
o ve
mos
, en
el d
esar
rollo
de
los
ejer
cici
os d
e pr
áctic
a en
cla
se,
los
aspe
ctos
cla
ves
que
no q
uisi
mos
per
der
de v
ista
fue
ron
una
aten
ta g
rada
ción
y u
na d
inám
ica
inte
ract
iva
con
el p
rofe
sor
y lo
s co
mpa
ñero
s.
Obs
erva
mos
as
í qu
e si
, en
la
s pr
imer
as
fase
s de
co
ntac
to,
expo
níam
os a
los
estu
dian
tes
a im
ágen
es s
in n
ingú
n tip
o de
apo
yo t
extu
al,
esto
s se
per
dían
en
la i
nter
pret
ació
n y
gast
aban
to
da s
u en
ergí
a de
pro
cesa
mie
nto
inte
ntan
do e
luci
dar
la(s
) for
ma(
s)
que
se e
sper
aba
de e
llos.
Al
com
enza
r co
n un
apo
yo t
extu
al m
uy
bási
co,
logr
ábam
os a
trae
r y
dirig
ir la
ate
nció
n de
l es
tudi
anta
do a
l si
gnifi
cado
qu
e re
pres
enta
ba
la
imag
en.
Solo
ne
cesi
taba
co
ncen
trar
se e
n la
idea
que
se
quer
ía re
pres
enta
ra tr
avés
del
dib
ujo.
Po
r ot
ra p
arte
, al
tom
ar e
n pr
inci
pio
ejem
plos
vis
uale
s ex
traí
dos
de
lecc
ione
s pr
evia
s de
l mis
mo
libro
par
a in
trod
ucir
los
nuev
os t
emas
, lo
s ap
rend
ient
es s
e en
cont
raba
n co
n si
tuac
ione
s en
que
deb
ían
utili
zar
en u
n pr
inci
pio
un lé
xico
muy
fam
iliar
y c
onoc
ido,
lo q
ue le
s pe
rmití
a co
ncen
trar
se s
in p
robl
emas
en
las
nuev
as e
stru
ctur
as y
re
duci
r su
ansi
edad
.
Resp
ecto
de
la i
nter
activ
idad
y p
artic
ipac
ión
en c
lase
, la
prá
ctic
a se
guía
una
ser
ie d
e pa
sos
pree
stab
leci
dos.
Prim
ero,
se
reso
lvía
n al
guna
s im
ágen
es c
on t
odo
el g
rupo
par
a qu
e qu
edar
a en
cla
ro
cóm
o de
bían
int
erpr
etar
se.
Lueg
o, s
e di
vidí
a la
cla
se e
n gr
upos
pe
queñ
os y
se
com
enza
ban
a m
ostr
ar la
s di
stin
tas
repr
esen
taci
ones
vi
sual
es p
ara
que,
en
form
a gr
upal
se
fuer
an r
azon
ando
en
form
a or
al y
tom
ando
not
as o
arm
ando
las
orac
ione
s (a
spec
to m
otriz
del
ej
erci
cio)
. Fin
alm
ente
, se
hací
a la
pue
sta
en c
omún
y s
e es
cuch
aban
la
s di
stin
tas
vers
ione
s de
los
dist
into
s gr
upos
. Una
vez
rea
lizad
o es
te
paso
, el
cur
so p
asab
a a
form
as m
ás li
bres
de
prod
ucci
ón (
prác
ticas
de
jueg
o de
rol
es,
com
pete
ncia
s, r
ecue
ntos
de
hist
oria
s a
part
ir de
hi
stor
ieta
s m
udas
, en
trev
ista
s en
do
nde
debí
an
com
plem
enta
r in
form
ació
n,
visu
aliz
acio
nes
de
víde
o co
n un
a se
lecc
ión
de
alte
rnat
ivas
, etc
. –ve
r fig
uras
1 y
2–)
.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
5. E
VA
LUA
CIÓ
N
En c
uant
o a
la e
valu
ació
n or
al,
intr
oduj
imos
un
cam
bio
nove
doso
. N
uest
ro c
urso
con
taba
con
un
exam
en o
ral y
otr
o es
crito
a m
itad
del
sem
estr
e y
otro
s do
s al
fin
aliz
ar e
l cur
so. P
ara
el p
rimer
exa
men
ora
l so
licita
mos
a lo
s es
tudi
ante
s qu
e pr
epar
aran
una
pre
sent
ació
n co
n su
s pr
opio
s PP
T y
las
entr
egar
an a
trav
és d
e V
oice
thre
ad.
Voi
ceth
read
es
una
inte
rfaz
qu
e pe
rmite
pr
esen
taci
ones
y
conv
ersa
cion
es e
n lín
ea e
n fo
rma
asin
crón
ica
y of
rece
una
opc
ión
grat
uita
lim
itada
. C
on
este
in
stru
men
to
los
estu
dian
tes
debí
an
prep
arar
un
PPT,
sub
irlo
al s
itio
y gr
abar
su
prop
ia p
rese
ntac
ión
en s
u or
dena
dor.
Se
reda
ctar
on e
nton
ces
inst
rucc
ione
s m
uy p
reci
sas
sobr
e lo
s te
mas
que
deb
ían
cubr
ir, l
as e
stru
ctur
as y
voc
abul
ario
que
se
espe
raba
n, l
a ca
ntid
ad d
e di
apos
itiva
s po
r PP
T y
del
núm
ero
de
foto
graf
ías
en c
ada
diap
ositi
va,
y el
tie
mpo
máx
imo
y m
ínim
o de
pr
esen
taci
ón (n
o m
enos
de
cuat
ro m
inut
os y
no
más
de
ocho
). U
na
vez
grab
ado
todo
, lo
s es
tudi
ante
s en
viab
an a
l pro
feso
r, p
or c
orre
o el
ectr
ónic
o, l
os e
nlac
es y
la
auto
rizac
ión
para
pod
er v
isua
lizar
los
y ev
alua
rlos.
El f
unda
men
to d
el p
roye
cto
tení
a do
s pr
opós
itos:
(1)
obl
igar
a l
os
estu
dian
tes
a re
ver
las
estr
uctu
ras
más
sof
istic
as y
el
voca
bula
rio
intr
oduc
ido
dura
nte
el s
emes
tre
y (2
) el
abor
ar u
na t
area
fin
al q
ue
cons
istía
en
unm
onól
ogo
sost
enid
o so
bre
tem
as d
e in
teré
s pe
rson
al
med
iant
e es
tímul
os v
isua
les
y té
cnic
as d
e na
rrac
ión
(fig
ura
10)
FIG
URA
10. P
rese
ntac
ione
s en
líne
a de
los
estu
dian
tes.
Los
resu
ltado
s fu
eron
en
ve
rdad
so
rpre
nden
tes.
En
ta
nto
en
situ
ació
n de
cla
se o
en
los
exám
enes
car
a a
cara
ten
íam
os a
lgun
os
estu
dian
tes
en
extr
emo
tímid
os,
pasi
vos,
y
que
espe
raba
n de
no
sotr
os e
stím
ulos
con
stan
tes
para
pro
voca
rles
el u
so d
e ci
erta
s es
truc
tura
s, e
n la
s pr
esen
taci
ones
en
línea
mos
trab
an u
na s
oltu
ra
llam
ativ
a y
un e
sfue
rzo
por
utili
zar
y co
ordi
nar
en s
u m
onól
ogo
form
as
lingü
ístic
as
más
co
mpl
ejas
. Si
bi
en
al
prin
cipi
o al
guno
s m
ostr
aron
difi
culta
des
en e
nten
der
la r
azón
de
los
dibu
jos
y su
uso
en
las
pres
enta
cion
es (a
l pun
to q
ue e
n un
prim
er m
omen
to d
ebim
os
agre
gar
un b
anco
de
imág
enes
par
a di
spar
ar s
u im
agin
ació
n y
expl
icar
en
un v
ídeo
el
fund
amen
to),
en l
os s
emes
tres
sig
uien
tes
pron
to
nos
enco
ntra
mos
co
n qu
e m
ucho
s in
cluí
an
foto
graf
ías
prop
ias
y an
écdo
tas
insp
irada
s en
exp
erie
ncia
s pe
rson
ales
rea
les
e in
clus
ive
–aun
aq
uello
s qu
e se
qu
ejab
an
de
“car
ecer
de
im
agin
ació
n”–
se a
rrie
sgab
an a
“in
vent
ar”
hist
oria
s en
ver
dad
muy
cr
eativ
as.
La s
egun
da e
valu
ació
n de
l se
mes
tre
(que
con
sist
ía e
n un
exa
men
oral
pre
senc
ial)
se v
io i
nflu
ida
posi
tivam
ente
por
est
a pr
áctic
a. E
l ex
amen
co
nsis
tía
esta
ve
z de
do
s pa
rtes
: un
br
eve
mon
ólog
o so
sten
ido
de t
res
min
utos
y u
n in
terc
ambi
o co
n el
pro
feso
r a
part
ir de
un
tem
a qu
e es
te e
legí
a al
aza
r de
una
list
a pr
evia
men
teda
da,
pero
rel
acio
nada
con
el t
ema
del m
onól
ogo.
Par
a la
prim
era
part
e,
obse
rvam
os q
ue m
ucho
s pe
dían
lle
var
dibu
jos
hech
os a
man
o o
foto
graf
ías
para
ayu
dars
e a
orga
niza
r su
pre
sent
ació
n en
for
ma
cohe
rent
e y
que
el n
ervi
osis
mo
de la
situ
ació
n no
em
paña
ra e
l bue
n de
sem
peño
de
su e
xpos
ició
n. P
ara
la s
egun
da f
ase
del
exam
en,
la
calid
ad d
e lo
s di
álog
os c
on e
l pr
ofes
or m
ejor
ó os
tens
ible
men
te,
impa
ctan
do e
n lo
s re
sulta
dos
final
es d
el c
urso
.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
6. C
URS
O H
ÍBRI
DO
Com
o co
nsec
uenc
ia d
e lo
s bu
enos
res
ulta
dos
expe
rimen
tado
s co
n es
tas
inno
vaci
ones
, nu
estr
o pr
óxim
o pa
so
fue
exte
nder
es
ta
expe
rienc
ia
a ot
ras
área
s de
l cu
rso,
m
ejor
ar
algu
nos
aspe
ctos
té
cnic
os y
logí
stic
os q
ue v
enía
n ob
stac
uliz
ando
par
te d
el d
esar
rollo
de
nue
stro
pro
yect
o e
inte
ntar
ace
rcar
nos
aún
más
a u
n m
odel
o de
en
seña
nza
híbr
ido.
Con
est
o no
s pr
opon
íam
os in
tegr
ar a
la y
a cl
ase
trad
icio
nal
pres
enci
al u
n co
mpo
nent
e en
lín
ea a
l qu
e se
pod
ían
tran
sfer
ir va
rios
aspe
ctos
del
cur
so (
desd
e ex
plic
acio
nes
y pr
áctic
as
gram
atic
ales
sob
re p
robl
emát
icas
con
cret
as d
e la
len
gua,
aná
lisis
di
scur
sivo
s y
cultu
rale
s, e
inst
rucc
ione
s y
guía
s or
ient
ativ
as s
obre
el
curs
o en
gen
eral
).
Si b
ien
veía
mos
que
el
mat
eria
l en
cla
se s
e po
día
visu
aliz
ar s
in
dem
asia
dos
prob
lem
as, e
sto
cam
biab
a al
inte
ntar
sub
irlos
a n
uest
ra
plat
afor
ma.
Var
ias
fuer
on la
s di
ficul
tade
s té
cnic
as q
ue tu
vim
os e
n un
co
mie
nzo.
La
prim
era
cont
rarie
dad
con
la q
ue n
os e
ncon
tram
os f
ue
el f
orm
ato
mis
mo
del P
PT q
ue v
aria
ba s
egún
el s
iste
ma
oper
ativ
o o
el p
rogr
ama
con
el q
ue s
e ab
ría.
Los
colo
res
y lo
s tip
os d
e le
tras
se
alte
raba
n y
a ve
ces
las
anim
acio
nes
no s
e pr
oduc
ían
exac
tam
ente
co
mo
las
habí
amos
dis
eñad
o. Y
aun
cua
ndo
podí
amos
gua
rdar
m
ucho
s de
es
tos
mat
eria
les
para
qu
e se
ab
riera
n en
fo
rmat
o Po
wer
Poin
t Sh
ow,
algu
nas
imág
enes
se
guía
n si
n re
spet
ar
la
conf
orm
ació
n or
igin
al, a
dem
ás d
e se
r arc
hivo
s ba
stan
te p
esad
os.
Nue
stra
bús
qued
a pa
ra e
ncon
trar
form
as a
ltern
ativ
as n
os ll
evó
a un
a ap
licac
ión
que
cont
aba
con
un c
onve
rtid
or d
e PP
T. N
os r
efer
imos
a
iSpr
ing,
qu
e es
un
co
njun
to
de
herr
amie
ntas
qu
e pe
rmite
la
co
nver
sión
de
docu
men
tos
de P
PT e
n fo
rmat
o Fl
ash
y H
TML
con
audi
o y
narr
acio
nes
en v
ídeo
. El s
oftw
are
tiene
una
ver
sión
gra
tuita
qu
e ge
nera
ade
más
con
teni
do c
ompa
tible
con
SC
ORM
(Sh
arab
le
Con
tent
O
bjec
t Re
fere
nce
Mod
el,
esto
es
, m
ater
iale
s de
pres
enta
ción
de
cont
enid
os i
nter
activ
os)
y tie
ne l
as o
pcio
nes
para
ed
itar
mód
ulos
esp
ecia
lmen
te p
ara
plat
afor
mas
de
apre
ndiz
aje
en
línea
o L
MS
(Lea
rnin
g M
anag
emen
t Sy
stem
). El
sof
twar
e pe
rmite
ad
emás
gua
rdar
una
pre
sent
ació
n de
Pow
erPo
int
com
o ar
chiv
os
SWF,
EX
E, H
TML
y ZI
P, m
ante
nien
do to
do e
l dis
eño
orig
inal
.
Gra
cias
a e
ste
inst
rum
ento
, la
conv
ersi
ón d
e nu
estr
os P
PT a
for
mat
o Fl
ash
y H
TML
fue
muy
sen
cilla
. A
l in
stal
ar i
Sprin
gen
nue
stro
s or
dena
dore
s un
a nu
eva
leng
üeta
se
añ
adía
a
las
opci
ones
pr
inci
pale
s de
PPT
. Una
vez
des
arro
llado
el m
ater
ial e
n es
e fo
rmat
o,
con
solo
pin
char
en
la l
engü
eta
se c
onve
rtía
la
pres
enta
ción
en
cues
tión
de
segu
ndos
. D
e es
ta
form
a,
iSpr
ing
nos
abrió
la
po
sibi
lidad
de
incr
emen
tar
nues
tro
mat
eria
l en
línea
, m
ante
nien
do
el fo
rmat
o or
igin
al (a
nim
acio
nes,
col
ores
, tip
o de
letr
as, s
onid
o, e
tc).
Ya
no i
mpo
rtab
a co
n qu
é di
spos
itivo
se
abrie
ra.
Siem
pre
iba
a m
ante
ner
el
form
ato
con
el
que
lo
habí
amos
di
seña
do.
Des
arro
llam
os e
nton
ces
20 m
ódul
os d
e m
ater
ial p
edag
ógic
o te
óric
o y
prác
tico
en l
ínea
par
a ot
ras
área
s qu
e ha
sta
el m
omen
to s
olo
se
trab
ajab
an
en
clas
e,
com
o la
es
critu
ra.
Por
lo
gene
ral,
las
expl
icac
ione
s te
óric
as t
rata
ban
de n
o so
brep
asar
los
10
min
utos
, au
nque
las
prác
ticas
pod
ían
exte
nder
se a
20
min
utos
, dep
endi
endo
de
cad
a es
tudi
ante
y d
e la
difi
culta
d de
la ta
rea.
Cad
a un
o de
est
os m
ódul
os,
que
tení
an c
omo
prod
ucto
fin
al l
a es
critu
ra d
e un
a co
mpo
sici
ón,
segu
ía l
a m
ism
a es
truc
tura
. U
na
prim
era
part
e, c
onta
ba c
on a
ctiv
idad
es d
e pr
eesc
ritur
a, e
n do
nde
se
reci
clab
an a
lgun
as e
stru
ctur
as b
ásic
as q
uepo
dían
ser
útil
es p
ara
escr
ibir
la
com
posi
ción
en
cu
estió
n.
Todo
s lo
s ej
erci
cios
er
an
auto
corr
egib
les
(ver
figu
ra 1
1).
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
FIG
URA
11. A
ctiv
idad
es p
revi
as a
la c
ompo
sici
ón: r
elac
iona
r, c
ompl
etar
, con
juga
r(c
on im
ágen
es y
con
cód
igo
de c
olor
) y s
in im
ágen
es.
A e
sa s
ecci
ón l
e se
guía
la
guía
de
escr
itura
pro
piam
ente
dic
ha.
En
esta
sec
ción
se
daba
n in
stru
ccio
nes
oral
es d
etal
lada
s qu
e ex
plic
aban
co
n im
ágen
es e
l or
den
que
debí
an s
egui
r pa
ra o
rgan
izar
mej
or s
u ta
rea
escr
ita,
con
ejem
plos
ada
ptad
os d
e co
mpo
sici
ones
pre
vias
de
otro
s es
tudi
ante
s. S
e ag
rega
ba a
l fin
al u
n m
apa
conc
eptu
al c
on
idea
s qu
e de
bían
ten
er e
n cu
enta
a l
a ho
ra d
e es
crib
ir su
prim
er
borr
ador
(fig
ura
12).
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
FIG
URA
12. G
uía
de e
scrit
ura,
con
eje
mpl
os, i
mág
enes
,cód
igo
de c
olor
y
map
a co
ncep
tual
.
Las
com
posi
cion
es e
stab
an p
auta
das
para
ent
rega
rse
cada
15
días
. El
pro
feso
r la
s co
rreg
ía y
a l
a se
man
a si
guie
nte
las
devo
lvía
con
co
men
tario
s qu
e re
mití
an a
los
estu
dian
tes
a un
tra
bajo
pos
terio
r en
lín
ea r
elac
iona
do c
on l
os e
rror
es c
omun
es m
ás f
recu
ente
s (e
rror
es
orto
gráf
icos
, pr
oble
mas
co
n la
se
lecc
ión
léxi
ca,
estr
uctu
ras
gram
atic
ales
y d
iscu
rsiv
as,
etc.
). Es
tos
mód
ulos
de
pose
scrit
ura,
ba
sado
s ta
mbi
én
en
una
apro
xim
ació
n co
gniti
va,
tení
an
com
o ob
jetiv
o ha
cer
refle
xion
ar
a lo
s es
tudi
ante
s so
bre
el
cará
cter
gr
amat
ical
y/o
pra
gmát
ico
de e
sos
erro
res,
per
o ta
mbi
én f
omen
tar
una
com
pete
ncia
que
les
ayu
dara
a e
nten
der
las
dife
renc
ias
en
térm
inos
de
“est
ruct
uras
con
cept
uale
s” e
ntre
am
bas
leng
uas.
Se
mos
trab
an a
los
estu
dian
tes
dive
rsos
fra
gmen
tos
de c
ompo
sici
ones
co
n er
rore
s m
uy c
oncr
etos
y s
e le
s pe
día
que
iden
tific
aran
cuá
l era
el
erro
r y
cuál
pod
ía s
er u
na r
espu
esta
pos
ible
a p
artir
de
lo q
ue l
as
imág
enes
sug
ería
n (“
La c
ompo
sici
ón d
ice…
”). U
na v
ez d
etec
tado
el
erro
r,
el
estu
dian
te
obte
nía
la
conf
irmac
ión
de
su
acie
rto
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
pres
iona
ndo
el t
ecla
do o
pas
ando
el
curs
or s
obre
el
erro
r (“
Deb
e de
cir…
”).
En t
odo
mom
ento
, se
int
enta
ba g
rafic
ar v
isua
lmen
te e
l ra
sgo
lingü
ístic
o de
sde
una
pers
pect
iva
gram
átic
o-co
gniti
va
de
man
era
de h
acer
con
scie
nte
al a
lum
no d
e su
s pr
opio
s er
rore
s no
so
lo li
ngüí
stic
os s
ino
tam
bién
con
cept
uale
s, p
or c
uant
o, s
igui
endo
a
Dan
esi
(200
8: 2
32),
exis
te u
na t
ende
ncia
ent
re l
os e
stud
iant
es d
e se
gund
as le
ngua
s de
pen
sar
que
las
estr
uctu
ras
conc
eptu
ales
de
L1
y L2
est
án c
odifi
cada
s en
for
mas
par
alel
as t
anto
des
de e
l pun
to d
e vi
sta
gram
atic
al c
omo
léxi
co. P
or lo
gen
eral
, se
pres
enta
ban
entr
e 8
y 10
err
ores
ser
ios
com
o m
áxim
o y
se t
erm
inab
a co
n un
eje
rcic
io d
e au
toev
alua
ción
de
reco
noci
mie
nto
de e
sos
mis
mos
yer
ros
otra
vez
, pe
ro e
n un
con
text
o di
fere
nte
(fig
ura
13).
FIG
URA
13. M
ódul
os d
e po
sesc
ritur
a.
Los
viej
os m
ódul
os q
ueda
ban
disp
onib
les
hast
a el
fin
al d
el s
emes
tre,
po
r lo
que
los
est
udia
ntes
pod
ían
acce
der
a el
los
para
con
sulta
s
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
post
erio
res
en
caso
de
du
das
en
futu
ras
com
posi
cion
es.
Las
habi
lidad
es f
omen
tada
s a
trav
és d
e es
tos
mat
eria
les
se d
esar
rolla
ron
aún
más
a t
ravé
s de
act
ivid
ades
de
reci
claj
e en
cla
se.
El f
orm
ato
segu
ido
en e
l tra
tam
ient
o de
los
erro
res
y su
ref
lexi
ón c
olab
oró
en
una
sust
anci
al m
ejor
a de
l dom
inio
ling
üíst
ico
de lo
s al
umno
s y,
por
en
de, s
u ca
paci
dad
para
com
unic
arse
en
form
a es
crita
.
En la
con
form
ació
n de
tod
o es
te m
ater
ial q
ue v
enim
os d
escr
ibie
ndo
recu
rrim
os
al
soft
war
e co
n el
qu
e co
ntab
an
nues
tros
pr
opio
s or
dena
dore
s:
algu
nos
ya
prev
iam
ente
in
stal
ados
(P
PT,
Pain
t,
One
Not
e, W
indo
ws
Mov
ie M
aker
), ot
ros
desc
arga
dos
ex p
rofe
sso,
co
mo
Scre
enca
st-O
-mat
ic,
Aud
acity
, Pr
ezi,
Mov
enot
e, i
Sprin
g o
sim
plem
ente
tra
baja
dos
en lí
nea
com
oV
oice
thre
ad, Y
outu
be, y
los
recu
rsos
edu
cativ
os e
n lín
ea d
eEd
ucap
lay
yQ
uizl
et (f
igur
a 14
).
FIG
URA
14. A
lgun
os d
e lo
s re
curs
os u
sado
s en
nue
stra
cla
se.
One
Not
e,
Scre
enca
st-O
-mat
ic,
Aud
acity
, Y
outu
be,
Mov
enot
e,W
indo
ws
Mov
ie M
aker
yPr
ezi
se u
saro
n co
mo
inst
rum
ento
s qu
e
com
plem
enta
ban
nues
tras
pre
sent
acio
nes
de P
PT y
, en
ocas
ione
s, s
e in
sert
aban
en
ello
s. E
llos
nos
sirv
iero
n pa
ra p
repa
rar
víde
os c
on
soni
do
o hi
perv
íncu
los
que
acom
paña
ban
las
expl
icac
ione
s y/
o ac
tivid
ades
des
arro
llada
s. G
raci
as a
iSpr
ing,
el P
PTen
cue
stió
n lu
ego
era
conv
ertid
o a
form
ato
HTM
L o
Flas
h y
subi
do
a nu
estr
a pl
ataf
orm
a.
Con
Ed
ucap
lay
yQ
uizl
et
dise
ñam
os
una
serie
de
ac
tivid
ades
de
prác
tica
y ev
alua
ción
que
fue
ron
tran
sfor
mad
as y
a a
form
ato
HTM
L ya
Fl
ash
o er
an
usad
as
en
línea
pa
ra
prác
tica
indi
vidu
al.
Des
pués
de
dise
ñar
vario
s de
est
os m
ater
iale
s, d
ecid
imos
ela
bora
r a
mod
o de
pru
eba
una
unid
ad c
ompl
eta
en lí
nea
a tr
avés
del
ser
vici
o de
Goo
gle
Site
s (F
ig 1
5). A
llí s
e ar
mó
una
pági
na e
spec
ial y
se
subi
ó to
da u
na s
erie
de
activ
idad
es r
elac
iona
das
con
el t
ema
de l
as
com
pras
par
a qu
e lo
s es
tudi
ante
s lo
cub
riera
n en
for
ma
autó
nom
a en
un
perío
do d
e do
s se
man
as.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
FIG
URA
15. U
n pa
seo
virt
ualp
or S
alam
anca
: Pág
ina
prin
cipa
l, pr
imer
a ta
rea,
vínc
ulo
gram
atic
aly
visi
ta a
l cas
co h
istó
rico
.
Al
abrir
la
pági
na e
n cu
estió
n, l
os e
stud
iant
es p
odía
n en
cont
rars
e co
n el
tem
a ce
ntra
l de
la u
nida
d y
sus
obje
tivos
y a
la iz
quie
rda
con
un m
enú
que
segu
ía l
as a
ctiv
idad
es q
ue u
nos
pers
onaj
es h
abía
n re
aliz
ado
en u
n re
cien
te v
iaje
. La
prim
era
activ
idad
obl
igab
a a
los
estu
dian
tes
a “p
oner
se e
n el
lug
ar d
e es
os p
erso
naje
s”,
salir
del
ho
tel
en
el
que
se
“enc
ontr
aban
ho
sped
ados
” y
reco
rrer
vi
rtua
lmen
te
las
calle
s de
Sa
lam
anca
, in
tera
ctua
r en
el
las,
le
er
perió
dico
s, e
scuc
har
radi
o o
ver
tele
visi
ón.
Su p
rimer
a “s
alid
a”
cons
istía
en
llega
r a
un l
ugar
esp
ecífi
co,
a pa
rtir
de i
nstr
ucci
ones
da
das,
usa
ndo
Goo
gle
Map
. La
ide
a aq
uí e
ra q
ue r
ecor
riera
n la
s ca
lles
de S
alam
anca
y e
ncon
trar
an e
ide
ntifi
cara
n en
su
reco
rrid
o vi
rtua
l al
guno
s pu
ntos
par
ticul
ares
. A
lgo
sim
ilar
sehi
zo c
on u
na
visi
ta v
irtua
l al c
asco
his
tóric
o de
la c
iuda
d, a
prov
echa
ndo
el m
ater
ial
elab
orad
o po
r la
pro
pia
ofic
ina
de t
uris
mo
de la
ciu
dad,
pas
eo q
ue
dio
pie
para
cha
rlar s
obre
la h
isto
ria, a
rqui
tect
ura
y ar
te d
e la
ciu
dad.
En l
as p
ágin
as d
e ca
da a
ctiv
idad
cie
rtas
est
ruct
uras
hab
ían
sido
co
nven
ient
emen
te
resa
ltada
s en
az
ul
y fu
ncio
naba
n co
mo
hipe
rvín
culo
s de
nue
stra
s ex
plic
acio
nes
en iS
prin
g. S
i lo
cons
ider
aba
nece
sario
, el
est
udia
nte
podí
a pi
ncha
r en
los
vín
culo
s en
azu
l,
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
cons
ulta
r esa
s ex
plic
acio
nes
y ha
cer a
ctiv
idad
es d
e re
visi
ón y
prá
ctic
a ba
sada
s en
el
proc
esam
ient
o de
l in
put.
Est
o te
nía
com
o ob
jetiv
o co
ncie
ncia
r so
bre
la c
onex
ión
entr
e fo
rma
y si
gnifi
cado
a p
artir
de
activ
idad
es d
e id
entif
icac
ión
de e
lem
ento
s gr
amat
ical
es e
spec
ífico
s en
el
in
put,
de
di
stin
ción
en
tre
dos
o m
ás
posi
bilid
ades
, de
co
rres
pond
enci
as,
de s
iste
mat
izac
ión,
de
cont
rast
ació
n, e
tc.
Si e
l es
tudi
ante
se
sent
ía s
egur
o co
n el
con
ocim
ient
o de
ese
det
erm
inad
o ra
sgo
lingü
ístic
o, p
odía
om
itir
esa(
s) p
ágin
a(s)
y c
ontin
uar
con
la
sigu
ient
e ac
tivid
ad (f
igur
a15
).
En la
s pá
gina
s de
las
tare
as t
ambi
én h
abía
enl
aces
en
colo
r ro
jo q
ue
lleva
ban
a si
tios
exte
rnos
au
tént
icos
qu
e pr
oveí
an
info
rmac
ión
cultu
ral
sobr
e lo
s ed
ifici
os
con
los
que
se
enco
ntra
rían
en
su
reco
rrid
o. E
n es
te c
aso
los
estu
dian
tes
podí
an p
inch
ar e
n el
enl
ace
e in
form
arse
un
po
co
más
so
bre
aspe
ctos
cu
ltura
les,
ar
tístic
os
o ar
quite
ctón
icos
del
lug
ar p
ara
lueg
o di
scut
irlos
en
clas
e o,
com
o oc
urrió
con
una
de
las
tare
as d
e co
mpo
sici
ón,
tene
r in
form
ació
n su
ficie
nte
para
esc
ribir
un m
ensa
je e
scrit
o a
un s
upue
sto
amig
o so
bre
su e
xper
ienc
ia e
n la
ciu
dad.
Tam
bién
se
incl
uyer
on p
odca
sts,
co
rtom
etra
jes
y pu
blic
idad
es a
utén
ticas
con
sus
cor
resp
ondi
ente
s ta
reas
de
co
mpr
ensi
ón
oral
y
prác
tica
lingü
ístic
a.
Para
la
co
mpr
ensi
ón l
ecto
ra,
se i
nclu
yero
n en
lace
s a
docu
men
tos
escr
itos
auté
ntic
os (
catá
logo
s, b
logs
, gu
ías
turís
ticas
, et
c.).
Al
final
izar
la
unid
ad,
los
estu
dian
tes
podí
an s
er e
valu
ados
con
un
brev
e te
st e
n lín
ea
apro
vech
ando
lo
s re
curs
os
de
la
prop
ia
plat
afor
ma.
Lo
s re
sulta
dos
fuer
on p
ositi
vos
y no
s al
enta
ron
a in
corp
orar
par
te d
e es
te d
iseñ
o a
nues
tra
prop
ia p
lata
form
a de
Bla
ckbo
ard.
7. R
ESU
LTA
DO
S: R
ETO
S Y
PO
SIBI
LID
AD
ES
El p
rinci
pal o
bjet
ivo
que
nos
fijam
os c
on e
ste
proy
ecto
con
sist
ió e
n re
pens
ar n
uest
ras
prác
ticas
de
ense
ñanz
a, p
rese
ncia
les
y en
líne
a, y
fom
enta
r un
a ex
perie
ncia
de
apre
ndiz
aje
muc
ho m
ás p
rofu
nda
y si
gnifi
cativ
a pa
ra u
na n
ueva
gen
erac
ión
de e
stud
iant
es m
uy v
isua
les,
ac
ostu
mbr
ados
ade
más
a la
pre
senc
ia u
bicu
a de
la te
cnol
ogía
en
sus
vida
s. E
n ge
nera
l, de
sde
que
empe
zam
os c
on e
ste
proy
ecto
, la
s ev
alua
cion
es
sem
estr
ales
de
nu
estr
os
curs
os
por
part
e de
lo
s es
tudi
ante
s no
s ha
n pr
opor
cion
ado
info
rmac
ión
muy
pos
itiva
en
vario
s as
pect
os d
e su
apl
icac
ión
y, p
or t
anto
, la
conf
irmac
ión
de q
ue
se e
stán
cum
plie
ndo
nues
tros
obj
etiv
os in
icia
les:
-La
s pr
esen
taci
ones
de
diap
ositi
vas
y el
lib
ro j
unto
s re
alm
ente
ayu
daro
n a
ente
nder
el t
ema.
(Est
udia
nte
A d
e se
mes
tre
2, 2
009)
.
-La
s pr
esen
taci
ones
de
Po
wer
Poin
t co
n to
das
las
ayud
as
visu
ales
so
n un
a he
rram
ient
a im
pres
iona
nte
de e
nseñ
anza
y m
e be
nefic
iaro
n en
gra
n m
edid
a.
(Est
udia
nte
B de
sem
estr
e 1,
201
0)
-La
s di
apos
itiva
s fu
eron
muy
inf
orm
ativ
as y
su
disp
onib
ilida
d en
Lea
rnin
g @
G
riffit
h fu
e ge
nial
par
a re
visa
r lo
que
hab
ía t
enid
o lu
gar
en c
lase
. (Es
tudi
ante
C d
e se
mes
tre
2, 2
011)
-M
e di
cue
nta
de q
ue lo
s Po
wer
Poin
tsob
re la
gra
mát
ica
nos
ayud
aron
a e
nten
der
con
más
det
alle
lo
que
se e
stab
a en
seña
ndo
en c
lase
. M
ient
ras
las
clas
es s
e ce
ntra
ron
más
en
la p
ráct
ica
oral
y e
n m
ucha
prá
ctic
a lo
que
fue
muy
útil
, ya
que
me
hizo
sen
tir c
omo
que
tení
a qu
e co
noce
r el m
ater
ial c
on e
l fin
de
part
icip
ar e
n la
cl
ase.
(Est
udia
nte
D d
e se
mes
tre
1, 2
013)
Sin
emba
rgo,
tam
bién
nos
top
amos
con
un
núm
ero
cons
ider
able
de
desa
fíos
que
todo
pro
feso
r de
be t
ener
en
cuen
ta a
l di
spon
erse
a
segu
ir es
te c
amin
o (la
rgo
y di
fícil,
per
o m
uy g
ratif
ican
te).
En p
rimer
lu
gar,
pes
e a
las
afirm
acio
nes
entu
sias
tas
resp
ecto
de
la a
paric
ión
de
nativ
os d
igita
les
en n
uest
ras
clas
es y
su
impa
cto
en l
a en
seña
nza,
no
s en
cont
ram
os c
urio
sam
ente
con
alg
unas
inic
iale
s re
sist
enci
as d
e al
guno
s al
umno
s qu
e cr
eían
per
cibi
r qu
e el
nue
vo f
orm
ato
los
oblig
aría
a tr
abaj
ar s
olos
, más
ais
lado
s o
con
poca
inte
racc
ión.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
A r
aíz
de l
a ac
titud
neg
ativ
a al
cam
bio
y un
tan
to p
reju
icio
sa d
e al
guno
s, n
os v
imos
obl
igad
os a
exp
licita
r en
un p
rinci
pio
aún
más
las
cara
cter
ístic
as d
el n
uevo
ent
orno
de
apre
ndiz
aje
que
está
bam
os
inco
rpor
ando
, int
enta
ndo
ser l
o m
ás tr
ansp
aren
tes
posi
bles
sob
re la
s m
otiv
acio
nes
y be
nefic
ios
de
esto
s ca
mbi
os.
De
esta
fo
rma,
de
sarr
olla
mos
pr
esen
taci
ones
en
cl
ase
y en
lín
ea
con
nues
tros
ob
jetiv
os y
con
info
rmac
ión
com
plet
a qu
e si
rvie
ra p
ara
mos
trar
las
dist
inta
s se
ccio
nes
en q
ue h
abía
mos
org
aniz
ado
nues
tra
plat
afor
ma
de a
pren
diza
je y
hac
er c
onsc
ient
es a
los
est
udia
ntes
ace
rca
de l
a lo
gíst
ica
del n
uevo
con
text
o y
cóm
o us
arlo
.
Des
cubr
imos
que
los
est
udia
ntes
nec
esita
n qu
e se
les
acl
are
de
form
a m
uy e
xplíc
ita lo
s m
otiv
os d
el u
so d
e la
tec
nolo
gía.
Al e
xplic
ar
con
deta
lle lo
s fu
ndam
ento
s pa
ra e
l uso
de
una
eval
uaci
ón e
n lín
ea
en e
l prim
er e
xam
en o
ral,
se lo
grar
on u
n m
ayor
ent
endi
mie
nto
de
nues
tros
obj
etiv
os, m
ejor
es r
esul
tado
s y
men
os r
esis
tenc
ias
a us
ar la
te
cnol
ogía
com
o pa
rte
inte
gral
de
su a
pren
diza
je. E
ste
es u
n as
pect
o m
uy i
mpo
rtan
te q
ue t
odav
ía s
egui
mos
exp
lora
ndo
con
el f
in d
e m
ante
ner e
n al
to lo
s lo
gros
de
nues
tros
est
udia
ntes
y s
u en
tusi
asm
o.
Sin
duda
, lo
s es
tudi
ante
s qu
e es
tán
acos
tum
brad
os a
las
cla
ses
trad
icio
nale
s pu
eden
exp
erim
enta
r un
a co
nsid
erab
le i
ncom
odid
ad
ante
el n
uevo
for
mat
o y
resi
stirs
e a
asum
ir la
res
pons
abili
dad
por
el
apre
ndiz
aje
que
el
mét
odo
impl
ica
(Tal
bert
, 20
12:
2).
Los
inst
ruct
ores
, po
r ot
ra p
arte
, de
ben
esta
r pr
epar
ados
par
a ha
cer
un
segu
imie
nto
cont
inuo
del
alu
mna
do y
evi
tar
que
la p
artic
ipac
ión
en
línea
dis
min
uya.
Par
a ta
l fin
, des
pués
de
la s
egun
da s
eman
a de
cla
se,
se h
izo
un s
egui
mie
nto
a tr
avés
de
nues
tro
LMS
para
ver
quié
nes
real
izab
an s
us ta
reas
y a
cced
ían
en fo
rma
perió
dica
a n
uest
ro s
itio.
A
aque
llos
estu
dian
tes
que
tení
an
una
baja
pa
rtic
ipac
ión
se
les
envi
aron
m
ensa
jes
elec
trón
icos
pa
ra
reco
rdar
les
sobr
e la
im
port
anci
a de
su
tr
abaj
o en
lín
ea.
Aqu
ello
s qu
e pr
esen
taba
n pr
oble
mas
rec
urre
ntes
con
cie
rtos
tem
as,
se lo
s co
nvoc
ó a
nues
tras
ofic
inas
y
se
los
ayud
ó co
n lo
s te
mas
qu
e aú
n le
s re
sulta
ban
conf
usos
. U
na
vez
que
se
esta
blec
ió
el
ritm
o de
l cu
rso
y lo
s es
tudi
ante
s re
cibi
eron
los
prim
eros
rec
orda
torio
s —
y lo
s pr
imer
os
resu
ltado
s de
alg
unos
tra
bajo
s es
crito
s en
don
de d
ebía
n po
ner
en
prác
tica
los
cono
cim
ient
os
adqu
irido
s—,
no
hubo
m
ayor
es
prob
lem
as. E
ste
segu
imie
nto
inic
ial f
ue f
unda
men
tal p
ara
esta
blec
er
la d
isci
plin
a de
est
udio
que
est
e tip
o de
cur
sos
requ
ería
y a
dem
ás,
para
ale
ntar
los
a ve
nir a
nue
stro
hor
ario
de
cons
ulta
.
En e
ste
sent
ido,
es
impo
rtan
te q
ue l
os p
rofe
sore
s de
sarr
olle
n un
a su
ficie
nte
cant
idad
de
activ
idad
es c
reat
ivas
con
con
teni
do f
orm
ativ
o en
lín
ea (
con
auto
corr
ecci
ón e
n m
ucho
s ca
sos)
des
pués
de
cada
tem
a pa
ra a
sí d
etec
tar
las
dific
ulta
des
que
pued
an e
nfre
ntar
los
es
tudi
ante
s, g
uiar
los
y da
rles
la c
onfia
nza
de q
ue e
stán
apr
endi
endo
y
avan
zand
o. O
bvia
men
te,
uno
de l
os p
rimer
os p
robl
emas
es
el
tiem
po q
ue im
plic
a la
cre
ació
n de
est
e m
ater
ial.
Sin
emba
rgo,
hay
qu
e pe
nsar
en
térm
inos
de
med
iano
y la
rgo
plaz
o y
ser m
uy s
agaz
en
la p
repa
raci
ón y
el
form
ato.
Lo
hech
o ho
y pu
ede
adap
tars
e y
reci
clar
se e
n ot
ros
curs
os m
añan
a co
n re
lativ
a fa
cilid
ad s
i pen
sam
os
y di
seña
mos
nue
stra
s ex
plic
acio
nes
y ac
tivid
ades
con
la
sufic
ient
e pl
astic
idad
. Es
fun
dam
enta
l que
el m
ater
ial s
e pr
epar
e de
for
ma
tal
que
se p
ueda
n in
corp
orar
los
cam
bios
y r
ealiz
ar a
dapt
acio
nes
para
ot
ras
situ
acio
nes
o, c
omo
nos
ocur
rió a
nos
otro
s m
ism
os, p
ara
otro
s cu
rsos
del
pro
gram
a.
En lo
que
se
refie
re a
alg
unas
res
iste
ncia
s ob
serv
adas
por
par
te d
e lo
s co
lega
s, s
e m
antu
vier
on e
ntre
vist
as i
nfor
mal
es c
on e
llos.
Así
tu
vim
os c
onoc
imie
nto
de q
ue,
por
mom
ento
s, a
alg
unos
doc
ente
s le
s co
stab
a co
mpl
emen
tar
los
enfo
ques
tra
dici
onal
es c
omun
icat
ivos
de
la
ense
ñanz
a de
idi
omas
con
las
pre
sent
acio
nes
que
habí
amos
pr
epar
ado.
De
hech
o, n
os d
imos
cue
nta
de q
ue a
l de
sarr
olla
r la
s di
apos
itiva
s co
n un
a ap
roxi
mac
ión
muy
m
arca
da
en
lo
mul
tisen
soria
l, nu
estr
o en
foqu
e pe
dagó
gico
de
la e
nseñ
anza
en
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
gene
ral e
n cl
ase
tení
a qu
e ca
mbi
ar. E
sto
impl
icab
a ay
udar
a n
uest
ro
equi
po d
e pr
ofes
ores
a r
econ
side
rar
su f
iloso
fía d
e en
seña
nza
a la
lu
z de
las
cua
lidad
es p
ropo
rcio
nada
s po
r PP
T, s
ino
tam
bién
, el
de
sarr
ollo
de
su “
com
pete
ncia
dig
ital”
y s
us c
onoc
imie
ntos
sob
re
algu
nos
fund
amen
tos
bási
cos
de la
gra
mát
ica
cogn
itiva
. Est
o úl
timo
es o
tro
aspe
cto
que
nos
gust
aría
exp
lora
r en
fut
uras
rep
etic
ione
s de
nu
estr
os c
urso
s.
Un
resu
ltado
alta
men
te p
ositi
vo t
iene
que
ver
con
el u
so c
entr
al q
ue
nues
tros
PPT
tuv
iero
n en
nue
stra
s es
trat
egia
s de
pla
nific
ació
n de
cl
ase,
des
de l
a or
gani
zaci
ón d
e lo
s co
nten
idos
has
ta e
l us
o de
la
func
ión
“Not
as”
incl
uida
en
PPT.
Gra
cias
a e
sta
func
ión
pudi
mos
ex
plic
ar
a lo
s co
lega
s la
s ra
zone
s de
ci
erta
s ac
tivid
ades
y
prop
orci
onar
in
stru
ccio
nes
prec
isas
sobr
e có
mo
expl
otar
la
s an
imac
ione
s in
clui
das,
el
uso
de l
os c
olor
es,
las
caric
atur
as,
las
ironí
as,
etc.
Es
te
efec
to
de
PPT,
qu
e ha
si
do
en
gran
pa
rte
inex
plor
ado
(Haw
kes,
200
9), p
rese
ntó
varia
s ve
ntaj
as p
ara
noso
tros
y
el
equi
po
doce
nte
impl
icad
o.
Fund
amen
talm
ente
, pu
dim
os
com
part
ir nu
estr
os
cono
cim
ient
os,
idea
s y
recu
rsos
so
bre
este
pr
oces
o en
un
am
bien
te
de
ense
ñanz
a en
eq
uipo
(H
ashe
mi,
Azi
zine
zhad
, y
Faro
khi,
2012
), ay
udan
do a
nue
stro
s tu
tore
s m
enos
ex
perim
enta
dos,
con
inst
rucc
ione
s cl
aras
de
expl
otac
ión
del t
raba
jo
en c
lase
. Es
te m
ater
ial s
e en
rique
ció
adem
ás c
on s
us s
uger
enci
as e
id
eas
que
nos
perm
itier
on m
ejor
ar e
l di
seño
y f
omen
tar
nues
tra
crea
tivid
ad.
Qui
zás
esta
apr
oxim
ació
n pu
ede
serv
ir pa
ra r
edef
inir
nues
tro
rol e
n el
des
arro
llo d
e nu
estr
as c
lase
s: e
l tra
bajo
doc
ente
ya
no p
uede
ser
un
trab
ajo
aisl
ado,
sin
o un
o gr
upal
en
el q
ue t
odo
un
equi
po f
orm
ula
y de
sarr
olla
tar
eas
de c
lase
en
com
ún y
se
estim
ula
mut
uam
ente
.
Com
o de
stac
a H
awke
s (2
009:
87)
, tod
o es
to h
izo
que
el p
roce
so d
e en
seña
nza
resu
ltara
men
os e
stre
sant
e pa
ra a
lgun
os c
oleg
as,
en
part
icul
ar p
ara
aque
llos
que
reci
én c
omen
zaba
n en
la
prof
esió
n,
adem
ás d
e as
egur
arno
s de
que
el
ritm
o de
tod
os l
os c
urso
s ib
a pa
rejo
. A
larg
o pl
azo,
est
e tip
o de
pla
nific
ació
n ta
mbi
én d
emos
tró
ser
sum
amen
te e
ficie
nte,
al
pode
r re
cicl
ar,
actu
aliz
ar y
ada
ptar
al
guna
s de
nue
stra
s pr
esen
taci
ones
en
línea
en
lecc
ione
s po
ster
iore
s de
nue
stro
s cu
rsos
o c
urso
s af
ines
, co
n su
s pr
opia
s an
imac
ione
s y
audi
o. E
stas
car
acte
rístic
as d
e PP
T pu
eden
par
ecer
evi
dent
es p
ero
no
suel
en s
er v
alor
adas
. En
el c
onte
xto
actu
al d
e la
edu
caci
ón s
uper
ior,
co
n re
cort
es p
resu
pues
tario
s co
ntin
uos,
red
ucci
ones
del
tie
mpo
de
dica
do a
las
hora
s de
cla
se y
pre
sion
es p
ara
dedi
car
más
tie
mpo
a
la in
vest
igac
ión,
est
e fo
rmat
o ha
dem
ostr
ado
sin
duda
su
utili
dad.
Por
últim
o, h
emos
enc
ontr
ado
una
serie
de
desa
fíos
técn
icos
que
no
pode
mos
ign
orar
: la
fal
ta d
e di
spon
ibili
dad
del
form
ato
Flas
h en
di
fere
ntes
dis
posi
tivos
, co
mo
iPad
s y
iPho
nes
(fel
izm
ente
iSpr
ing
da
ahor
a la
opc
ión
de s
ubir
todo
en
form
ato
HTM
L);
erro
res
técn
icos
co
n el
sis
tem
a (e
sto
pued
e se
r al
com
ienz
o ot
ro d
esaf
ío p
ara
el
cuer
po d
ocen
te d
e cu
alqu
ier
inst
ituci
ón) o
inco
mpa
tibili
dade
s en
tre
dife
rent
es s
iste
mas
ope
rativ
os. N
o ob
stan
te,e
stas
cue
stio
nes
se v
an
sobr
elle
vand
o y
mej
oran
do
con
prác
tica,
pa
cien
cia
y un
la
rgo
apre
ndiz
aje.
En g
ener
al,
el c
ambi
o de
for
mat
o pr
opue
sto
para
nue
stro
cur
so
sign
ificó
sin
dud
a un
gra
n ca
mbi
o ta
nto
para
los
pro
feso
res
com
o pa
ra
los
estu
dian
tes.
Si
n em
barg
o,
en
este
la
rgo
proc
eso
de
cons
ecuc
ión
denu
estr
os o
bjet
ivos
, no
se
tran
sfor
mó
sola
men
te e
l co
nten
ido
de n
uest
ras
lecc
ione
s, s
ino
la re
laci
ón q
ue to
dos
tení
amos
co
n él
y e
ntre
nos
otro
s. E
sta
nuev
a pe
rspe
ctiv
a en
lo q
ue r
espe
cta
a la
pre
sent
ació
n, d
esar
rollo
y p
ráct
ica
de lo
s co
nten
idos
sirv
ió c
omo
cata
lizad
or p
ara
repe
nsar
nues
tro
enfo
que
glob
alde
clas
e,a
la lu
z de
los
desa
fíos
que
las
nuev
as
tecn
olog
ías
nos
ofre
cían
. Pe
ro
cual
quie
ra s
ea n
uest
ra d
ecis
ión
de c
ómo
impl
emen
tar
los
cam
bios
en
nue
stro
s cu
rsos
, lo
fun
dam
enta
l aqu
í es
ente
nder
que
deb
emos
us
ar d
e la
s te
cnol
ogía
s em
erge
ntes
aqu
ello
que
se
acom
oda
a
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
nues
tros
pla
nes
y ob
jetiv
os,
sin
olvi
dar
un m
arco
cog
nitiv
o qu
e ay
ude
a ha
cer d
e nu
estr
as c
lase
s un
ent
orno
más
inte
resa
nte,
cla
ro y
di
nám
ico.
En s
ínte
sis,
¿qu
é re
spon
der
a aq
uella
col
ega
que
nos
preg
unta
ba a
l co
mie
nzo
por
dónd
e em
peza
r co
n su
s cu
rsos
? La
res
pues
ta e
stá
en
un c
laro
pla
neam
ient
o m
ultis
enso
rial y
una
org
aniz
ació
n co
nsci
ente
y
met
ódic
a de
tod
os e
sos
aspe
ctos
que
men
cion
ábam
os m
ás a
rrib
a.
Esto
s el
emen
tos
nos
van
a ay
udar
a s
iste
mat
izar
pas
o a
paso
nue
stro
tiem
po y
esf
uerz
o y
disc
erni
r –c
omo
lo h
emos
hec
ho s
iem
pre
com
o pr
ofes
ores
–lo
s re
curs
os n
eces
ario
s pa
ra ll
egar
mej
or a
un
nuev
o tip
o de
est
udia
ntes
. G
uiém
onos
por
la
expe
rienc
ia y
el
sent
ido
com
ún,
que
suel
e se
r, c
omo
decí
a O
scar
Wild
e, “
el m
enos
com
ún d
e lo
s se
ntid
os”…
8. B
IBLI
OG
RAFÍ
A
Ach
ard
M.
(200
8),
“Tea
chin
g co
nstr
ual:
Cog
nitiv
e pe
dago
gica
l gr
amm
ar”.
En
Robi
nson
, P.
J.
&
Ellis
, N
.C.(
eds.
),H
andb
ook
of
cogn
itive
ling
uist
ics
and
seco
nd la
ngua
ge a
cqui
sitio
n(p
p.43
2-45
5).
New
Yor
k: R
outle
dge.
Berk
, R.
A.
(201
1),
“Res
earc
h on
Pow
erPo
int®
: Fr
om b
asic
fea
ture
s to
mul
timed
ia”.
Inte
rnat
iona
l Jou
rnal
of T
echn
olog
y in
Tea
chin
g an
d Le
arni
ng, 7
(1):
24-3
5.
Berk
,R.A
. (2
012)
, “H
ow t
o C
reat
e ‘T
hrill
er’
Pow
erPo
ints
®in
the
C
lass
room
!” In
nova
tive
Hig
her E
duca
tion,
37(2
): 14
1-15
2.
Cad
iern
o,T.
(200
8), “
Mot
ion
even
ts in
Dan
ish
and
Span
ish:
A fo
cus-
on-f
orm
pe
dago
gica
l ap
proa
ch”.
En
D
irven
, R,
D
e K
nop,
S.
&
Ry
cker
, T
(Eds
.),C
ogni
tive
appr
oach
es t
o pe
dago
gica
l gr
amm
ar:
A
volu
me
in h
onou
r of
Ren
eD
irven
(pp.
259-
294.
). Be
rlin:
Mou
ton
de
Gru
yter
.
Cad
iern
o,T.
(20
10),
“El a
pren
diza
je y
la e
nseñ
anza
de
la g
ram
átic
a en
el
es
paño
l co
mo
segu
nda
leng
ua”.
Mar
co
ELE.
Re
vist
a de
di
dáct
ica
del e
spañ
ol c
omo
leng
ua e
xtra
njer
a,10
, 1-
10.
Dis
poni
ble
en:
http
://m
arco
ele.
com
/des
carg
as/1
0/ca
dier
no_g
ram
atic
a.pd
f
Coh
en, A
. D. (
1987
), “T
he u
se o
f ve
rbal
and
imag
ery
mne
mon
ics
in
seco
nd-la
ngua
ge v
ocab
ular
y le
arni
ng”.
Stu
dies
in s
econ
d la
ngua
ge
acqu
isiti
on, 9
(01)
: 43-
61.
Dan
esi,
M.
(200
8),
“Con
cept
ual
erro
rs
in
seco
nd-la
ngua
ge
lear
ning
”.
En
Dirv
en,
R,
De
Kno
p,
S.
&
Ryck
er,
T (E
ds.),
(E
ds.),
Cog
nitiv
e ap
proa
ches
to
peda
gogi
cal g
ram
mar
: A
vol
ume
in
hono
ur o
f Ren
eD
irven
(pp.
231-
256.
). Be
rlin:
Mou
ton
de G
ruyt
er.
De
Kno
p,S.
y D
irven
,R.
(200
8),
“Mot
ion
and
loca
tion
even
ts i
n G
erm
an,
Fren
ch
and
Engl
ish:
A
ty
polo
gica
l,co
ntra
stiv
e an
d pe
dago
gica
l ap
proa
ch”.
En
Dirv
en,
R, D
e K
nop,
S.
& R
ycke
r, T
. (E
ds.),
Cog
nitiv
e ap
proa
ches
to
peda
gogi
cal g
ram
mar
: A
vol
ume
in
hono
ur o
f Ren
eD
irven
. (pp
.295
-324
.). B
erlin
: Mou
ton
de G
ruyt
er.
Elsn
er,
D.,
Hel
ff,
S.,
& V
iebr
ock,
B.
(201
3),
Film
s, G
raph
ic N
ovel
s &
V
isua
ls:
Dev
elop
ing
Mul
tilite
raci
es i
n Fo
reig
n La
ngua
ge E
duca
tion-
An
Inte
rdis
cipl
inar
y A
ppro
ach .
Ber
lin: L
IT V
erla
g M
ünst
er.
Ellis
,N.C
.(Ed
.). (
1994
),Im
plic
it an
d ex
plic
it le
arni
ng o
f la
ngua
ges.
Lo
ndon
: Aca
dem
ic P
ress
.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
Ellis
,N.
(200
7),
“Im
plic
it an
d ex
plic
it kn
owle
dge
abou
t la
ngua
ge”.
En
Hor
nber
ger,
N.H
. &
Cen
oz,
J.(E
ds.),
Ency
clop
edia
of
Lang
uage
an
d Ed
ucat
ion
(2nd
ed.,
Vol
. 6, p
p.11
9-13
2). N
ew Y
ork:
Spr
inge
r.
Fern
ánde
z So
lís, J
.D. y
Gar
cía
Cer
rada
, J.(2
010)
, El v
alor
ped
agóg
ico
del h
umor
en
la e
duca
ción
soc
ial.
Bilb
ao: D
escl
ée d
e Br
ouw
er.
Fonc
ubie
rta,
J. M
. (20
13a)
, “A
lfabe
tizac
ión
visu
al, u
so d
e im
ágen
es
y re
curs
os p
ara
la e
nseñ
anza
” .
Esto
colm
o, ju
nio
2013
-Ed
inum
en.
Con
sulta
do e
n 9
de s
eptie
mbr
e de
201
4. D
ispo
nibl
e en
:ht
tp://
ww
w.e
ncue
ntro
-est
ocol
mo.
com
/wp-
cont
ent/
uplo
ads/
2013
/08/
Cur
so-d
e-fo
rmac
i%C
3%B3
n-pa
ra-p
rofe
sore
s-de
-esp
a%C
3%B1
ol.p
df
Fonc
ubie
rta,
J.
M.
(201
3b),
“Im
ágen
es
men
tale
s y
visu
aliz
ació
n:
Ejer
cici
os p
ara
el d
esar
rollo
de
algu
nas
estr
ateg
ias”
. Re
vist
a N
ebrij
a de
Lin
güís
tica
Apl
icad
a -
No.
13
(Núm
ero
Espe
cial
–A
ctas
de
Con
gres
o).C
onsu
ltado
en
19 d
e ju
lio d
e, 2
013,
Dis
poni
ble
en:
http
://w
ww
.neb
rija.
com
/rev
ista
-ling
uist
ica/
revi
sta-
lingu
istic
a-ne
brija
13/h
tm/F
oncu
bier
ta.h
tm
ISSN
169
9-65
69.
Fonc
ubie
rta,
J.
M.
(201
3c),
“Téc
nica
s de
vi
sual
izac
ión
para
la
co
mpr
ensi
ón y
pro
ducc
ión
de t
exto
s or
ales
o e
scrit
os”
-III
Con
gres
o EL
E G
loba
l, 26
de
juni
o de
201
3.
Gol
dste
in, B
. (20
12),
“El p
oder
de
la im
agen
: El u
so d
e la
s im
ágen
es
en la
clas
e de
ELE
”. M
osai
co, 2
9(ju
nio)
: 19-
23.
Gol
dste
in,
B. (
2013
), El
uso
de
imág
enes
com
o re
curs
o di
dáct
ico
(J.
M. R
uiz
Vac
a, T
rans
.). M
adrid
: Edi
num
en.
Has
hem
i,M
., et
al.
(201
2),
“Pow
er P
oint
as
an i
nnov
ativ
e to
ol f
or
teac
hing
and
lea
rnin
g in
mod
ern
clas
ses”
.Pro
cedi
a -
Soci
al a
nd
Beha
vior
al S
cien
ces
,31:
559
-563
.
Haw
kes,
R.
(200
9),
“Dig
ital t
echn
olog
y as
a t
ool f
or a
ctiv
e le
arni
ng
in M
FL:
Enga
ging
lan
guag
e le
arne
rs i
n an
d be
yond
the
sec
onda
ry
clas
sroo
m”.
En
Evan
s, M
. (E
d.),
Fore
ign
Lang
uage
Lea
rnin
gw
ith
Dig
ital T
echn
olog
y (p
p. 8
0-10
3). L
ondo
n/N
ew Y
ork:
Con
tinuu
m.
Kar
pick
e, J
. D. &
Roe
dige
r III,
H.L
.(200
8), “
The
Crit
ical
Impo
rtan
ce o
f Re
trie
val f
or L
earn
ing”
. Sci
ence
, 319
: 966
-968
.
Kar
pick
e, J.D
&Bl
unt,
J.R
.(20
11),
“Ret
rieva
l Pra
ctic
e Pr
oduc
es M
ore
Lear
ning
th
an
Elab
orat
ive
Stud
ying
w
ith
Con
cept
M
appi
ng”.
Sc
ienc
e33
1: 7
72-7
75.
Kra
shen
, S.
(1
981)
, Se
cond
La
ngua
ge
Acq
uisi
tion
and
Seco
nd
Lang
uage
Lea
rnin
g. N
ew Y
ork:
Per
gam
on P
ress
.
Lang
acke
r, R
. (2
008)
, “T
he r
elev
ance
of
Cog
nitiv
e G
ram
mar
for
la
ngua
ge
peda
gogy
”.En
D
irven
, R.
, D
e K
nop,
S.
&
Ry
cker
, T
(Eds
.),C
ogni
tive
appr
oach
es t
o pe
dago
gica
l gra
mm
ar:
A v
olum
e in
ho
nour
of R
ene
Dirv
en. (
pp.7
-35.
). Be
rlin:
Mou
ton
de G
ruyt
er.
Llop
is G
arcí
a, R
. (2
011)
, G
ram
átic
a co
gniti
va p
ara
la e
nseñ
anza
del
es
paño
l co
mo
leng
ua e
xtra
njer
a. M
adrid
: M
inis
terio
de
Educ
ació
n de
Esp
aña.
Llop
is
Gar
cía,
R.
, et
al
.(201
2),
Qué
gr
amát
ica
ense
ñar,
qu
é gr
amát
ica
apre
nder
. Mad
rid: E
dinu
men
.
Long
,M.H
. &Ro
bins
on,P
. (19
98),
“Foc
us o
n fo
rm: T
heor
y, re
sear
ch
and
prac
tice”
. En
Dou
ghty
, C. &
Will
iam
s, J
.(Ed
s.),
Focu
s on
for
m in
cl
assr
oom
sec
ond
lang
uage
acq
uisi
tion
(pp.
15-4
1). C
ambr
idge
, UK
: C
ambr
idge
Uni
vers
ity P
ress
.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
Meu
nier
, F (2
008)
, “C
orpo
ra, c
ogni
tion
and
peda
gogi
cal g
ram
mar
s:
An
acco
unt
of c
onve
rgen
ces
and
dive
rgen
ces”
. En
Dirv
en,
R, D
e K
nop,
S.
& R
ycke
r, T
(Ed
s.),
Cog
nitiv
e ap
proa
ches
to
peda
gogi
cal
gram
mar
: A v
olum
e in
hon
our
of R
ene
Dirv
en.
(pp.
91-1
17).
Berli
n:
Mou
ton
de G
ruyt
er.
Mor
a, F
. (2
013)
, N
euro
educ
ació
n: S
ólo
se p
uede
apr
ende
r aq
uello
qu
e se
am
a. M
adrid
: Alia
nza
Edito
rial.
Nel
son,
D,
Reed
, V
. S.
& W
allin
g, J
. R.
(19
76),
“Pic
toria
l sup
erio
rity
effe
ct”.
Jou
rnal
of
Expe
rimen
tal
Psyc
holo
gy:
Hum
an L
earn
ing
and
Mem
ory,
2(5
): 52
3-52
8.
Nie
mei
er, S
. & R
eif,
M. (
2008
), “M
arki
ng p
rogr
ess
sim
pler
? A
pply
ing
cogn
itive
gra
mm
ar t
o te
nse-
aspe
ct t
each
ing
in t
he G
erm
an E
FL
clas
sroo
m”.
En
Dirv
en,
R, D
e K
nop,
S.
& R
ycke
r, T
(ed
s.),
Cog
nitiv
e ap
proa
ches
to
peda
gogi
cal g
ram
mar
: A
vol
ume
in h
onou
r of
Rene
Dirv
en. (
pp.3
25-3
55).
Berli
n: M
outo
n de
Gru
yter
.
Nor
ris,
J. &
Ort
ega,
L.
(200
0),
“Eff
ectiv
enes
s of
L2
inst
ruct
ion.
A
rese
arch
sy
nthe
sis
and
quan
titat
ive
met
a-an
alys
is”.
La
ngua
ge
Lear
ning
50: 4
17-5
28.
Paca
nsky
-Bro
ck,
M.
(201
3),
Best
pr
actic
es
for
teac
hing
w
ith
emer
ging
tech
nolo
gies
. New
Yor
k, N
Y: R
outle
dge.
Pren
sky,
M.
(200
1).
“Dig
ital N
ativ
es,
Dig
ital I
mm
igra
nts
Part
1”.
On
The
Hor
izon
. doi
:10.
1108
/107
4812
0110
4248
16
Pren
sky,
Mar
c. (2
001a
), “D
igita
l nat
ives
, dig
ital i
mm
igra
nts”
(Par
t I).
O
n th
e H
oriz
on,
9(5)
9(5
) N
CB
Uni
vers
ity P
ress
, 9
sept
iem
bre
de
2014
. Dis
poni
ble
en:
http
://w
ww
.mar
cpre
nsky
.com
/writ
ing/
Pren
sky%
20-
%20
Dig
ital%
20N
ativ
es,%
20D
igita
l%20
Imm
igra
nts%
20-%
20Pa
rt1.
pdf.
ISSN
: 107
4-81
21
Pren
sky,
M
arc.
(2
001b
), “D
igita
l na
tives
, do
th
ey
real
ly
thin
k di
ffer
ently
?” (
Part
II).
On
the
Hor
izon
. 9(
6),
NC
B U
nive
rsity
Pre
ss,
9 se
ptie
mbr
e de
201
4. D
ispo
nibl
e en
:ht
tp://
ww
w.m
arcp
rens
ky.c
om/w
ritin
g/Pr
ensk
y%20
-%
20D
igita
l%20
Nat
ives
,%20
Dig
ital%
20Im
mig
rant
s%20
-%20
Part
2.pd
f
ISSN
: 107
4-81
21
Pren
sky,
Mar
c. (
2010
), Te
achi
ng d
igita
l na
tives
: Pa
rtne
ring
for
real
le
arni
ng. T
hous
and
Oak
s, C
A: C
orw
in.
Pren
sky,
M
arc.
(2
012)
, Fr
om
digi
tal
nativ
es
to
digi
tal
wis
dom
: H
opef
ul e
ssay
s fo
r 21
st C
entu
ry l
earn
ing.
Tho
usan
d O
aks,
CA
: C
orw
in.
Paiv
io, A
.R.,
Roge
rs, T
.B.,
& S
myt
he, P
. C. (
1968
), “W
hy a
re p
ictu
res
easi
er to
reca
ll th
an w
ords
?” P
sych
onom
ic S
cien
ce, 1
1(4)
: 137
-138
.
Pére
z M
oren
o, J
.G.
(200
3),
“Pla
tafo
rmas
dig
itale
s y
sus
frac
tura
s pe
dagó
gica
s”.R
evis
ta C
ompl
uten
se d
e Ed
ucac
ión
14(2
): 56
3-58
8.
Rom
ney,
C
. (2
012)
, Im
ages
in
EL
T Te
xtbo
oks:
A
re
They
Ju
st
Dec
orat
ion.
Art
ícul
o pr
esen
tado
en
JA
LT
2011
C
onfe
renc
e Pr
ocee
ding
s, T
okyo
.
Salm
on, G
. (20
00),
E-m
oder
atin
g: T
he k
ey t
o te
achi
ng a
nd le
arni
ng
onlin
e, L
ondo
n: K
ogan
Pag
e.
Schm
idt,
R.
(199
0),
“The
rol
e of
con
scio
usne
ss in
sec
ond
lang
uage
le
arni
ng”.
App
lied
Ling
uist
ics,
11(
2): 1
7–46
.
©H
UG
O H
ORT
IGU
ERA
/A
DRI
AN
A D
ÍAZ
mar
coEL
ERE
VIST
A D
E D
IDÁ
CTI
CA
ELE
-ISS
N 1
885-
2211
–N
ÚM
.19,
2014
Schm
idt,
R. (
1993
), “A
war
enes
s an
d se
cond
lang
uage
acq
uisi
tion”
. A
nnua
l Rev
iew
of A
pplie
d Li
ngui
stic
s, 1
3, 2
06–2
26.
Soem
er,
A.,
& S
chw
an,
S. (
2012
), “V
isua
l mne
mon
ics
for
lang
uage
le
arni
ng:
Stat
ic
pict
ures
ve
rsus
an
imat
ed
mor
phs”
. Jo
urna
l of
ed
ucat
iona
l psy
chol
ogy,
104
(3):
565-
579.
Stev
ick,
E.
W
. (1
986)
, Im
ages
an
d op
tions
in
th
e la
ngua
ge
clas
sroo
m. C
ambr
idge
, UK
: Cam
brid
ge U
nive
rsity
Pre
ss.
Talb
ert,
R.
(2
012)
, “I
nver
ted
Cla
ssro
om”.
Col
leag
ues,
9,
1-
2,
Dis
poni
ble
en:
http
://sc
hola
rwor
ks.g
vsu.
edu/
colle
ague
s/vo
l9/is
s1/7
Tayl
er,
A.
(200
8),
“Cog
nitiv
e Li
ngui
stic
s,
and
seco
nd
lang
uage
in
stru
ctio
n”.
EnP.
J.
Robi
nson
&
N
.C.
Ellis
(eds
.),H
andb
ook
of
cogn
itive
ling
uist
ics
and
seco
nd la
ngua
ge a
cqui
sitio
n(p
p.45
6-48
8).
New
Yor
k: R
outle
dge.
Tayl
or,
Paul
, &
Kee
ter,
Sco
tt.
(201
0),
Mill
enni
als
-A
por
trai
t of
ge
nera
tion
next
: C
onfid
ent,
co
nnec
ted,
op
en
to
chan
ge.
Pew
Re
sear
ch C
ente
r.
Terr
ell,
T.
(199
1),
“The
ro
le
of
gram
mar
in
stru
ctio
n in
a
com
mun
icat
ive
appr
oach
”. T
he M
oder
n La
ngua
ge J
ourn
al,
75:
52-
63.
Van
Patt
en,
B. (
1996
), In
put
Proc
essi
ng a
nd G
ram
mar
Inst
ruct
ion
in
Seco
nd L
angu
age
Acq
uisi
tion
New
Yor
k: A
blex
.
Whi
tley,
M.
S.,
& L
unn,
P.
V.
(201
0),
Teac
hing
Spa
nish
gra
mm
ar
with
pic
ture
s: H
ow t
o us
e W
illia
m B
ull's
Vis
ual g
ram
mar
of
Span
ish.
W
ashi
ngto
n, D
.C.:
Geo
rget
own
Uni
vers
ity P
ress
.
Wrig
ht,
A.
(198
9),
Pict
ures
fo
r la
ngua
ge
lear
ning
. C
ambr
idge
[E
ngla
nd]:
Cam
brid
ge U
nive
rsity
Pre
ss.
Wrig
ht, A
., &
Hal
eem
, S. (
1995
), V
isua
ls fo
r the
lang
uage
cla
ssro
om.
Har
low
: Lon
gman
.
FEC
HA
DE
ENV
ÍO: 1
7 D
E O
CTU
BRE
DE
2014