Giza harremanak, botere-harremanak?centroderecursos.alboan.org/ebooks/0000/0082/giza_harremanak_unidad.pdf · Unitatea lantzeko giltzarri pedagogikoak 11 4.1. Helburu orokorra 11

Giza harremanak,botere-harremanak?

Filosofia-arlorako material didaktikoa

Batxilergoko 1. ikasturteaEgileak: Jorge Urdanoz eta ALBOAN-eko hezkuntza-taldea

Lankideak: Jorge Sanz eta Mikel Berraondo.

3

1. ALBOAN-en aurkezpena 5

2. Unitate didaktikoaren sarrera 7

3. Aldez aurreko argibideak 9

4. Unitatea lantzeko giltzarri pedagogikoak 11

4.1. Helburu orokorra 11

4.2. Edukiak 11

4.3. Ebaluatzeko irizpideak eta metodoak 13

5. Proposamen didaktikoa 17

5.1. Ipar-Hego gatazkaren sarrera 17

5.1.1. Hirugarren eta Lehen Munduaz hautematen duguna 19

5.1.2. Garapenari eta azpigarapenari buruzko kontzeptua 36

5.1.3. Hegoaldeko herrialdeetako mitoak eta errealitateak

5.2. Amerikako giltzarri historikoak: kolonizazioko eta independentziako prozesua 73

5.3. Gaur egungo Amerikari begirada: merkataritza-neokolonialismoa

6. Unitate didaktikoaren ebaluazioa 107

6.1. Ikasleentzako ebaluazio-proposamena 108

6.2. Irakasleentzako ebaluazio-proposamena 111

7. Bibliografia. 115

8. Sareko beste zenbait baliabide 117

AURKIBIDEA

5

1.ALBOAN-enaurkezpena

ALBOAN Iparraldeko eta Hegoaldeko erakundeak eta pertsonak elkartu diren plataforma da, eta, elkar-banatutako esperientziaz baliatuz, gizartea eraldatzea dute helburua giza garapena, bizitza duina eta justizia pertsona ororen ondare izan daitezen.

APrestakuntza alorraren bidez, ALBOAN-ek elkartasunaren kultura sustatzearen alde egiten du apus-tu. Beraz, mundu zuzenagoa eta gizatiarragoa lortzeko, gizartearen eraldaketan parte hartuko duten“hiritar aktibo, kritiko eta solidarioak” sortzeko konpromisoa gero eta talde eta pertsona gehiagokhartzea lagundu nahi dugu.

Horretarako, hiru eremutan egiten dugu lan:

• EHezkuntza elkartasunean.

• Borondatezko lana.

• Prestakuntza soziopolitikoa.

Alor horietako bakoitzean honakoen bidez egiten dugu lan:

1. Prestakuntza ekimenak sortuz.

2. Elkartasun-esperientziak sustatuz.

3. Elkarguneak eta gogoetarako guneak sortuz.

4. Gure hezkuntza-proposamenak zabalduz.

Gure iritziz, eta topikoetatik harantzago, hezkuntzak ahalmen handia du gizartearen eraldaketan. Bes-te gizarteratze-eskaerekiko “lehia” handia izan arren, eskola oraindik ere baloreak transmititzeko lekugarrantzitsua da. Eskolan ere sortzen da kultura, eta ez ezagutza-multzo gisa, baizik eta pertsonakelkarren artean harremanak dituzten moduan, sentitzeko moduan, esanahiak sortzen dituzten, zenbaitbaloreren inguruan bizitza antolatzeko moduan. Eta eremu horretan eragin dezakegu hezitzaileok: kul-turaren sorreran, elkartasunaren kulturaren sorreran. Elkartasunean bizi diren pertsonetatik abiatuta

6

bakarrik hartu ahal izango ditugu mundu zuzenagoa eta gizatiarragoa lortzeko aukera emango dizki-guten neurri eraginkorrak.

Arrazoi horiengatik, ALBOAN-en garapenerako eta elkartasunerako hezkuntzaren alde egin duguapustu gogor. Ahalegin horien barnean dago material didaktikoak egiteko proiektua, eta esku arteanduzun hau da proiektu horren fruituetako bat.

Bilduma horretako unitate didaktikoak hezitzaile-talde batek egin ditu ALBOAN-en laguntzaz etaaholkularitzaz. Prozesuak -luzea bera- hainbat fase izan ditu:

• Irakasle-talde bat motibatzea eta prestatzea.

• Irakasgaien ohiko programetako gaiak aukeratzea.

• Elkartasunerako hezkuntzaren ikuspegia kontuan hartuko duten jarduerak diseinatzea: metodo-logia aktiboak, partaidetzakoak eta lankidetzakoak, tokiko errealitatea eta errealitate orokorralotzen dituztenak, eta ekintzara zuzenduta daudenak.

• Jarduerak egitea, gelako esperientziarekin alderatzea.

• Ebaluazioa eta hobetzea.

• Argitaratzea.

• Erabiltzaileen ebaluazioa.

Gure lan-esperientzia eta, batez ere, gure ilusioa biltzen dituen lan hau erabilgarria, iradokitzailea etasustagarria izatea espero dugu gure itxaropen bera duten hezitzaileentzat: benetako elkartasuneanoinarritutako mundua eraikitzea posible da.

7

2.Unitate didaktikoaren sarrera

Aurkezten dizugun unitate didaktiko hau, bi erakunderen elkarlanaren emaitza da: ALBOAN GKEreneta Iruñeko San Ignazio ikastetxearen arteko elkarlanarena. Bi erakundeok helburu bera genuen: ira-kasgai zehatz batzuetatik guk zabaldu nahi genituen balore eta jarrera batzuekin “konektatzen” zutenmaterial didaktikoak sortzea; hau da, nola transmititu herrialde pobreekiko anaitasuna, espiritu kriti-koa, gurea ez bezalakoak diren beste errealitate batzuekiko enpatia, elkarlana, etab. Gizarte Zientzie-tatik? Nola lotu gai ofizialak eta munduak planteatzen dizkigun galderak?

Erantzun batzuk “Lurra begi-bistan” unitate didaktiko honetan aurkezten ditugu. Material didaktikohau Derrigorreko Bigarren Hezkuntzako 2. zikloko Geografia Ekonomikoa eta Gizarte Zientziak arlo-rako diseinatu dugu. Material didaktikoak prestatzeko proiektu orokorrera zenbait irakasgaitako besteirakasle batzuk etorri dira, Anaitasuna benetan egiazko zeharkako ardatz bihurtu eta gure heziketa-lanakutsa dezan; sinetsita gaude anaitasunaren balioa ezin dela gure hezkuntza-bizitzako esparru itxi bate-ra mugatuta geratu.

“Lehorra begi-bistan” unitate didaktikoa praktikan erabili da ikastetxean DBHko 4. mailako Geogra-fia Ekonomikoa eta Etikako ikasleekin. Saioa oso onuragarria izan da. Hala ere, material hau bestearlo batzuetan ere, bai eskolakoetan eta bai eskolatik kanpokoetan, baliagarria izan daitekeela ustedugu.

Hasieratik material hau prestatzeko gidari izan den funtsezko oinarri bat, honakoa izan da: hezkuntzakikasleen nortasun osoa garatzen laguntzeko premiaren uste sendoa. Kontzeptu honek norbanakoa eta gizartea hartzen dituela iruditzen zaigu, hau da, norbanako gisa guztiok ditugun jarrera eta gaita-sunak, eta, halaber, gizartean elkarrekin bizitzeko ditugunak eta geure ezaugarri ditugunak. Gauregungo hezkuntza-testuinguruan azken alderdi hau ahuldu egin da ikaslearen banakako garapena sus-tatzearen mesedetan. Bestela esanda, badirudi hezitzaileen ahalegin guztiak ikasleari, honek berebanakako gaitasun eta trebetasun guztiak gara ditzan, laguntzea dela, hau da, arrazoiketa logikoa, gai-tasun kritikoa, ikasteko ohiturak, edukiak bereganatzea eta abar garatu nahi izaten dituzte.

8

Hori guztia oso premiazkoa da, noski. Hala ere, gure ikasleak gizartean bizi daitezen heztea eta pres-tatzea ere aurrekoa bezain premiazkoa da. Agian epe ertainera aurre egin beharreko funtsezko erron-ka izango dute. Anaitasunean hezi nahi izateak gure ikasleak gizarterako nola prestatzen ari garen gal-detzera behartzen gaitu, gizartean dirudienez lehiakortasun ankerra, gero eta berekoikeria handiagoaeta “ahal duenak ahal duena egin dezala” nagusi direla ikusita. Ingurune orokorragoan “kontra-balo-reen” multzo honek, nazioarteko harremanetarako sare konplexuarekin batera, bere oihartzuna mun-duko ordena erabat bidegabean du eta milioika pertsona ari dira edozein gizakirentzat duintasunikgabekoak diren bizi-baldintzak sufritzen.

Testuinguru honetan “bizitzen jakiteko” trebetasunak eta prozedurak sustatzea ez da lan erraza. Horre-gatik norbere gizartea eta taldearen bizitza garatzen den espazioa eta lurraldea ezagutzea bizikigarrantzitsu bihurtzen da. Ikuspegi horretatik beharrezkoa da inguratzen gaituen munduari begiratzea.

Bizi garen mundua sistema bezala ikusi behar dugu. Sistemako elementuak harreman ekonomikoen,politikoen, kulturalen eta abarren sare estuaz elkarri lotuta daude. Horrela, harremanetako desberdin-tasunaren emaitza munduko zati handi batean mantendu egiten da, ekosistema gero eta kaltetuarekineta onartezina diren bazterkeria eta miseriako egoerekin. Egoera honen berri guztiok dugu, noski,NBEk egindako zenbait txostenetatik hartutako datu batzuk azalduko ditugu hemen:

• XXI. mendearen hasieran planetako % 20 aberatsenak munduko sarrera guztien % 80a bainogehiago berak jasotzen du, eta bitartean % 20 pobreenak % 1a baino zerbait gehiago besterikez du jasotzen.

• Europan eta Estatu Batuetan urtean 17 mila milioi $ gastatzen ditugu etxeko animalientzakojanaritan. Munduko biztanle guztiei oinarrizko elikadura eta osasun-zerbitzua emateko 13mila milioi $ beharko liratekeela kalkulatzen da.

• Brasilek bere nazio-aurrekontutik Lehen munduarekin duen kanpo-zorraren interesak ordaint-zeko kopuru handiagoa erabiltzen du Hezkuntzan baino.

• Kafearen kilo-laurdenak 1,5 euro balio baditu ere, kafea jasotzen duen nekazariak 0,04 edo0,05 euro besterik ez ditu kobratzen eta % 10a baino ez da "Hirugarren Munduan" geratzen.

• Munduan 1998an NBEk kalkulatutako soildutako basoen azalera lehorraren % 26,8ko zen etaurtero % 0,3 gehiago soiltzen da, baina Hegoaldea Iparraldea baino askoz azkarrago ari daoihana galtzen. Iparraldean, berriz, basoaren azalera murriztu ez eta, gutxi bada ere, handia-gotzen ari da.

• Munduko pertsona guztiek gizarte aberatsetako kontsumo-mailarekin biziko balira, gureabezalako 6 planeta beharko lirateke.

Diagnostiko honetatik abiatuta, aurkezten dugun lana gure ikasleengan Hegoaldeko herrialdez osohedatuta dauden estereotipo batzuk (askotan irudimenezko talde handiagoen oihartzun izanik) alda-tzeko asmoz aurkezten gara. Gai hau ikasgelan erabili denean, normalean lehenik eta behin ondorio-ak (gosea, pobretasuna, etab.) aipatzen direla ikusten da, baina gertaera horiek oso gutxitan egoztenzaizkie kausa batzuei (nazioarteko harremanei, kolonizazioko eta deskolonizazioko prozesuei eta aba-rri). Horregatik gure helburuetako bat deskribapen hutsekoa den pentsamendutik pentsamendu anali-tiko eta kritikora igarotzea da. Badakigu pentsamendu analitikoak baino ezin duela bestea maila apa-lagoan ikusteaz gain anaitasun--ekintza eragin.

Bestalde, zenbait estereotipo sumatu dugu. Gure ustez oso hedatuta daude eta aldatu egin nahi ditugu:

• "Katastrofismo naturala": herrialde horietako status quo deitzen dena kanpoko baldintza kal-tegarriei egozten zaienean: lehorteari, landu gabeko lurrei, hondamendi naturalei eta abarri.

9

• "Kultur atzerapena": historiaren garapenaz dagoen interpretazio erabat eurozentrikoa adieraz-ten du eta mendebaldeko kulturak izan duen garapenik izan gabeko beste kulturak nahitaezatzeratuta geratzen direla kontsideratzen da. Konponbidea, beraz, mendebaldeko eredu eko-nomikoari heltzea da, hori baita "garapenera" iristeko eredu (ekonomiko) bakarra.

Interpretazio horren ondorio gisa mundua honela banatuta geratzen dela ematen du:

• Herri garatuak: Lehen Mundua, aberatsa, egonkorra, demokratikoa, etengabeko aurrerapene-ko kultur tradizio handiarekin.

• Herri azpigaratuak : Hirugarren Mundua, pobreak, hondamenak izateko joera dutenak, dikta-durak dituztenak, ezegonkorrak, bortizkeria erabiltzen dutenak, garapena oztopatzen dutenkultura atzeratuak dituztenak, aurrerapenaren giltzarri den teknologiarik ez dutenak.

Beraz, iritzi oker hori gure irudimenean indartu egiten da gizarteko komunikabideen bitartea "munduazpigaratuaz" ematen den ikuspegiarekin. Erremediorik gabeko katastrofismoaren aurrean erraz sor-tzen da larritasuna edo, kasurik onenean, paternalismoa.

"Bestea" sumatzeko dugun era hau aldatzen ez dugun bitartean, nekez aldatuko ditugu ikasle asko-rengan gai hauek sorrarazten dituzten apatia eta urruntzea. Era berean, jarrera hori alda daitekeela ustedugu, eta nerabeek gureak ez bezalako errealitateekin enpatizatzeko gaitasun handia dutela ere bai.Horrela benetan ekintza anaikorra sortzen da bidegabeko errealitate eta egiturak aldatuta.

Hori guztia kontuan izanda, ez dugu ahaztu behar orain bizi garen eta elkarrekiko mendekotasuna hainhandia duen munduan denok sare bereko zati garela eta Lurreko edozein lekutan gertatzen denakzuzenean edo zeharka gugan eragina duela. Funtsezkotzat jotzen dugu gure ikasleek bizi den lekukoinguruneaz eta ingurune orokorraz diagnostiko kritikoa egin ahal izatea, jarrera eta prozedura jakinbatzuk garatzearren eta horrela mundu zuzenagoa eraikitzen eta orain giza garapen jasangarri deitzendenarekin konpromiso handiagoaz aktiboki parte har dezan.

Beraz, Lurreko egoera orokorra analizatzearen bidez eta errudunak ez eta erantzukizunak aurkitzen(besteak beste geurea ere bai) saiatuta, gu barnean gauzkaten eboluzio eta garapeneko prozesu kon-plexuak ulertuko ditugu, eta etengabeko anaitasun-kontzientziako politika izan dezakegu, gure ingu-runea aldatzen laguntzeko aukera izan dezagun.

10

11

3.Aldez aurreko argibideak

U.D. honetan erabilitako zenbait kontzepturi buruzko hiru argibide eman nahi ditugu:

Planetako errealitate bikoitza adierazten duen lengoaiari buruz, ezinezkoa gertatu zaigu (U.D.ko lau-garren jardueran azaldutakoa gorabehera) “Ipar-Hego”, “Hirugarren Mundua”, ”Herri garatuak etaazpigaratuak” eta antzeko esaerak ez erabiltzea. Hala ere, badakigu zehaztasuna falta zaiela eta nahi-ko erlatiboak direla. Agian egokiagoa izango litzateke “herrialde aberastuak” eta “herrialde pobre-tuak” esatea, zeren bikoiztasun horrek gure munduaren errealitateari objektibotasun handiagoaz eran-tzuten baitio, baina elkarrizketetan gutxiago erabiliak direnez gero, U.D. ulertzen zailagoa izango litzateke.

Materialean ikusiko duzuenez, Peters-en mapa erabiltzea gomendatzen dugu, eta ez Mercator-en ohiz-ko proiekzioa, ondoko arrazoiak direla medio:

• Peters-en proiekzioan, ekuatorea doi-doi maparen erdian azaltzen da eta mundua bi zati ber-dinetan banatzen du; Mercator-enean, berriz, maparen beheko aldean dago eta Europa geo-grafiako gune bihurtzen da eta ipar-hemisferioari garrantzia handiagoa ematen dio (mundua-ri buruzko ikuspegi eurozentrikoa da argi eta garbi, baina errealitatearekin ez dator bat).

• Peters-en proiekzioan maparen azalera osoa eskala berean dago, hau da, mapako edozein zati-ren zentimetro karratua errealitateko azalera berari dagokio. Mercator-enean, ordea, lehenazaldu dugunagatik, planetako Iparraldeak neurri handiegiak ditu (hau da, ekuatorearen ondo-ko kilometro karratua mapan Iparraldeko kilometro karratua baino txikiagoa azaltzen da.

Bestalde, unitate didaktiko hau Geografia Ekonomikoa ikasgaiaren esparruan gauzatzeko dago egina,egileek horrelaxe gauzatu dutelako. Hala ere, moldatzeko aukera handiak dituen material irekia dela-ko, Gizarte Zientzien esparruko beste curriculum-diziplinetatik hartuta eta hezkuntza formalekoa ezden esparruan gaiak edo jarduerak erabil daitezke.

Halaber, azpimarratu egin nahi dugu unitate osoan zehar idazkeran biak hartuta emakumeak eta gizonez-koak berdin azaltzeko ahalegin berezia egin dela. Formula bakarra ez dago, noski, eta hizkuntza andro-zentrikoaren ondoan dauden beste zenbait aukera erabili ditugu, Emakunde-ren iradokizunei jarraituz:

• Generiko errealak eta izen abstraktuak erabiltzea.

• Aditzetan eta izenordainetan forma pertsonalak erabiltzea.

• Talde mistoetan, bi genero gramatikalak erabiltzea.

• Barrak fitxa, taula eta antzeko dokumentuetan baino ez erabiltzea.

Azkenik, unitate didaktikoan zehar ikono batzuk azaltzen dira eta honako alderdiak adieraztendituzte:

Irakasleentzako gida

Jarduera

Banakako dinamika

Talde dinamika

Irakasleentzako erantzunak

Dokumentazio osagarria

13

4.Unitatea lantzeko giltzarri pedagogikoak

• Globalizazio-fenomenoa.

• Garapena eta azpigarapena (garapen ekonomikoaren mailak,garapen jasangarria...).

• Giza garapeneko indizea.

• Komunikabideen eginkizuna Hegoaldeari

buruzko irudi-sortzaile gisa

• Gaur egungo mundua ulertzeko giltzarrihistorikoak: kolonizazioa eta deskolonizazioa,kanpo-zorra, desberdintasuneko elkartrukea,nazioaz gaindiko enpresak, neoliberalismoa,neokolonialismoa...).

4.2.1. Kontzeptuzkoak

4.2. Edukiak

4.1. Helburu Orokorra

oogIpar eta Hegoaren arteko bidegabeko harremanetara hurbildu eta esperientziaz ezagutzea, fenome-no orokor batzuek gu bizi garen ingurunean oihartzuna dutela ulertzeko giltzarriak eskainiz, ingurat-zen gaituen munduarekiko anaitasuneko portaera eta jokabide zehatzak sustatzearren.

14

Fuente: Levin, 1999.

• Zenbait informazio-iturri erabiltzea.

• Aldez aurretik ideiak identifikatzeko estrategiak

• Talde-lanak (lanak banatzea, ondorioetan bat etortzea...)

• Zenbait informazio-iturritatik lortutako informazioekin gaikako mapak prestatzea.

• Taula estatistikoak irakurri eta interpretatzea

• Giza garapeneko indizeak (G.G.I.) kalkulatu eta analizatzea.

• Elkarrizketak eta eztabaida irekiak.

• Gai monografikoei buruz azterketak eta ikerketa txikiak egitea.

• Rol-jokoak agertokian jokatzea, simulazioak eta antzezpenak.

4.2.2. Prozedurazkoak

15

• Inguratzen gaituen mundua aurkitu eta ezagutzeko jakin-mina

• Norbera harritzeko eta errealitate berrietara irekitzeko gaitasuna

• Gaur egungo munduan aurre egiteko arazo nagusiez kontzientziatzea, Ipar/Hego harremaneidagokienez eta egoera horretan gure parte-hartzea eta erantzukizuna kontuan hartuta

• Ingurumena eta Lurreko bioaniztasuna baloratzea, munduko altxor bezala eta gizarte zein kulturaaldetiko aberastasun bezala zaindu eta defendatu behar den aberastasun-iturri direlakontsideratuz.

• Baliabide-eskasia, zanpaketa, miseria, baztertzea... sufritzen duten biztanleria-sektoreekikoanaitasuna

• Munduan kultura, politika, gizarte eta ekonomiaren arloetan dauden harremanen ikuspegieurozentrikoaz espiritu kritikoa izatea

• Gureak bezalakoak ez diren pertsona eta errealitate sozio-kulturalen aurrean geure estereotipoakaldatzeko gaitasuna, egiazko ezagutzatik sortzen den enpatia sustatuz.

• Deskribapeneko hutsa den pentsamenduaren aurrean pentsamendu analitikoa sustatzea

4.2.3. Jarrerazkoak

4.3 Ebaluatzeko irizpideak eta metodoak

Kontzeptuak • %25

• 25%

• %25

• 25%

Jarduerakzuzentzea

Prozedurak • Ideiak eta iritziak transmititzeko komunikazio-trebetasunak.

• Zenbait informazio-iturri erabili eta analizatzea.

• Talde-lana.

• %33

• %33

• %33

Talde-lana etabanakoaren lanaaztertzea

Jarrerak • Elkarrizketarako eta entzuteko jarrera.

• Talde-lanean lankidetza eta erantzukizuna.

• %50

• %50

Talde-lana etabanakoaren lanaaztertzea

1. gaia. Estatuari buruzko teoria

1, 2, 3, 4, 5 eta 6. jarduerak

Jarrerazko edukien azken kalifikazioa

Prozedurazko edukien azken kalifikazioa

Kontzeptuzko edukien azken kalifikazioa

Edukiak Puntuazioa Metodoa

1.1. Boterea eta Aginpidea giza instituzioetan

• Instituzioak gizartearen funtsezko elementu gisa.

• Boterea eta aginpidea gure bizitzako esparruetan.

• Desobedientzia zibila taldeko, politikako eta bakekoekintza gisa.

• Boterea lortzea garapen-prozesu gisa.

16

Kontzeptuak • Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsala.

• Giza eskubideen belaunaldiak.

• Estatua eskubideen bermatzaile gisa.

• Legitimitatea ideia subjektibo eta manipulagarri gisa.

• Legezkotasuna ulertzeko erak.

• %20

• %20

• %20

• %20

• %20

Jarduerakzuzentzea etaados jartzeaaztertzea

Prozedurak • Zenbait iturri ikertzea.

• Talde-lanean kasu praktikoak analizatu eta ebaztea.

• Giza Eskubideen Deklarazioko artikuluen eta kasupraktikoen artean harremanak ezartzea.

• Arrazoiketa morala.

• Elkarrizketan eta eztabaidan erantzukizunazeta kritikoki parte hartzea.

• %20

• %20

• %20

• %20

• %20

Talde-lana etaados jartzeaaztertzea

Jarrerak • Giza Eskubideak bermatzeko dagoen premiazkontzientzia hartzea.

• Jarrera enpatikoa pertsonen eskubideak bortxatzen direnean.

• Aktiboki entzun eta parte hartzea.

• Iritzietan ados jartzeko gaitasuna.

• Tolerantzia eta errespetuzko giroan iritzi desberdinakalderatzeko gaitasuna.

• %20

• %20

• %20

• %20

• %20

Talde-lana etaados jartzeaaztertzea


7, 8, 9 eta 10. jarduerak

Prozedurazko edukien azken kalifikazioa

Kontzeptuzko edukien azken kalifikazioa

Edukiak Puntuazioa Metodoa

Jarrerazko edukien azken kalifikazioa

1.2. Estatua eta legitimitatea: giza eskubideak

17

Conceptos • Ciudadanía y estado mundial.

• Las instituciones supranacionales y su papel en la resoluciónde conflictos.

• El conflicto del Sahara Occidental.

• El conflicto entre el Fondo Monetario Internacional y Perú.

• El conflicto entre el pueblo mapuche y Endesa.

• El conflicto entre Israel y Palestina.

• 16,6%

• 16,6%

• 16,6%

• 16,6%

• 16,6%

• 16,6%

Planes de pazentregado alprofesorado porlos grupos.

Procedimientos • Reflexión crítica en torno a conflictos mundiales.

• Detección grupal de fortalezas, debilidades, amenazasy oportunidades en diferentes situaciones generadorasde conflictos.

• Búsqueda de soluciones responsables a conflictosmundiales.

• 33%

• 33%

• 33%

Observación deltrabajo enequipo en laresolución deconflictos

Actitudes • Conciencia crítica ante la situación actual de la políticainternacional.

• Comprensión de diferentes conflictos mundialesy las causas de su origen.

• Espíritu crítico y autonomía de pensamientopara una ciudadanía activa.

• Capacidad para llegar a acuerdos en la resoluciónde conflictos.

• 25%

• 25%

• 25%

• 25%

Observaciónde la actituddel alumnadoante conflictosmundialesy trabajo engrupo

II. gaia. Harreman-ereduak eta nazioaz gaindiko sistemak

11. ariketa

Puntuación final de contenidos actitudinales

Puntuación final de contenidos procedimentales

Puntuación final de contenidos conceptuales

Contenidos Puntuación Método

19

5.Proposamen didaktikoa


1.1. Boterea eta aginpidea giza instituzioetan

1.2. Estatua eta legitimitatea: giza eskubideak

21

Boterea eta aginpideagiza instituzioetan

1.1.

1. Helburuak

• Instituzioek gure gizarte-bizitzarako duten garrantziaz jabetzea.

• Aginpidea eta boterea nozioak bereiztea.

• Boterearen mugak eta desobedientzia-aukera era kritikoan analizatzea.

• Zenbait informazio-iturriren analisi kritikoak egitea.

2. Ariketen segida

ARIKETA: Instituzio politikoak eta Estatuarenak

• Deskribapena: Ikasleei giza instituzioei buruzko bi testu banatuko zaizkie. Horiekbakoitzak irakurri ondoren, ikasleak bildu egingo dira talde txikitan, proposatutako ins-tituzioak politikoak zein diren eta, gainera, Estatuarenak horietako zein diren bereizte-ko. Horretarako, aurkezten zaien taula bete beharko dute.

• Beharrezko materiala: 1. ariketa.

• Dinamika: Banaka eta taldeka.

• Ikus: Irakasleentzako erantzunak.


22

ARIKETA: Instituzioak: botere-arazoa

• Deskribapena: Gai honetako edukiari abiapuntua mugatu eta eskaintzeko, botereari etainstituzioei buruzko kontzeptuak aztertzen dituen sarrerako jarduera proposatzen da. Ikas-leek taula betetzeko ariketa erraz baten bidez, instituzioek gure gizarteak lan egiteko fun-tsezko elementua dela ohartuko gara. Boterearekin estu lotuta daudela ere ohartuko gara.


• Dinamika: Banakakoa eta elkarrekin ados jartzea.

• Kalkulatutako denbora: 20 minutu.


ARIKETA: Botereari obeditzea?

• Deskribapena: Pedro Guerra-ren “Boterearen kontra” abestitik abiatuko da. Kantu horrekedozein motatako ezarpenak zalantzan jartzen ditu eta botereak gure bizitzako esparruguztietan eragiteko eta kutsatzeko duen ahalmena planteatzen du. Berger-en giza institu-zioei buruzko testua irakurri ondoren, galdera batzuk proposatzen dira, ikasleak arauakbetetzeaz eta desobedientziarako aukeraz gogoeta kritikoa egitera bideratzeko. Azkeneandenak elkarrekin ados jarriko dira eta eztabaida txikia sortzeko aukera dago.

• Beharrezko materiala: Pedro Guerra-ren "Boterearen kontra" abestia, bibliografía etaInternet.


• Kalkulatutako denbora: 50 minutuko bi saio.


23

4. ARIKETA: Boterea lortzea eta parte hartzea

• Deskribapena: Boterera iristea funtsezko elementua da pertsonak garatzeko eta bizitzaduina izateko. Horregatik beharrezkoa da pertsona orok bere garapena definitu eta horre-tan parte hartzeko sarbidea izan dezan bultzatzea. Ariketa honetan girotzeko agiri bat ira-kurriko da eta ikasleei bizi izandako bi egoerari buruz gogoeta egitea eskatuko zaie: ego-era bat boterea kendu egin diotela sentitu duenekoa izango da, eta bestea, kontrakoa sen-titu duenekoa. Taldeka lan egingo dute egoera horietaz, dauden antzeko elementuak etaelementu desberdinak analizatuz. Gero gainerako kideei azalduko dizkiete ondorioak.Ondoren, erantsitako galderekin eztabaidarako bidea irekiko da eta berau aberastu egingoda ondoan doan agiriarekin.





5. ARIKETA: Desobedientzia zibila

• Deskribapena: Botere-forma batzuk gizarte-bizitzarako beharrezkoak direla ikusi dugu.Aldi berean kritikarako gaitasuna ere beharrezkoa da arau horiek egoki noiz bete behardiren bereizteko. Orain kontzeptu berria sartuko dugu: desobedientzia zibila, boterearenaurrean dugun legezko eskubide gisa.


• Dinamika: Banakakoa eta elkarrekin ados jartzea.

• Kalkulatutako denbora: 50 minutuko saio bat.

6. ARIKETA: Aginpidea edo boterea?

• Deskribapena: Botere-kontzeptuaren inguruan ibilbide laburra egin ondoren, haren esa-nahia mugatzeko unea heldu da. Zenbait arlotako (politika, gizarte, kirol, ikuskizun etaabarretako) pertsonaia ospetsuen argazkietatik abiatuta, ariketa bat proposatzen da eta ber-tan ikasleek taldetan eztabaidatu egin beharko dute ea irudietan azaltzen diren pertsonekaginpidea edo boterea duten. Gero, elkarrekin ados jartzean, talde bakoitzak gainerakoenaurrean arrazoitu egin beharko du kasu bakoitzean erabaki bat ala bestea zergatik hartuduten.

• Beharrezko materiala: Argazkiak eta dokumentazio osagarriak.

• Dinamika: Taldeka.


• Ikus: Dokumentazio osagarria.

24

Irakurri bakarka ondorengo testuak.

Giza instituzioak, funtsean, bi motakoak dira:

A) GIZARTEKOAK. Gizarte-instituzioen adibi-deak honakoak dira: familia, ezkontza, senide-harremanak, etab. Giza komunitate guztiek anto-latzen dituzte, era batera edo bestera, bizitzakoarlo hauei dagozkien alderdiak. Instituzio gisaezkontza gizartean gizonek eta emakumeek elka-rrekin bizitzeko eta ugaltzeko harremanak ezar-tzeko era jakin bat da. Gure kulturakoa, adibidez,monogamiakoa da. Badira, ordea, beste ezkont-za-mota batzuk ere. Gizon eta emakumeen arte-ko elkarketa antolatzeko erak desberdinak izandaitezke, baina gai horri buruz beti dago antola-menduren bat: gizona eta emakumea ez dira nahidutenean eta nahi duten moduan lotzen, hortikzorigaiztoko ondorioak etorriko liratekeelako

(zein arduratuko litzateke seme-alabez?). Betidago gauzak egiteko jakineko era bat, era zuzenbat (hau da, instituzionalizatutako era bat):ezkontzako instituzioa kultura guztiek dute. Bes-te kontu bat da instituzio horrek hainbat formaizatea: ezkontza monogamoa, poligamoa, etab.

B) POLITIKOAK. Gizarte batekoak diren biztan-leen ondasun komunak eta eskubide zein betebe-harrak kontrolatu, arautu eta administratzekoahalmenarekin zerikusia dutenak dira. Edozeinkulturatan daude, baina (ezkontza bezala) zenbaiteratakoak daude. Instituzio politikoak dira, adibi-dez, jaun feudala, sultan arabiarra, tuareg noma-den klan bateko buruzagia, inken enperadorea,AEBetako presidentea, etab.

A TESTUA

Badirudi gizarte guztietan beti egon direla institu-zio politikoak. Afrikako tribu batean, esaterako,jarduera "politikoa" bertako buruzagiarekin elkardezakegu, aginpide gorena duelako eta egunerokobizimoduan sor litezkeen gatazkak ebazteko ardu-raduna delako. "Estatu" kontzeptua, ordea, askozere zehatzagoa da. Europako gizarteetan sortu zenErdi Aroaren amaieran, XVI. mende aldean, etaildo horretan hitz hori lehen aldiz erabili zuenaMAKIAVELO izan zen. Erraz ulertzeko honakoaesango dugu: tribuan beti botere politikoaren formabat egongo litzateke, baina "Estatua", ikuspegi

honetatik begiratuta, konplexuagoa da, IndustriaIraultzaren eta zientzia modernoaren garapenarekinazaldutako nazioei dagokiena. Estatuaren definiziobat honako hau izango litzateke:

ESTATUA: antolamendu politikoaren era bat da,lurralde jakin batean botere iraunkor eta eztabaida-ezina duena. Botere hori instituzio batek bainogehiagok erabiltzen badu ere (instituzio juridikoek,administratiboek...) bat bakarra eta esklusiboa da.Bestela esanda, subiranoa da. Oinarrizko eginkizu-nak egonkortasunari eta ordenari eustea da, etahorretarako indarkeriaren monopolioa du.

B TESTUA

1. ariketa

Instituzio politikoak eta Estatuarenak

1

25

Taldetan osatu ondorengo taula, lehenbizi instituzio hauetan politikoak zein diren (1. zuta-bea) eta bigarrenik Estatuarenak zein diren (2. zutabea) adierazita.

Politikoak? Estatua?

Familia

Alkatetza

Jaun feudala

Erromako tenplua

Siouxen buruzagia

Egiptoko faraoia

Ospitalea

Gobernuko lehendakaritza

Epaitegia

Katedralaren arkitektoa

Txinako enperadorea

Ogasun Ministerioa

Enpresa multinazionala

Aldizkaria

Parlamentua

2

26

Politikoak? Estatua?

Familia

Alkatetza

Jaun feudala

Erromako tenplua

Siouxen buruzagia

Egiptoko faraoia

Ospitalea

Gobernuko lehendakaritza

Epaitegia

Katedralaren arkitektoa

Txinako enperadorea

Ogasun Ministerioa

Enpresa multinazionala

Aldizkaria

Parlamentua

X

X

X

X X

X X

X X

X X



X

X

27

Instituzioek erabakitzen dute horien barnean gaudenean zer egin dezakegun eta zer ez. Adiera-zi zein ekintza debekatuta dauden ondoko instituzioentzat:

Pentsa ezazu aurreko instituzioetan muga edo debeku horiek egongo ez balira, zer gertatukolitzatekeen.

Nork ezartzen dituarauak?

Non? Zer tresna ditu

ezartzeko? Norengan?

Seme-alabengan

KanporatzeaFutbol-partidan

Irakasleak

Zer gauza komun dutela uste duzu?

Instituzioa Debekatutako ekintza

Futbol-partida Ezin dugu... Adibidez: Eskuaz baloia ukitu

Ikasgela............................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................................

Familia

Epaiketa

Ospitalea

Hauteskundeak

Jatetxea

Zinea

Actividad 12. ariketa

Instituzioak: botere-arazoa

1

2

3

Instituzioan funtsezko elementuak dira gure gizartearen funtzionamenduan.Horretaz ohartzeko osatu bakarka ondoko taula.


28

Nork ezartzen dituarauak?

Non? Zer tresna ditu

ezartzeko? Noren aurrean?

Seme-alaben aurrean

Kanporatzea Jokalariengan Futbol-partidanArbitroak

IrakasleakIkasgelan Notak eta zigortzea Ikasleak

Gurasoek Familian Zigortzea

Zer gauza komun dutela uste duzu?

1 Taula

2 Taula

Boterea

Instituzioa Debekatutako ekintza

Futbol-partida Ezin dugu... Adibidez: Eskuaz baloia ukitu

Ikasgela Adibidez: Nahi dudanean alde egitea

Adibidez: Etxera berandu iristea

Adibidez: Gezurra esatea

Adibidez: Erretzea

Adibidez: N.A.N. gabe botoa ematea

Adibidez: Eskuekin jatea

Adibidez: Garrasi egitea

Familia

Epaiketa

Ospitalea

Hauteskundeak

Jatetxea

Zinea

29

Pedro Guerra. Álbum “Raíz”CONTRA EL PODER

Contra el poder contra el poder que nos enseña sólo aquella mitad contra el poder de las verdades ....................................................................................

contra el poder de quien conoce pero .......................................................... de máscontra el poder de las canciones guardadascontra el poder que nunca abraza a los que ............................................................................

contra el poder que nos ......................................................................... los pasos contra el poder que siempre ...................................................... en nombre de la ................................................................

contra el poder que nos convierte en ........................................................................................................

contra el poder que .......................................................... y nada da, que sólo quitay .................................................................... lo que estácontra el poder…contra el poderen cualquier forma que se décontra la ........................................................ y mal uso de la fe desde el poder… contra el poder que abre una zanja entre el amor y el placer emparentando el .............................................. y la .................................................................

contra el poder que no distingue entre ................................................................. y .............................................................

contra el poder que compra y vende la ..............................................................................................

contra el poder que hace del padre ostentador del poder contra el poder que nos ......................................................................... a engañarnos contra el poder que hace a los hijos reinventar el podercontra el poder de los que ...................................................................................................................................................

contra el poder… contra el poder que no descansa y se detiene a beber junto a las fuentes del ................................................................. y .................................................................................

contra el poder que nos bendice en el hogar del poder contra el poder del la .................................................................................. y los juegos contra el poder…

Actividad 1Actividad 3

¿Obedecer al poder?

1 Escuchad con atención la canción “Contra el poder”, del cantautor Pedro Guerra, y tra-tad de completar los espacios de la letra que aparecen en blanco.

• En la canción, ¿qué características tiene el poder?

• ¿Qué razones encontráis para cumplir las normas?

• ¿Conocéis alguna institución en la que nadie ostente el poder?

• ¿Consideráis que el poder es siempre algo negativo?

• ¿Qué rasgos creéis que ha de tener una administración de poder para ser catalogada como “justa”?

Cuestiones para la reflexión en grupos

30

2

Irakasleentzako erantzunakPedro Guerra. “Raíz”. CONTRA EL PODER

Contra el poder

contra el poder que nos enseña sólo aquella mitad contra el poder de las verdades dobladascontra el poder de quien conoce pero sangra de más contra el poder de las canciones guardadas contra el poder que nunca abraza a los que pueden pensarcontra el poder que nos vigila los pasos contra el poder que siempre miente en nombre de la verdadcontra el poder que nos convierte en extrañoscontra el poder que debilita y nada da, que sólo quita y deshace lo que está contra el poder… contra el poder en cualquier forma que se dé contra la fuerza y mal uso de la fe desde el poder… contra el poder que abre una zanja entre el amor y el placer emparentando el bienestar y la heridacontra el poder que no distingue entre morir y crecercontra el poder que compra y vende la vida contra el poder que hace del padre ostentador del poder contra el poder que nos obliga a engañarnos contra el poder que hace a los hijos reinventar el poder contra el poder de los que piensan ganandocontra el poder… contra el poder que no descansa y se detiene a beber junto a las fuentes del sabor y el deseocontra el poder que nos bendice en el hogar del poder contra el poder del la ignorancia y los juegos contra el poder…

31

4. ariketa

Boterea lortzea eta parte hartzea

1 Ariketa girotzeko

1989an, Bruselan, Europako Komunitateko GKEen Batzar Nagusiak zenbait gomendio pla-zaratu zituen emakumeak eta elikagai-arazoak, zorra, larrialdi-egoerak, populazioa eta iru-dia gaien inguruan. Batzarraren txostenak honakoak azpimarratzen ditu:

"Hainbat arlo aztertu arren, nabarmena izan da funtsezko bi hitz Batzar Nagu-siko eztabaida guztietan azaltzea: boterea lortzea eta parte hartzea. Beraz, poli-tikari buruzko gomendio guztietan mezu bera dago: emakumeek boterea lor-tzea eta baldintza berdinekin, bai proiektuetan eta bai politiketan, parte hardezaten segurtatzea."

Pentsa ezazu zuk bizi izandako bi egoerez: batean botererik gabe sentitu zinen edo parte hart-zen ez zizuten utzi, eta bestean boterea eta parte hartzeko aukera izan zenuela sentitu zenuen.2

Bi egoerak parekatu, egoera bakoitzeko (boterearekin eta botererik gabe) elementu komunaketa desberdinak atera eta gainerako kideei era originalean aurkezten saiatu (antzeztuz, abestuz,kontakizuna idatziz...).

3

• Zein dira boterea eta parte hartzeko aukera izandako (boterea lortua zenuen) eta ez izandakoegoeretako alderdi komunak?

• Zein dira desberdintasunak? Zergatik?

• Errazagoa al da botererik ez duguneko egoerei antzematea parte hartzen eta erabakitzenduguneko egoerei baino?

• Zer esan nahi du orain "botereak"? Boterea zanpatzailea al da?

• Instituzioek pertsonak boterez hornitu eta botererik gabe utz al ditzakete?

Gogoeta taldeka egiteko galderak4

32

Dokumentazio osagarriaBoterea eta boterea lortzea

Boterea lortzea hitzak emakume-taldeak hasi ziren erabiltzen; horregatik leku askotan hitz hauekgizonen eta emakumeen arteko berdintasunagatik egiten den borrokarekin lotuta ikusiko dituzu. Halaere, gaur egun hitz interesgarriak eta argigarriak dira zokoratuta dauden talde guztiak gizartera sar-tu ahal izateko.

"Emakumeen boterea handiagotzeko egiten diren ahalegin gehienetan boterea mugatua dela dioenideia egoten da oinarrian: batek gehiago baldin badauka, besteak gutxiago edukiko du." Nik zuganboterea baldin badut, zure boterea handiagotzea nire boterearen kaltetan gertatzen da. Botere horinagusitasun/mendekotasuneko harremana da, norbaiten gaineko boterea. Gizartean onartzen direnindarkeria- eta beldurrarazte-formak dira, erresistentzia aktiborako eta pasiborako bideratzen du etamantentzeko etengabe zaindu behar da.

Badaude aukerak. Boterea zerbaitetarako dela pentsa dezakegu, sortzailea dela eta zerbait egitenuzten duela, boterea lortzeko norbanako-alderdiaren funtsa dela. Indartuta sentitu zireneko egoerakazaltzen dituzten pertsona gehienek, arazoa konpondu, zerbait ulertu edo trebetasunen bat lortu zute-nekoak aipatzen dituzte.

Talde gisa pertsonak bere burua antolamenduaren bidez boterea lortuta sentitzen du eta helburukomun baterako besteekin elkartuta dagoela ere bai. Boterea norbaitekin kontzeptuak bere barneanosotasuna norbanakoen batura baino handiagoa dela dioen sentimendua du, batez ere taldea arazo batkonpontzeko elkarlanean aritzen denean.

Beste botere-mota bat barne-boterea da, gutako bakoitzaren baitan dagoen gotorleku espirituala etagizaki peto bihurtzen gaituena. Norbere burua onartu eta norbere burua errespetatzean oinarritzen da,zeina besteak errespetatuz eta berdin gisa onartuz adierazten baita. Kultura tradizionaletan xaman,petrikilo eta jakintsuek botere hori zutela pentsatzen zen eta maiz ibiltzen ziren horien bila aholkuaeskatzeko. Ipar Amerikako indigenen batzarretan hitz egin ahal izateko makila edukitzeak hizlaribakoitzaren barne-boterearen balioa adierazten du.

Norbaiten gaineko botereak dualtasun sinpleak behar ditu: ongia/gaizkia, giozona/emakumea, abe-ratsa/pobrea, zuria/beltza, gu/haiek. Desberdintasunak badira eta talde desberdinek oso bestelakointeresak dituzte. Barne-botereak badu gutako bakoitzaren indar eta ahulezien berri eta desberdinta-sunik ez du automatikoki ematen eta dikotomiatan ere ez du kategorizatzen. Barne-botereak nor-bere burua onartzearen eta norbera errespetatzearen osagarritasuna azpimarratzen du, eta ez dualta-suna eta bestearen zenbait alderdi gugan antzematea.

Botereaz dugun ikusmoldea aldatu beharra dugu eta norbaiten gaineko botereari era sortzai-lean erresistentzia egin beharra ere bai. Gandhi-ren indarkeriarik gabeko erresistentzia berebizikoadibidea da. "Boterea zerbaitetarako", "boterea norbaitekin" eta "barne-boterea" kontzep-tuak eta hauen arteko harremanak aztertu beharra daukagu.

Iturria: Suzane Williams, James Seed eta Adelina Mwau. Manual de Capacitación en Género de OXFAM, 2. alea. Centro de LaMujer Flora Tristán, Lima, 1997, 20-21. orr.

33

5. ariketa

Desobedientzia zibila

1 Idazlan honetan desobedientzia zibilaren funtsezko ezaugarri batzuk azaltzen dira; baitadesobedientzia zibilaren forma zehatz batzuk ere. Irakurri bakarka artikulua eta saia zaitezdesobedientzia zibilak dituen funtsezko ezaugarriak ateratzen. Gainera, aukeratu zuk sakon-du nahi duzun desobedientzia zibileko gai bat: etorkinei laguntzea, objekzio fiskala,kontzientzia medikoaren objekzioa...

"Herritar onak ez du beti obeditzen"

autobideko bidesaria ordaintzen ez badut...gaizkile lotsagabea ala eskubide zibilenheroia naiz?

Desobedientzia anaitasun-gogoetaren ondoriobaldin bada... desobedientzia zibileko kasua izan-go litzateke.

Eta...?

Ikus dezagun: helburua bidesaria aurreztea bes-terik ez baldin bada, desobedientzia hori ez dabidezkoa.

Lotsagabea besterik ez naiz.

Bai. Baina helburua bidesariak kenarazteabada eta kentze horrek guztien egiazko egoerahobetuko balu, bidezkoa izango litzateke. Guz-tien eskubideak kontuan dituen desobedientziabaino ez da baliozkoa. Norberaren, norbere tal-dearen, familiaren edo korporazioaren mesede-rako dena ez da bidezkoa.

Eta bidesaria kentzeak gehienei mesede egi-ten diela esaten badut? Hori ez al da nahi-koa?

Ez. Gehienen eskubideak ez dira "guztien ona".Desobedientziak guztientzat (baita gutxiengoentzatere) onuragarria den aldaketa izan behar du hel-buru. Gehienei mesede egiten dien legea, gutxibatzuei kalte egiten diela, ona dela dioen nozioaetika utilitaristaren akatsa da.

Bada, berez ontzat har daitekeela ematen du.

Ikus dezagun: pentsa dezagun zu ijitoa zarela

Ongi.

Eta zure auzoko beste hiru ez direla. Igerilekuaeraiki nahi dute, eta estatutuak idazten dituztene-an zu kanpoan utzi zaituzte eta igerilekua era-biltzen ez dizute uzten ijitoa zarelako. Utilitaris-tek honakoa esango dute: gehienentzat mesede-garria denez gero, bidezkoa da. Hala ere, bide-gabekeria handia litzateke.

Ez esandaURTEAK DARAMATZA IRAKURTZEN, GALDERA BATZUEK ERAIKITAKOAK BESTEBATZUETARA ERAMATEN DUTELAKO. UMEEK NAGUSIEI EZETZ ESATEAREN PODE-RIOZ BEREN NI-A NOLA ERAKITZEN DUTEN AZALDU NAHIAN HASI ZEN ETA AZKE-NEAN MARTIN LUTHER KING-EN DESOBEDIENTZIA BELTZENTZAT BAINO EZ ZIRENIKASTETXEAK ONARTZEN ZITUZTENEN OBEDIENTZIA BAINO BIDEZKOAGOA ZELAFROGATU ZUEN. AZKENEAN HONAKOA FROGATU DU: ALEGIA, HERRITARROK ETAARDIAK BEREIZTEKO ARRAZOIA, GUK OBEDITZEN ARI GARELA JAKITEA ETA HIL-TEGIRA GARAMATZAN ARTZAINARI EZ GENIOKEELA JARRAITU BEHAR JAKITEAIZANGO LITZATEKE. HERRIEK ERE EZETZ ESATEN DAKITEN HERRITARREI ESKEREGITEN DUTE AURRERA. ORAIN IRONIA IKERTZEKO DUEN PROIEKTUAK BADIRUDIURRUN ERAMANGO GAITUELA, BAINA BARRE-ALGARAREN BERTUTEAK DEFEN-DATZEN HORI BAINO SERIOAGORIK EZ DUT INOR EZAGUTU. LLUÍS AMIGUET

34

Ados nago.Beraz, ehuneko 75ak baietza emandako legeagehienentzat mesedegarria izanda ere, kaltetutakogutxiengoak igerilekuan bainua hartzeko eskubi-dea izango luke. Bidezko desobedientzia zibilekokasu bikaina izango litzateke: obeditu beharrik ezzenuke izango eta, are gehiago, kontzientziarenarabera zure eginbeharra bidezkoa ez den arauaez betetzea izango litzateke, nahiz eta neurrialegezkoa eta gehienek hartutakoa izan. Herritaronak ez du beti obeditzen.

Eta zer diozu antiglobalizazioaz?Azter dezagun alderdi bat: toyotismoa.

Aurrera.Aldi baterako kontratuak dituzten langile gutxibatzuk botatzea da. Gehienek beren enpleguarieusteko ekonomiaren aldetik gomendagarria izandaiteke, baina etikaren aldetik objekzioak jartzerikbadago eta, ondorioz, lanetik bidaltze hori babes-ten duen legeari ez zaio obeditu behar.

Baina gehienentzat aurrerapena da. Enpresaburuek "egiturazko langabezia" horibehar dute zenbait egoera saihesteko eta Estatue-tatik langileak botatzeko legeak lortzen dituzte,komeni zaien moduan langile-kopurua murrizteko.

Ez da hain erraza.Bai, erraza da. Marxek zioenez, nazioetako gober-nuak burgesiaren administrazio-kontseilua beste-rik ez dira.

Guztien lana eta aurrerapena salbatzeko gut-xi batzuk botatzea baliagarria da...

Gaiztoa ere bai. Beti berak izaten dira kaltetuak:emakumeak, gazteak edo 45 urte baino gehiagoko-ak. Gehienen onura mantentzeko gutxi batzukzokoratu egiten ditu. Kasu honetan bidezkoa delairuditzen zait desobedientzia zibila, nahiz etalegezkoa izan ez.

Globalizazioaren aurkakoek arrazoi al dute? Herrialde pobreenen sistemak zokoratutako langi-leentzat ere printzipio bera erabili ahal izango lit-zateke... Baina herrialde pobre horiek, gehienakdira!

Beraz, erakusleihoak haustera?

Inoiz ere ez! Desobedientzia zibilean, Gandhik zio-enez, bitartekoek helburuek bezain garbiak izanbehar dute. Desobedientzia zibilak ezin du apustumakiavelikoa izan.

Indarkeriak edozein helbururi bidezkotasunakentzen al dio?

Bai. Erabat bai..

Gandhi Otegiren kontra?

Garbi dago Herri baten independentzia defendadaitekeela. Hori bidezko helburua da, baina hilke-ta bidez ezin da egin.

Estatuak zanpatutako herri, odol, gerra etatraizioen gainean eraiki ziren.

Horrexegatik! Gerra eta hilketaz nazio bat bainogehiagoko Estatua desegin nahi izateak, zalantzanjartzen den Estatu hori eraikitzeko erabilitako hil-ketak bidezkotzat hartzen dira. Terroristek berenhilketekin bidezko kausa bidezko ez izatea eragitendute. Ados, pentsa dezagun bidezko kausa dugula.

Ez obeditzeko biderik onena zein da?

...Barrea.

Tiananmen-go tankeen aurrean barre egitea?

Satira eta ironia pistolak baino eraginkorragoakdira botere-gehiegikerien aurka. Irakur itzazuSokrates-ek sofistekin izandako elkarrizketak edoShakespeare-ren "Lear Erregea". Bufoiak bainoezin dio erregeari zein astakirtena den esan.Freud-ek beste adibide bat eskaini zuen...

Aurrera.

Elkarren lagun ziren bi aberats berrik, pintatzaileospetsu bati haien erretratuak egiteko enkarguaeman zioten eta arte--kritikari onena gonbidatuzuten festa handi batera artelanak ikustera. Areto-an esekita zeuden bi koadroak erakutsi zizkioten,iritzia emango zuelakoan...

Zer? Gustukoak al dituzu?

Kritikariak bi koadroen arteko tartea seinalatu etahonakoa galdetu zuen: "Eta Jesukristo?".

Fina eta suntsitzailea.

Baina nire tesia maitasunagatik obeditzen ez duenAntigona-ri eskaini diot; izan ere, adeitasun-lotu-rak lege guztien gainetik baitaude. Gaur egun nor-banako eskubide batzuk Estatuaren legeen gainetikdaudela esango genuke. Baina Antigona-k batezere bidegabekeriazko legeak ez betetzeko adibideaeskaintzen du.

Ez Hitlerrek eta ez Francok, ez zuketen jendeaskoren desobedientzia zibilarekin iraungo.

Thoreau kartzelara joan zen, Mexikoren kontrakogerra inperialista ez finantzatzeko eta esklabotza-ren kontra egiteko zergak ez ordaintzeagatik.Arrazoiz utzi zion obeditzeari.

Ramón Camats-i egindako elkarrizketa"La contra"n (La Vanguardia) argitaratua,

2001eko irailaren 8an.

35

Interesen araberako taldeka (aukeratutako gaiaren arabera), desobedientzia zibilaren ezau-garriei buruz ados jarri eta desobedientzia zibilean dauden formei buruzko azterketa egin.Era erakargarrian prestatu, gero ikasgelako gainerakoei aurkezteko. 2

Informazioa lortzeko zenbait web orri

• http://www.noviolencia.org/objecion.htm

• www.nodo50.org/racismo/desobediencia.htm

• desobedienciacivil.pangea.org/castellano/queesesp.htm

• http://www.comcas.es/b90/laobjecion.htm

• http://www.euskalnet.net/ga/OF.html

36

Bill Gates, munduko pertsonaaberatsenetakoa da.

Lady Di, Gales-ko printzesa.

Orain arte gure inguruan botere-forma batzuk badirela eta horien beharra dagoela ikusidugu. Gainera, aginpide-kontzeptuarekin duen harremanaz ohartu gara.

Bi kontzeptuok honela laburbil ditzakegu:

Boterea: norbanakoak edo pertsona-talde batek bere borondatea besteengan ezartzekoduen ahalmena, azken hauen borondatea eta nahia edozein izanda ere.

Aginpidea: pertsona batzuek beste batzuengan eragina izateko duten ahalmena, azkenhauek inola ere (ez fisikoki eta ez ekonomikoki) behartu gabe, hau da, ahalmenhorren sorrera ekintza-hartzailearen borondatean egonda.

Bi kontzeptu hauetatik abiatuta, hurrengo ariketa proposatzen dizuegu: ondoko argazkietangizartean eta politikan ospetsu diren pertsona batzuk azaltzen dira. Begiratu arretaz eta tal-deka saiatu jakiten ea horietako bakoitzak boterea ala aginpidea duen*. Boterearen etaaginpidearen artean dagoen harremanaz gogoeta egingo dugu horrela. Boterea dagoenguztietan aginpideaz erabiltzen al da? Aginpideaz erabilitako boterearen eta aginpiderikgabe erabilitakoaren artean zer desberdintasun dago? Zer gertatzen da boterea bai etaaginpiderik ez dagoenean?...

6. ariketa

Aginpidea edo boterea?

1

* Pertsonaia hauen biografiak ondoko helbide elektronikoan kontsulta ditzakezue: http://www.aldeaeducativa.com/aldea/busca-dor9.asp.

37

Isabel Allende, idazle txiletarra. Migel Indurain, txirrindulari nafarra.

Rigoberta Menchú, 1992an Bakearen Nobelsaria lortutakoa.

Dalai Lama, buruzagi budista.

Bill Margaret Tatcher, Britainia Handikolehen ministro ohia.

Kofi Anan, Nazio Batuetako idazkariNagusia.

38


Estatua eta legitimitatea:Giza Eskubideak

1.2.

1 Ariketa hau egin aurretik komeni da ikasleek ondoko kontzeptu hauek ulertzea: botere politikoa, Estatua, subiranotasuna eta Esta-tuaren botere klasikoak.

1. Helburuak1

• Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsala ezagutzea eta hiru eskubide-belaunaldi daudelajakitea.

• Estatuak gure eskubide eta betebeharren bermatzaile gisa duen eginkizuna analizatzea.

• Herritarren eskubideak eta erantzukizunak egoteko premiaz kontzientzia hartzea.

• Beren eskubideak bortxatzen dizkieten pertsonekiko anaitasuna sustatzea.

• Estatuei eskubideen bermatzaile gisa dituzten eginkizunak bete ditzaten exijitzeak duengarrantziaz ohartzea.

2. Sekuentzia

7. ariketa: Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsala

• Deskribapena: Ikasgelako ikasleak 6 pertsona inguruko taldeetan banatu eta bakoitzariONUren Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsalaren kopia bana emango zaio. Deklaraziohori irakurri ondoren, talde bakoitzak Deklarazioa idatzi zeneko egoera zehatza ikertubeharko du.

• Beharrezko materiala: Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsala eta kasu praktikoak.

• Dinamika: Taldeka eta elkarrekin ados jartzea.

39


• Ikus: Irakasleentzako dokumentazio osagarria eta irakasleentzako erantzunak.

8. ARIKETA: Nire eskubideak, gure eskubideak, haien eskubideak

• Deskribapena: Talde bakoitzari 8 kasu praktiko emango zaizkio. Kasu horietan egoerazehatzak daude eta eskubide batzuk bortxatuta azaltzen dira. Ikasleei proposatzen zaienariketan talde bakoitzak kasu bakoitzean zein eskubide bortxatzen den aurkitzea da; baitaeskubide hori Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsaleko zein artikulutan aipatzen denere. Gero elkarrekin ados jarriko dira. Kasu guztiak irakurriko dira (46 guztira) eta talde-ek bakoitzari emandako erantzunak jakinaraziko dira.

• Beharrezko materiala: Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsala eta kasu praktikoak.

• Dinamika: Taldeka eta elkarrekin ados jartzea.



9. ARIKETA: Hiru belaunaldiko eskubideak

• Deskribapena: Giza Eskubideen hiru belaunaldi daudela planteatzen da ariketa honetaneta Estatuak eskubide eta betebeharren bermatzaile gisa duen eginkizunaz gogoeta kriti-koa egitera bideratzen da. Lehenbizi ikasleei eskubide-zerrenda proposatzen zaie eta gizaeskubideen hiru belaunaldiak kontuan hartuta sailkatu egin beharko dituzte. Gero taldetan,eskubide horien arabera Estatuak duen eginkizunaz eztabaidatuko da. Ariketa elkarrekinados jarrita amaituko da eta bertan ikasleek gaiari buruz duten iritzia azalduko da.

• Beharrezko materiala: Eskubideen zerrenda.



• Ikus: Dokumentazio osagarria.

10. ARIKETA: Aurpegia eta gurutzea

• Deskribapena: Legitimitatearen eta legezkotasunaren kontzeptuen artean dagoen desber-dintasunetik abiatuko gara. Lau dilematik abiatuz eta ikasgelako jendea taldetan banatuta,ikasleek bereizi egin beharko dituzte zein jarduera diren legezkoak edo/eta legitimoak.

• Beharrezko materiala: Dilema moralak.



40HITZAURREA

KONTUAN IZANIK munduko askatasuna, justi-zia eta bakea giza familiako kide guztien berezkoduintasunean eta eskubide berdin eta ukaezinetanoinarritzen direla;

KONTUAN IZANIK giza eskubideak ez ezagut-zearen eta gutxiestearen ondorioz, giza kontzient-ziari irain egiten dioten basakeriak gertatu izandirela; eta gizon-emakumeek, beldur eta gabeziaorotatik aske, hitz egiteko askatasuna eta sines-men-askatasuna izango dituzten munduaren eto-rrera aldarrikatu dela gizakiaren helburu nagusi;

KONTUAN IZANIK ezinbestekoa dela gizaeskubideak Zuzenbidezko erregimen batek babes-tea, gizakia-tirania eta zapalkuntzaren aurkakoazken irtenbidea den matxinadara jo beharreanaurkitu ez dadin;

KONTUAN IZANIK ezinbestekoa dela, halaber,herrialdeen artean harreman lagunkoiak bultzatzea;

KONTUAN IZANIK Nazio Batuetako kide direnherriek gizakiaren oinarrizko eskubideetan, giza-kiaren duintasun eta balioan eta gizonen eta ema-kumeen eskubideen arteko berdintasunean dutenfedea tinko azaldu dutela Agirian; eta, askatasu-naren ikuspegi zabalago baten barruan, gizarteaurrerakuntza sustatzeko eta bizitza-maila jaso-tzeko erabakita daudela adierazi dutela;

KONTUAN IZANIK Kide diren Estatuek, NazioBatuen Erakundearekin elkarlanean, gizakiarenoinarrizko eskubide eta askatasunen begirune oro-korra eta eraginkorra ziurtatzeko hitza eman dutela;

KONTUAN IZANIK emandako hitz hori osotasu-nean betetzeko garrantzi handikoa dela eskubideeta askatasun horiek berdin ulertzea;

Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsala

Actividad 17. ariketa

Giza Eskubideen deklarazioa

1

2

Taldeka, irakurri Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsala.

Ikertu ea Deklarazioa nork idatzi zuen, zein datatan eta hori idazteko zein egoera zehatzizan zen (politika eta gizarte aldetik munduan zegoen egoera)2.

2 Bibliografia: Leah Levin, Derechos Humanos: preguntas y respuestas, Bakeaz argit./ Ediciones Unesco, Bilbo 1999.

41

BATZAR NAGUSIAK

Adierazten du

GIZA ESKUBIDEEN DEKLARAZIO UNI-BERTSAL HAU EGITEN DU Herri eta nazioguztiek izan beharreko jomuga legez, bai norba-nakoek eta bai erakundeek. Deklarazio honetanetengabe oinarrituta, alde batetik, eskubide etaaskatasun hauen begirunea bultza dezaten irakas-kuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik,nazio-mailan eta nazioarte-mailan arian-arianneurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorreanezar daitezen ziurtatzeko, bai elkarkide diren esta-tuetako herrien artean eta baita horien eskumen-pean dauden lurraldeetan ere.

1. ATALA. Gizon-emakume guztiak aske jaiotzendira, duintasun eta eskubide berberak dituztela;eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elka-rren artean senide legez jokatu beharra dute.

2. 1. ATALA. Gizaki orori dagozkio Deklaraziohonetan adierazitako eskubide eta askatasunak,eta ez da inor bereiziko arraza, larru-kolore, sexu,hizkuntza, erlijio, politikako edo bestelako iritzi,sorterri edo gizarteko jatorri, ekonomia-maila,jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik.

2.2. Ez zaio begiratuko gainera, pertsona zeinherrialde edo lurraldetakoa den; ezta hango politi-kari, legeei edo nazioarteko egoerari ere, nahiz etaherri hori burujabea izan, besteren zainpekolurraldea, autonomiarik gabea edo nola-halakoburujabetasun-mugak dituena.

3. ATALA. Norbanako guztiek dute bizitzeko,aske izateko eta segurtasunerako eskubidea.

4. ATALA. Inor ez da izango besteren esklabo edouztarpeko; debekatuta dago esklabotza eta eskla-boen salerosketa oro.

5. ATALA. Ezin daiteke inor torturatu, ezta inorizigor edo tratu txar, anker eta lotsarazlerik emanere.

6. ATALA. Edozein gizon-emakumek du, nonahi,lege-nortasundun dela aitor diezaioten eskubidea.

7. ATALA. Gizon-emakume guztiak berdinak diralegearen aurrean eta denek dute, bereizkeriarikgabe, legezko babesa izateko eskubidea. Denekdute Deklarazio hau hausten duen edozein bereiz-keriaren aurka eta bereizkeria horren eragileenaurka babes berbera izateko eskubidea.

8. ATALA. Pertsona orok du Konstituzioak edolegeek gizon-emakumeei aitortzen dizkieten oina-rrizko eskubideak hausten dituzten ekintzetatikbabesteko, norbere herrialdeko auzitegi aginpidedu-netan errekurtso eraginkorra jartzeko eskubidea.

9. ATALA. Inor ezingo da arrazoirik gabe atxilo-tu, preso hartu edo erbesteratu.

l0. ATALA. Pertsona orok eskubidea du, berdinta-sun osoan, auzitegi burujabe eta alderdikeriarikgabean jendaurrean hitz egin eta zuzentasunezentzun diezaioten, nahiz bere eskubide eta betebe-harrak erabakitzeko, nahiz bere aurkako salaketapenalak aztertzeko.

11. 1. ATALA. Delituagatik salatutakoak eskubi-dea du errugabetzat jo dezaten, errudun dela legezeta jendaurreko epaiketan frogatzen ez den bitar-tean. Epaiketan bere burua zaintzeko berme guz-tiak ziurtatuko zaizkio.

11.2. Egintzak edo behar-uzteak izandakoan,herrialdeko edo nazioarteko legeriaren araberadelitu ez baziren, ezingo da inor kondenatu. Deli-tua egitean ezargarri den zigorra baino larriagorikere ezingo zaio jarri.

12. ATALA. Ez dago arrazoirik gabe beste inorenbizitza pribatuan, familian, etxean edo postan esku-sartzerik, ezta inoren ohore edo izen onari erasoegiterik ere. Nornahik du eskusartze edo erasohorien aurka legezko babesa izateko eskubidea.

13. 1. ATALA. Pertsona orok du joan eta etorriaske ibiltzeko eskubidea eta Estatu baten lurralde-an bizilekua aukeratzekoa.

13.2. Pertsona orok du edozein herrialdetatik aldeegiteko eskubidea, baita norberetik ere, eta norbe-re herrialdera itzultzekoa.

14. 1. ATALA. Jazarpenik jasanez gero, pertsonaorok du edozein herrialdetan babesa bilatu eta iza-teko eskubidea.

14.2. Eskubide horretara ezin izango da jo deli-tu arruntek sortutako auzibideko egintza batenaurka, ezta Nazio Batuen helburu eta irizpideenaurkako egintzak direla-eta ere.

15. 1. ATALA. Pertsona orok du herritartasunaizateko eskubidea.

15.2. Inori ezingo zaio arrazoirik gabe herri-tartasuna kendu, ezta herritartasuna aldatzekoeskubidea ukatu ere.

42

16. 1. ATALA. Gizonek eta emakumeek, ezkonta-dinetik aurrera, ezkontzeko eta familia eratzekoeskubidea dute, arraza, herritartasun edo erlijioa-gatiko inolako mugarik gabe; eta, ezkontzaridagokionez, eskubide berberak dituzte bai ezkon-duta jarraituz gero eta bai ezkontza-lotura ezaba-tuz gero ere.

16.2. Ezkongaien baimen aske eta osoz ez bada,ez dago ezkontzerik.

16.3. Familia da gizartearen oinarri jatorra etaberezkoa, eta Estatuaren eta gizartearen babesaizateko eskubidea du.

17. 1. ATALA. Pertsona orok du jabe izatekoeskubidea, bakarka nahiz taldean.

17.2. Arrazoirik gabe, ez zaio inori bere jabegoakenduko.

18. ATALA. Pertsona orok pentsamendu-kontzientzia eta erlijio-askatasunerako eskubideadu; eskubide horren barne da erlijio edo sinesme-na aldatzeko askatasuna eta baita norbere erlijioaedo sinesmena bakarka nahiz taldean, jendaurreanedo pribatuan irakaskuntzaz, jardueraz, kultuz etaaginduak gordez azaltzeko askatasuna ere.

19. ATALA. Gizabanako guztiek dute iritzi- etaadierazpen-askatasuna. Eskubide horrek barnehartzen du erlijioa eta sinismena aldatzeko askata-suna eta bakoitzaren iritziengatik inork ez gogait-zeko eskubidea, ikerketak egitekoa eta informa-zioa eta iritziak mugarik gabe eta nolanahikoadierazpidez jaso eta zabaltzekoa.

20. 1. ATALA. Nornahik du bakean biltzeko etaelkartzeko eskubidea.

20.2. Inor ezingo da behartu elkarte bateko kideizatera.

21. 1. ATALA. Pertsona orok du bere herrialdekogobernuan parte hartzeko eskubidea, zuzeneannahiz libre aukeratutako ordezkarien bitartez.

21.2. Pertsona orok du berdintasunez norbereherrialdeko funtzio publikoan sartzeko eskubidea.

21.3. Herriaren borondatea da botere publikoarenagintearen oinarria; borondate hori aldian-aldianegingo diren benetako hauteskundeetan adierazi-ko da. Hauteskundeok bozketa orokor eta berdi-nez eta isilpeko boto bidez egingo dira, edo botoaskatasuna bermatzen duen beste bide batez.

22. ATALA. Pertsona orok du, gizarteko kidedenez gero, gizarte-segurantza izateko eskubideaeta, herrialdearen ahaleginaz eta nazioartekolaguntzaz, Estatu bakoitzaren antolaketa eta balia-bideak kontuan izanik, norbanakoaren duintasu-nerako eta nortasuna garatzeko ezinbestekoakdiren ekonomia-, gizarte- eta kultur mailako esku-bideak aseta izatekoa.

23. 1. ATALA. Pertsona orok du lan egiteko esku-bidea, lana aukeratzekoa, lan-baldintza bidezkoaketa egokiak izatekoa, eta langabeziaren aurkakolaguntza jasotzekoa.

23.2. Pertsona orok du, bereizkeriarik gabe, lanberagatik lansari berbera jasotzeko eskubidea.

23.3. Lanean ari denak bidezko lansaria eta askizaiona jasotzeko eskubidea du, bai bera eta baibere familia, giza duintasunari dagokion bezalabizitzeko bestekoa. Lansaria horretarako aski ezbada, gizarteko laguntzaren bidez osatuko da.

23.4. Pertsona orok du, norbere interesen aldeegiteko, sindikatuak eratu eta sindikatuko kideizateko eskubidea.

24. ATALA. Pertsona orori dagozkio atsedenera-ko eskubidea, aisiarakoa, lanaldiaren iraupenmugatua izatekoa eta aldian-aldian ordaindutakooporrak izatekoa.

25. 1. ATALA. Pertsona orok du bizimodu egokiaizateko eskubidea, bai berari eta bai bere familia-ri osasuna eta ongi izatea bermatuko diena, etabatez ere janaria, jantziak, bizitokia, mediku-sorospena eta gizarte-zerbitzuak; eta baita lanikeza, gaixotasuna, elbarritasuna, alarguntasuna,zahartzaroa edo bizibidea nahi gabe galtzeko bes-te kasuren bat gertatzen denerako asegurua izate-ko eskubidea ere.

25.2. Amek eta haurrek laguntza bereziak jasotze-ko eskubidea dute. Haur guztiek, senar-emazteen-gandik nahiz ezkontzatik kanpo jaiotakoek, gizar-tearen babes berbera izateko eskubidea dute.

26. 1. ATALA. Pertsona orok du hezkuntza-eskubidea. Hezkuntza dohainekoa izango daoinarrizko ikasketei dagokienez behintzat. Oina-rrizko ikasketak egitea derrigorrezkoa izangoda; heziketa teknikoa eta lanbiderakoa, oroko-rra; eta denek izango dute goi-mailako ikasketakegiteko aukera bera, norberaren merezimenduenarabera.

43

26.2. Hezkuntzaren helburua giza nortasuna guz-tiz garatzea izango da eta giza eskubideen etaoinarrizko askatasunen errespetua indartzea;herrialde, arraza eta erlijio guztien arteko elkar-ulertze, jasankortasun eta adiskidetasunaren aldeegingo du; eta Nazio Batuen jarduna bultzatukodu, bakeak iraun dezan.

26.3. Gurasoek lehentasunezko eskubidea izangodute seme-alabei emango zaien hezkuntza-motaaukeratzeko.

27. 1. ATALA. Pertsona orok du eskubidea elkar-teko kultur ekitaldietan aske parte hartzeko, arte-lanez gozatzeko, eta zientzia-aurrerakuntzan etahorri darizkion irabazietan parte hartzeko.

27.2. Zientzia-, literatura- edo arte-mailan eginda-ko lanen egile diren pertsona guztiek dute horre-gatik eskubidea dagozkien interesak eta materia-lak babes dakizkien.

28. ATALA. Pertsona guztiei dagokien eskubideada, Deklarazio honetan azaldutako eskubide etaaskatasunak era eraginkorrean garatuko dituengizarte-mailako eta nazioarteko ordena ezar dadin.

29. 1. ATALA. Pertsona orok komunitatearekikobetebeharrak ere baditu, komunitatea baita berenortasuna guztiz eta era askean garatzeko tokibakarra.

29.2. Pertsona orok, gainerako herritarren eskubi-de eta askatasunen begirunea ziurtatzeko etagizarte demokratiko bateko moral, ordena publikoeta ongizate orokorreko bidezko eskakizunakbetetzeko legez ezar daitezen mugak baino ez dituizango dagozkion eskubide eta askatasunez baliat-zeko orduan.

29.3. Eskubide eta askatasun hauetaz ezingo dainor baliatu Nazio Batuen helburu eta irizpideenaurka.

30. ATALA. Deklarazio honetan jasotako ezertanezingo da ulertu Estatuari edo talde edo norbana-koren bati Deklarazio honetan bertan adierazitakoedozein eskubide eta askatasun deuseztatzekoekintzak edo jardunak burutzeko eskubideaematen zaionik.

Iturria: Fundiño, 1993.

GIZA ESKUBIDEENSAILA

SARTU BAINOLEHEN ADIERAZI:

NAZIONALITATEA

ARRAZA

SEXUA

KOLOREA

ERLIJIOA

IDEIA POLITIKOAK

44

Dokumentazio osagarriaAriketa hau egoki egiteko, beharrezkoa da ikasleek oinarrizko kontzeptu hauek ulertzea.

Estatuari buruzko teoria

1. Botere-nozioa

Boterea norbanakoak edo pertsona-taldeak bere borondatea besterengan ezartzeko duen ahal-mena dela esan daiteke, azken hauek duten borondatea edo nahia edozein izanda ere. Botereakgure bizitzako esparru guztiak hartzen ditu: familian, eskolan, bikote-harremanetan, enpresetaneta abarretan erabiltzen da.

Lehen galdera, beraz, honakoa izango litzateke: boterea beti negatiboa eta kaltegarria al da?Gure bizitzan nola edo hala botere-ahalmena duen edozein maila desagerraraztea egokia al li-tzateke?

Galdera hauek eta botereak izan ditzakeen hainbat eta hainbat aldagai alde batera utzita, hemenoso botere-mota jakin bati helduko diogu: BOTERE POLITIKOARI. Botere hori Estatuarekinidentifikatzen denez gero, hitz horrekin zer esan nahi dugun aztertuko dugu.

2. Estatua

Estatuaren kontzeptura hurbiltzen garenean hitz horren hiru esanahi bereiz ditzakegu:

a) Esanahi zabala. Botere politikoa duten gizarteko instituzioen multzoarekin identifikatzenda, hau da, guztien ondasunak eta herritarren eskubide eta betebeharrak kontrolatu, arautueta administratzeko ahalmenarekin. Badirudi gizarte guztietan izan direla instituzio horiek.Afrikako tribu batean, adibidez, "Estatua" bertako buruzagia dela esan dezakegu; izan ere,aginpide gorena du eta eguneroko bizimoduan sortzen diren gatazkak ebazteko arduradu-na da. "Estatua", beraz, botere politikoaren edozein forma izango litzateke.

b) Esanahi hertsia edo modernoa. Ikuspuntu honetatik "Estatua" askoz ere zehatzagoa da.Europako gizarteetan sortu zen XVI. mende aldera, eta ildo horretan hitza erabiltzen lehenpentsalaria Makiavelo izan zen. Antolatutako edozein giza taldetan beti izango da jakine-ko botere-formaren bat, baina ikuspuntu honen araberako "Estatua" konplexuagoa da,Industria Iraultza eta zientzia modernoaren garapenarekin azaldu ziren nazioei dagokiena.Definizio bat honakoa litzateke:

Estatua: antolamendu politikoaren era bat da, lurralde jakin batean botere iraunkor etaeztabaidaezina duena. Botere hori instituzio batek baino gehiagok erabiltzen badu ere(instituzio juridikoek, administratiboek...) bat bakarra eta esklusiboa da. Bestela esanda,subiranoa da. Oinarrizko eginkizunak egonkortasunari eta ordenari eustea da, eta horre-tarako indarkeriaren monopolioa du.

Azken definizio honetan funtsezko elementuak hauek dira:

Subiranotasuna: aginpide gorena izateak duen izena da. Estatuak men egiteko gorago-ko mailarik ez dago. Horregatik esaten da Estatua “subiranoa” dela.

Lurraldea: Estatuak bere subiranotasuna esparru geografiko jakin batean erabiltzen dueta espazioan esparru horren mugak argi eta garbi zehaztuta daude. Lurralde horretatikkanpo Estatuak ez du inolako aginpiderik.

Indarkeriaren monopolioa: Estatuaren funtsezko ezaugarria da. Bere subiranotasunaezartzen duen lurraldean, inongo pertsona isolatuk ezin du bere indarkeria fisikorakoahalmena erabili: horretarako legitimitatea Estatuaren instituzioek baino ez dute. Gaur

45

egun munduko herrialde guztiek Estatua dute. Beraz, funtsezko galdera honako hau da:Estatua noiz da legitimoa? Hau da, zein baldintza daudenean esan dezakegu bidezkoadela?

3. Legitimitatea

Estatua legitimoa noiz den eta noiz ez argitzeko zenbait teoria daude. Guk horietako bat erabi-liko dugu: "kontraktualismo" deitutakoa. Teoria honen pentsalari klasikoak Hobbes, Locke etaRousseau izan ziren.

Filosofo hauen planteamendua funtsean ondoan adierazitakoa da. Beren gogoetei honako galdera-rekin ematen diete hasiera: zer gertatuko litzateke Estaturik ez balitz? Beste era batera esanda:Estatua zergatik da beharrezkoa? Zergatik dago? Eta egongo ez balitz gertatuko litzatekeena pent-satzen dute. Kasu horretan gizon eta emakumeak naturako egoeran egongo lirateke.

Naturako egoeran botere politikorik ez dago. Gobernurik ez dago, ez epailerik, ez poliziarik, ezinolako instituziorik. Hortaz, gizakiek beren burua defendatzeko, edo besteri eraso egiteko,beren indar fisikoa besterik ez dute. Legerik ez dagoenez gero, argi eta garbi dago indartsue-nak nahi duena egingo duela; izan ere, inork eta ezerk ezin dio eragotzi. Hobbesek egoera horierarik beltzenean deskribatu zuen: harentzat naturako egoeran "gizakia otsoa da gizakiarentzat"(latinez "Homo homini lupus") eta bizitza "bakartia, izugarria eta laburra" da. Inor ez dagoseguru. Bizitza eta ondasunak ez daude inola ere bermatuta, zeren indartsuagoa den edozeinazalduz gero hiltzea edo lapurtzea inork ez baitio eragotziko. Pertsona batzuek beste batzuen-gan duten botere-iturri bakarra indar fisiko hutsa da.

Ondorioz, Estatua hain egoera tamalgarritik ihes egiteko sortu zen. Oinarrizko ideia hau da:norbanakoak elkartu eta itun bat, kontratu bat (horregatik du "kontraktualismo" izena), sinatzendute, eta itun horri esker Estatua azaltzen da. Kontratu orok bere klausulak ditu, hau da, bialderdientzako baldintzak. Kasu honetan ondorengo hauek dira:

Norbanakoek: konpromisoa hartzen dute inongo egoeran ere beren indar fisikoa ez era-biltzeko. Elkarren artean gatazkak sortzen direnean, Estatuarengana jo beharko dute etaEstatuak erabakiko du arazoa. Horrela, bere borondatea ezartzeko indarra erabil dezake-en bakarra Estatua da, norbanakoek erabiltzea debekaturik dutelako. Horregatik Estatua"indarkeriaren monopolioa" esanda definitu ohi da.

Estatuak: konpromisoa hartzen du norbanakoek heren esku utzitako indarkeria baldint-za batzuen pean baizik ez erabiltzeko. Ezin du nahi duen bezala erabili. Funtsean inda-rra ezin du erabili norbanakoen eskubide naturalak defendatzeko ez bada. Eskubidehoriek ondoko hauek dira:

1. Bizia. Pertsonaren biziari inork ezin dio erasorik egin.

2. Askatasuna. Estatuak norbanakoen kontzientzia-askatasuna, erlijio-askatasuna etapentsamendu-askatasuna errespetatu egin behar ditu; irizpide sineste edo ideologiabatzuk ezartzeko ezin du indarrik erabili.

3. Jabetza pribatua. Estatuak babestu egin behar ditu norbanakoen ondasunak, errespe-tatzen ez dituztenak jazarrita eta zigortuta.

Itun edo kontratu honekin gizon eta emakumeek norbanako izateari utzi eta herritar bihurtzendira: beren Estatuak babestu beharreko eskubide batzuk dituzte.

46

Estatuak erabaki duenez, herrialdeak biztan-leria handiegia du eta gizartea askoz erehobeto ibiliko da biztanle-kopurua murriztu-ta. Horretarako egunero pertsona-kopuru bat

hil egiten du eta zozketa bidez erabakitzen duzein desagerraraziko dituen. Egindako plana-ren arabera, neurri horrek bi urte besterik ezdu iraungo; egoera hobetzen den arte, alegia.

1. kasua

Bortxatutako eskubidea:

Atala:

Zein karrera ikasi erabakitzeko orduan, zureherrialdeko legeak Unibertsitatera ikastera

1,70 metro baino altuagoak diren pertsonakbaizik ezin direla joan ezartzen du.

2. kasua


Atala:

8. ariketa

Nire eskubideak, gure eskubideak,haien eskubideak

1

2

Irakurri taldean ondoko kasu praktikoak. Denen artean adierazi horietako bakoitzeanzein eskubide bortxatzen den eta eskubide hori Deklarazio Unibertsaleko zein artikulu-tan aipatzen den.

Ohartuko zineten alegiazko kasuak direla, baina funtsezko eskubide bat bortxatzen delaazaltzen dute. Zoritxarrez hori munduko leku askotan egunero gertatzen da. Irakasleak tal-de bakoitzari 5 kasu emango dizkio. Eskubide horiek bortxatzen diren egiazko 5 kasu aur-kitu beharko dituzu. Azkenean talde bakoitzak egiazko kasuak ikasgelako gainerakoei azal-duko dizkie eta egoera horiek konpontzeko edo horiei kontra egiteko eraren bat ere bai.Behar den informazioa ondoko web orrietan duzue:

Amnesty International: http:www.a-i.es/http:www.edai.org

Eskubideak: http://www.derechos.org

47

Zure lagun batek janariak azkar prestatu etaematen dituzten jatetxe batean lana aurkitudu. Arduradunari hauteskunde sindikalez gal-

detu dionean, aitzakiak emanez erantzun dio.Hurrengo egunean inolako arrazoirik gabelanetik bota egin dute.

6. kasua


Atala:

Zure familiak orube edo lursail bat du hirian.Udalak han biltegi handi batzuk eraikitzea

erabaki du eta lurrak desjabetu egin dizkizueordainetan ezer eman gabe.

4. kasua


Atala:

Zure herrialdeko gobernua herritarrek inoiz ez dute aukeratu eta herritarrek haren erabakietaninola ere eraginik ezin dute izan.

5. kasua


Atala:

Zure tutoreak itxuraz arrazoirik gabe zigortuzaitu. Azalpenak ematea eskatu diozunean,zuk lagun bat gogor kritikatuz egin zenuen

eskutitza erakutsi dizu. Dirudienez, zu Gor-putz Hezkuntzako klasean zinela zure zorroaireki egin du.

3. kasua


Atala:

48

Zure arreba, hepatitisa harrapatuta, gaixotuegin da. Gaixo denbora asko darama etagurasoek eta zuk zeuk bizirik ateratzen larri

ibiliko dela uste duzue. Bizi zareten hirianmedikurik ez da, ezta osasun-zerbitzuetarakojenderik ere. Beraz, inork ezin dio lagundu.

8. kasua


Atala:

Literatura oso atsegin duzu eta arlo horretanlan egin nahi duzu. Zure ametsa Filologiaikastea da eta, ahal izanez gero, idaztetik bizinahiko zenuke. Zure gurasoek, ordea, Inge-

niaritza ikastera behartu zaituzte zeure gogozkontra eta irakasleek gomendatutakoari aurkaeginez.

9. kasua


Atala:

Matematikako azterketa ona egin duzu etabikain edo oso bikain nota espero duzu. Ira-kasleak notak eman dizkizuenean zuri osoeskas ipini dizu eta ez dakizu zergatik. Ira-kaslearekin hitz egitera joan zarenean harkazterketak erakusteko eta berrikusteko ohitu-rarik ez duela esan dizu. Hori bidezkoa ez

dela erantzun diozu, baina zurekin hitz egite-ari uko egin eta ebaluazioa suspenditu egindizu. Zuzendariaren bulegora joan zara hase-rre, baina irakasleen hitzari aurka egiterik ezdagoela esan dizu, legeak irakasleari, ikas-gaiei dagokienez, erabateko boterea ematendiolako.

10. kasua


Atala:

Aurten zure ikastetxeko matrikula-plazakerdira murriztu dituzte eta zure gelako bostikasleri ikastetxean ikasten jarraitzea debeka-

tu egin diete. Hamasei urte dituzte, bainalanean hasi beharko dute.

7. kasua


Atala:

49

Zure osaba hil ondoren, alarguna (zure izeba)ezer gabe geratu da: diru askorik ez zeukanaurreztuta eta izebak inoiz ez du lanik egin.

Orain, 70 urte beterik dituela, besteek eman-dako limosnetatik bizitzea beste aukerarik ezdu.

14. kasua


Atala:

Zure herrialdean erlijioz katolikoa zara, bainaerlijio ofiziala beste bat da. Mezatara joateaeta jendaurrean edo ezkutuan otoitz egitea

debekatu egiten dizute. Agindua betetzen ezbaduzu, kartzelara eramango zaituzte.

12. kasua


Atala:

Zure herrialdeko gobernua gehiengo handiakaukeratu du. Horretaz baliatuta, hurrengo

hauteskundeak bertan behera utzi eta betiherriaren onerako gobernatzea erabaki du.

13. kasua


Atala:

Zu bizi zaren hirian bat-batean lurrikara izanda eta etxebizitza, denda, ospitale, etab. sunt-situta geratu dira. Biztanle guztiak etxerik etalanik gabe geratu dira. Janari, edateko ur etasendagairik ez dagoelako ondoko hirira joa-tea erabaki duzue, beste hiri hori osorik dago-

elako. Hiriz aldatzen hasi zareten egunean,ondoko hiriko agintariek beren hiria, inor sarez dadin, hesiekin inguratu eta zaintzekobideokamerak eta segurtasun-polizia ipinidituztela sumatu duzue.

11. kasua


Atala:

50

Gau batean zure lagunekin parkean hizketanari zara. Bat-batean motorretan talde bat eto-rri eta irainka hasi zaizkizue. Zure lagun bat

jo egin dute eta haien "lurraldetik" ihes egite-ko esan dizuete. Egoera hori zenbait astebu-rutan errepikatu egin da.

15. kasua


Atala:

Norbaitek zure ikasgelako arbelean Hizkunt-za-irakaslea iraindu egin du. Mendekumoduan irakasleak zuetako bost, edozein,

ikasgelatik kanpora bidali ditu eta irakasgaiairaila arte suspenditu egin die.

16. kasua


Atala:

Ume bat Gibraltar-ko itsasartean txalupa bate-an jaio da. Penintsulara iritsitakoan espainiarradenik ez dute onartu, baina gurasoak beren

jatorrizko herrialdera iritsi direnean agintariekume hori atzerritarra dela diote eta herrialdehorretako biztanleen eskubiderik ez du.

17. kasua


Atala:

Zure lagunekin izandako elkarrizketan ozenhitz eginda iritzi bat azaldu duzu. Biharamu-nean agintariek kartzela edo eskola modukobatera eraman zaituzte eta egunero zuk defen-

datzen zenuen kontrako teoriak entzunaraztendizkizute etengabe. Azkenean, zu konbentzituzaituztenean, askatu egin zaituzte.

18. kasua


Atala:

51

Zure herrialdea gerran ari da. Egun bateanmilitar-talde bat zure ikastetxera heldu da etazuen beharra dutela esan dizuete. DBHko 4.

ikasturteko ikasgelako denak erreklutatu zai-tuztete.


Atala:

21. kasua

Zure neska-lagunak eta zuk uda honetan lanegitea erabaki duzue eta hipermerkatu bateankontratatu zaituzte. Hiru hilabetez hiper-ekokutxan lan egin duzue. Uda amaitu denean

saria eman dizuete, baina harrituta geratuzara zure neska-lagunari, lan bera eginda,zure erdia ordaindu diotela ikusta.

19. kasua


Atala:

Biologiako klasean talde-lan bat egitea agin-du dizuete. Zure lau kideek "landa-lan" osoaegin dute: landare-laginak bildu dituzte,horien ezaugarriak deskribatu dituzte eta her-barioa prestatu dute. Zuk lanaren laburpenaeta ondorioak ordenagailuz pasatzea besterik

ez duzu egin behar, eta hori da irakasleakbihar eskatuko dizuna. Zuk, ordea, zinemarajoan eta ikaskideek eskatutako ezer ez duzuegin. Hurrengo egunean ikasgelara esku-hut-sik joan zara eta taldeko guztiek irakasgaiasuspenditu egin dute.

20. kasua


Atala:

Uda honetan hiper-en salgaiak deskargatzenlana topatu duzu. Egunero lan egiten duzugoizeko 8etatik arratsaldeko 8ak arte. Lehenegunean ohitura enpresatik bazkaltzera ezirtetea dela eta ogitartekoa eramateko esandizute. Ostirala iritsi denean, aparteko eskaribat dutela eta larunbatean eta igandean ere

lan egin behar duzula esan dizute. Egoerahorrek hilabete osoa iraun du. Hila amaitudenean 30 euro ordaindu dizkizute. Kexatze-ra joan zarenean "besterik ez dago" erantzundizute. Kontraturik ez dizute egin eta ez daki-zu erreklamazioa nori egin.

22. kasua


Atala:

52

Ikasgelako kide batek diru-zorroa lapurtudiozula salatu dizu. Zu errugabea zara etabadakizu arrazoirik gabe salatu zaituela. Gaiaaztertzeko batzordea eratzea eskatu duzu, etaeskatutakoa lortu duzunean batzordeko buru

salatu zaituen mutilaren aita dela ikusi duzu.Aitak, jakina, bere semeari zuri baino askozere lehenago sinetsiko dio. Ikastetxetik kan-pora bota zaituzte.

23. kasua


Atala:

Karrera amaitu ondoren, zure lagun bat, nes-ka bat, bere senargaiarekin ezkontzera doa,harekin maiteminduta urte batzuk baitarama-tza. Hala ere, agintariek ez dute jaiotza-tasa

igotzerik nahi eta ezkontzea debekatu egindiete. Bestela zigor ekonomiko latzak ezarri-ko dizkiete.

24. kasua


Atala:

Informazio Zientzietan lizentziatua zara etaegunkari batean oso gustukoa duzun lanaeskaini dizute. Hala ere, zure gogoz kontra,

Estatuak Nortasun Agiriko bulegoan lan egi-tera behartu zaitu.

25. kasua


Atala:

Batxilergoko azken ikasturtea amaitu duzue.Zure lagun onenak zuk baino espediente aka-demiko askoz ere hobea du, zurea nola-halakoa

delako. Zoritxarrez haren familiak ezin dizkioUnibertsitateko ikasketak ordaindu. Beraz, zuUnibertsitatera joango zara eta hura ez.

26. kasua


Atala:

53

Zure lagun bat eta zu supermerkatu baterasartu zarete. Zuk ezer jakin gabe, zure lagu-nak zerbait lapurtu du eta korrika ihes egindu. Supermerkatuko jabeak zuri heldu etalagunaren datuak eskatu dizkizu. Zuk ezez-koa eman diozu. Polizia heldu denean, super-

merkatuko biltegira eraman zaituzte eta hanjoka hasi zaizkizu zuk haiek nahi dutena esanarte. Esaten ez badiezu, gero eta okerragoaizango dela mehatxu egin dizute. Sare elek-trikora konektatutako kable baten bidez hitzegin arte erretzeko mehatxu egin dizute.

27. kasua


Atala:

Ikastetxeko horman norbaitek pintada egindu. Zuen tutoreak horren berri eman dizuete-nean, zu seinalatu eta zu izan zarela sinetsitadagoela jakinarazi du. Frogatu ezin badu ere,seguruago egoterik ez omen dauka. Zu harra-patzeko ahal duen guztia egingo duela agindu

dizu. Zuk ez duzu pintadarik egin eta ez daki-zu egilea zein izan daitekeen ere, baina sala-keta horren ondoren lagun guztiek zu izanzarela uste dute eta irakasleek etengabe esa-ten dizute aitor dezazula zu izan zarela.

28. kasua


Atala:

Lau hilabetez ari zara oso gustukoa duzunmutil batekin irteten. Egun batean ikastetxe-tik etxera iritsi zara eta gurasoek egun horre-tan zure senar izango dena ezagutuko duzulaesan dizute. Orduan etxera hamasei urteko

mutil bat heldu da, lehen inoiz ikusi ezzenuena, bere gurasoekin. Egongelan kafeahartu bitartean, zure gurasoek eta haren gura-soek zuen ezkontzako eguna eta ordua eraba-ki dute.

29. kasua


Atala:

54

Zure lurraldean natur erreserba baten ondoanzentral nuklearra egin nahi dutela eta, zenbaitikastetxetako ikasleek antolatutako manifes-tazio baketsuan parte hartu duzu, zentraleko

lanak bertan behera utzi eta energia berrizta-garriak erabiltzea eskatuz. Atxilotu eta kar-tzelara eraman zaituzte.

30. kasua


Atala:

Zure familiako senideak eta zu beste herrial-de batera joan zarete bizitzera. Han besteikastetxe batera joaten hasi zara. Historiakoirakaslea iritsi denean Antoñete deitu dizu"espainiar guztiak toreatzaileak direlako".

Irakurtzen eta idazten ba al dakizun eta tele-bista zer den ba al dakizun galdetu dizu. Zurelagunek "azpigaratutako" herrialdean nolabizitzen den galdetu dizute.

32. kasua


Atala:

Zure gurasoak multinazional batena den etabizi zaren hirian dagoen enpresa batean aridira lanean. Egun batean enpresa itxi egingodutela iragarri dute, Hego Amerikako herrial-de batera eramango dutelako. Zure gurasoak

lanik gabe geratu dira eta etxea saldu eginbehar izan duzue. Oso etxebizitza txikia alo-katu behar izan duzue, berokuntzarik gabeaeta denentzat gela bakarra duena.

31. kasua


Atala:

Azterketa bat egiten ari zara. Galdera batenerantzuna ez dakizu eta "txuleta" ateratzeaerabaki duzu. Irakasleak ikusi egin dizu.Ikastetxeko patiora irten zaitezela agindudizu. Han besoak zabalduta belauniko ipini

zaitu eta letra izugarriz ondokoa dioen karte-la ere ipini dizu: "Motza naiz eta neure balia-bidez azterketa gainditzeko gauza ez naiz".Horrela egon behar duzu zeure lagunenaurrean jolas-ordu osoan.

33. kasua


Atala:

55

Lagun batzuek eta zuk astelehenero bileraegitea erabaki duzue ikasgelako egoeraz etaegon daitezkeen irtenbideez hitz egiteko.Jakin orduko irakasleek erabat debekatu

dizuete bilera horietara joatea; ez ikastetxeaneta ez ikastetxetik kanpo. Bilera egin duzuelajakiten badute, zigortu egingo zaituztela adie-razi dizuete.

35. kasua


Atala:

Zure amak zeure herrialdeko gobernuan bere-biziko ustelkeria-kasua aurkitu du. Hiruga-rren Mundukoei laguntzeko bildutako diruaberez armak erosteko ari da gastatzen Defent-sa Ministerioa, eta gobernuko goi-mailakoagintariek ere beren zatia patrikara eramatendute. Komunikabide batean salatu du eta

polizia etorri zaio. Zure familia eta zu saiatuzarete Frantziara ihes egiten, baina muganjendarmeek eragotzi eta zeuen herrialdekoagintarien esku utzi zaituztete, nahiz eta zuekegoeraren berri eman diezuen.


Atala:

34. kasua

Iturria: Levin, 1999.

GOSENAIZ!

UTZ POLITIKAZHITZ

EGITEARI!

56

Estatuak erabaki duenez, herrialdeak biztanle-ria handiegia du eta gizartea askoz ere hobetoibiliko da biztanle-kopurua murriztuta. Horre-tarako egunero pertsona-kopuru bat hil egiten

du eta zozketa bidez erabakitzen du zein desa-gerraraziko dituen. Egindako planaren arabe-ra, neurri horrek bi urte besterik ez du iraun-go; egoera hobetzen den arte, alegia.

1. kasua


3. atala:

Bizitza-eskubidea."Norbanako guztiek dute bizitzeko, aske izateko etasegurtasunerako eskubidea."

Zein karrera ikasi erabakitzeko orduan, zureherrialdeko legeak Unibertsitatera ikastera

1,70 metro baino altuagoak diren pertsonakbaizik ezin direla joan ezartzen du.

2 kasua


7. atala:

Legearen aurreko berdintasun-eskubidea."Gizon-emakume guztiak berdinak dira legearen aurreaneta denek dute, bereizkeriarik gabe, legezko babesaizateko eskubidea. Denek dute Deklarazio hau haustenduen edozein bereizkeriaren aurka eta bereizkeria horreneragileen aurka babes berbera izateko eskubidea."

Zure tutoreak itxuraz arrazoirik gabe zigortuzaitu. Azalpenak ematea eskatu dizkiozunean,zuk lagun bat gogor kritikatuz egin zenuen

eskutitza erakutsi dizu. Dirudienez, zu Gor-putz Hezkuntzako klasean zinela zure zorroaireki egin du.

3. kasua


12. atala:

Intimitate-eskubidea (injerentzia edo eskusartzerik ez)."Ez dago arrazoirik gabe beste inoren bizitza pribatuan,familian, etxean edo postan eskusartzerik, ezta inorenohore edo izen onari eraso egiterik ere. Nornahik dueskusartze edo eraso horien aurka legezko babesa izatekoeskubidea."


57

Zure familiak orube edo lursail bat du hirian.Udalak han biltegi handi batzuk eraikitzea

erabaki du eta lurrak desjabetu egin dizkizueordainetan ezer eman gabe.

4. kasua


17.1. atala

Jabetza-eskubidea."Pertsona orok du jabe izateko eskubidea, bakarka nahiztaldean."

Zure herrialdeko gobernua herritarrek inoiz ez dute aukeratu eta herritarrek haren erabakietan ino-la ere eraginik ezin du izan.

5. kasua


21.1. atala

Gobernuan parte hartzeko eskubidea."Pertsona orok du bere herrialdeko gobernuan partehartzeko eskubidea, zuzenean nahiz libre aukeratutakoordezkarien bitartez."

Zure lagun batek janariak azkar prestatu etaematen dituzten jatetxe batean lana aurkitudu. Arduradunari hauteskunde sindikalez gal-

detu dionean, aitzakiak emanez erantzun dio.Hurrengo egunean inolako arrazoirik gabelanetik bota egin dute.

6. kasua


23.4. atala

Sindikatuetako kide izateko eskubidea."Pertsona orok du, norbere interesen alde egiteko,sindikatuak eratu eta sindikatuko kide izateko eskubidea."

58

Literatura oso atsegin duzu eta arlo horretanlan egin nahi duzu. Zure ametsa Filologiaikastea da eta, ahal izanez gero, idaztetikbizi nahiko zenuke. Zure gurasoek, ordea,

Ingeniaritza ikastera behartu zaituzte zeuregogoz kontra eta irakasleek gomendatutako-ari aurka eginez.

9. kasua


3. atala:

Askatasun-eskubidea."Norbanako guztiek dute bizitzeko, aske izateko etasegurtasunerako eskubidea."

Aurten zure ikastetxeko matrikula-plazakerdira murriztu dituzte eta zure gelako bostikasleri ikastetxean ikasten jarraitzea debeka-

tu egin diete. Hamasei urte dituzte, bainalanean hasi beharko dute.

7. kasua


26.1. atala

Hezkuntzarako eskubidea.Pertsona orok du hezkuntza-eskubidea. Hezkuntzadohainekoa izango da oinarrizko ikasketei dagokienezbehintzat. Oinarrizko ikasketak egitea derrigorrezkoaizango da; heziketa teknikoa eta lanbiderakoa, orokorra;eta denek izango dute goi-mailako ikasketak egitekoaukera bera, norberaren merezimenduen arabera."

Zure arreba, hepatitisa harrapatuta, gaixotuegin da. Gaixo denbora asko darama eta gura-soek eta zuk zeuk bizirik ateratzen larri ibili-

ko dela uste duzue. Bizi zareten hirian medi-kurik ez dago, ezta osasun-zerbitzuetarakojenderik ere. Beraz, inork ezin dio lagundu.

8. kasua


25.1. atala:

Bizi-maila egokirako eskubidea.Pertsona orok du bizimodu egokia izateko eskubidea, baiberari eta bai bere familiari osasuna eta ongi izateabermatuko diena, eta batez ere janaria, jantziak, bizitokia,mediku-sorospena eta gizarte-zerbitzuak; eta baita lanikeza, gaixotasuna, elbarritasuna, alarguntasuna, zahartzaroaedo bizibidea nahi gabe galtzeko beste kasuren batgertatzen denerako asegurua izateko eskubidea ere.".

59

Matematikako azterketa ona egin duzu etabikain edo oso bikain nota espero duzu. Ira-kasleak notak eman dizkizuetenean zuri osoeskas ipini dizu eta ez dakizu zergatik. Irakas-learekin hitz egitera joan zarenean hark azter-ketak erakusteko eta berrikusteko ohiturarikez duela esan dizu. Hori bidezkoa ez dela

erantzun diozu, baina zurekin hitz egiteariuko egin eta ebaluazioa suspenditu egin dizu.Zuzendariaren bulegora joan zara haserre,baina irakasleen hitzari aurka egiterik ezdagoela esan dizu, legeak irakasleari, ikas-gaiei dagokienez, erabateko boterea ematendiolako.

10. kasua


8. atala

Funtsezko eskubideen defentsa."Pertsona orok du Konstituzioak edo legeek gizon-emakumeei aitortzen dizkieten oinarrizko eskubideak haustendituzten ekintzetatik babesteko, norbere herrialdeko auzitegiaginpidedunetan errekurtso eraginkorra jartzeko eskubidea."

Zu bizi zaren hirian bat-batean lurrikara izanda eta etxebizitza, denda, ospitale, etab. sun-tsituta geratu dira. Biztanle guztiak etxerik etalanik gabe geratu dira. Janari, edateko ur etasendagairik ez dagoelako ondoko hirira joateaerabaki duzue, beste hiri hori osorik dagoela-

ko. Hiriz aldatzen hasi zareten egunean, ondo-ko hiriko agintariek beren hiria, inor sar ezdadin, hesiekin inguratu eta zaintzeko bideo-kamerak eta segurtasun-polizia ipini dituztelasumatu duzue.

11. kasua


13.1 eta 13.2. atalak

Aske ibiltzeko eskubidea."Pertsona orok du joan eta etorri aske ibiltzeko eskubideaeta Estatu baten lurraldean bizilekua aukeratzekoa. ""Pertsona orok du edozein herrialdetatik alde egitekoeskubidea, baita norberetik ere, eta norbere herrialderaitzultzekoa."

Zure herrialdean erlijioz katolikoa zara, bainaerlijio ofiziala beste bat da. Mezatara joateaeta jendaurrean edo ezkutuan otoitz egitea

debekatu egiten dizute. Agindua betetzen ezbaduzu, kartzelara eramango zaituzte.

12. kasua


18. atala

Kultu-askatasunerako eskubidea."Pertsona orok pentsamendu-kontzientzia eta erlijio-askatasunerako eskubidea du; eskubide horren barne daerlijio edo sinesmena aldatzeko askatasuna eta baitanorbere erlijioa edo sinesmena bakarka nahiz taldean,jendaurrean edo pribatuan irakaskuntzaz, jardueraz,kultuaz eta aginduak gordez azaltzeko askatasuna ere."

60

Zure herrialdeko gobernua gehiengo handiakaukeratu du. Horretaz baliatuta, hurrengo hau-

teskundeak bertan behera utzi eta beti herria-ren onerako gobernatzea erabaki du.

13. kasua


21.3. Atala

Bere borondatea errespetatzeko Herriak duen eskubidea."Herriaren borondatea da botere publikoaren agintearenoinarria; borondate hori aldian-aldian egingo direnbenetako hauteskundeetan adieraziko da. Hauteskundeokbozketa orokor eta berdinez eta isilpeko boto bidezegingo dira, edo boto askatasuna bermatzen duen bestebide batez."

Zure osaba hil ondoren, alarguna (zure izeba)ezer gabe geratu da: diru askorik ez zeukanaurreztuta eta izebak inoiz ez du lanik egin.

Orain, 70 urte beterik dituela, besteek eman-dako limosnetatik bizitzea beste aukerarik ezdu.

14. kasua


25.1. atala

Bizitzeko baliabideak galduz gero, ordaina jasotzekoeskubidea."Pertsona orok du bizimodu egokia izateko eskubidea, baiberari eta bai bere familiari osasuna eta ongi izateabermatuko diena, eta batez ere janaria, jantziak, bizitokia,mediku-sorospena eta gizarte-zerbitzuak; eta baita lanikeza, gaixotasuna, elbarritasuna, alarguntasuna, zahartzaroaedo bizibidea nahi gabe galtzeko beste kasuren batgertatzen denerako asegurua izateko eskubidea ere."

Gau batean zure lagunekin parkean hizketanari zara. Bat-batean motorretan talde bat eto-rri eta irainka hasi zaizkizue. Zure lagun bat

jo egin dute eta haien "lurraldetik" ihes egite-ko esan dizuete. Egoera hori zenbait asteburu-tan errepikatu egin da.

15. kasua


5. atala

Tratu ankerrik ez izateko eskubidea."Ezin daiteke inor torturatu, ezta inori zigor edo tratu txar,anker eta lotsarazlerik eman ere."

61

Norbaitek zure ikasgelako arbelean Hizkunt-za-irakaslea iraindu egin du. Mendekumoduan irakasleak zuetako bost, edozein,

ikasgelatik kanpora bidali ditu eta irakasgaiairaila arte suspenditu egin die.

16. kasua


9. atala

Nolanahi zigortua ez izateko eskubidea."Inor ezingo da arrazoirik gabe atxilotu, preso hartu edoerbesteratu."

Zure neska-lagunak eta zuk uda honetan lanegitea erabaki duzue eta hipermerkatu bateankontratatu zaituzte. Hiru hilabetez hiper-ekokutxan lan egin duzue. Uda amaitu denean

saria eman dizuete, baina harrituta geratu zarazure neska-lagunari, lan bera eginda, zureerdia ordaindu diotela ikusta.

19. kasua


23.2. atala

Lanean bereizkeriarik ez jasateko eskubidea."Pertsona orok du, bereizkeriarik gabe, lan beragatiklansari berbera jasotzeko eskubidea."

Ume bat Gibraltar-ko itsasartean txalupa bate-an jaio da. Penintsulara iritsitakoan espainia-rra denik ez dute onartu, baina gurasoak beren

jatorrizko herrialdera iritsi direnean agintariekume hori atzerritarra dela diote eta herrialdehorretako biztanleen eskubiderik ez du.

17. kasua


15.1. atala

Herritartasuna izateko eskubidea."Pertsona orok du herritartasuna izateko eskubidea."

Zure lagunekin izandako elkarrizketan ozenhitz eginda iritzi bat azaldu duzu. Biharamu-nean agintariek kartzela edo eskola modukobatera eraman zaituzte eta egunero zuk defen-

datzen zenuen kontrako teoriak entzunaraztendizkizute etengabe. Azkenean, zu konbentzituzaituztenean, askatu egin zaituzte.

18. kasua


19. atala

Pentsamendu-askatasuna."Gizabanako guztiek dute iritzi- eta adierazpen-askatasuna. Eskubide horrek barne hartzen du erlijioa etasinismena aldatzeko askatasuna eta bakoitzareniritziengatik inork ez gogaitzeko eskubidea, ikerketakegitekoa eta informazioa eta iritziak mugarik gabe etanolanahiko adierazpidez jaso eta zabaltzekoa."

62

Uda honetan hiper-en salgaiak deskargatzenlana topatu duzu. Egunero lan egiten duzugoizeko 8etatik arratsaldeko 8ak arte. Lehenegunean ohitura enpresatik bazkaltzera ezirtetea dela eta ogitartekoa eramateko esandizute. Ostirala iritsi denean, aparteko eskaribat dutela eta larunbatean eta igandean ere lan

egin behar duzula esan dizute. Egoera horrekhilabete osoa iraun du. Hila amaitu denean 30euro ordaindu dizkizute. Kexatzera joan zare-nean "besterik ez dago" erantzun dizute. Kon-traturik ez dizute egin eta ez dakizu errekla-mazioa nori egin.

22. kasua


23.1. atala

Bidezko lanerako eskubidea."Pertsona orok du lan egiteko eskubidea, lanaaukeratzekoa, lan-baldintza bidezkoak eta egokiakizatekoa, eta langabeziaren aurkako laguntza jasotzekoa."

Biologiako klasean talde-lan bat egitea agindudizuete. Zure lau kideek "landa-lan" osoa egindute: landare-laginak bildu dituzte, horienezaugarriak deskribatu dituzte eta herbarioaprestatu dute. Zuk lanaren laburpena etaondorioak ordenagailuz pasatzea besterik ez

duzu egin behar, eta hori da irakasleak bihareskatuko dizuna. Zuk, ordea, zinemara joaneta ikaskideek eskatutako ezer ez duzu egin.Hurrengo egunean ikasgelara esku-hutsikjoan zara eta taldeko guztiek irakasgaia sus-penditu egin dute.

20. kasua


29.1. atala

Komunitatearekiko betebeharrak daude."Pertsona orok komunitatearekiko betebeharrak erebaditu, komunitatea baita bere nortasuna guztiz eta eraaskean garatzeko toki bakarra."

Zure herrialdea gerran ari da. Egun bateanmilitar-talde bat zure ikastetxera heldu daeta zuen beharra dutela esan dizuete. DBH-

ko 4. ikasturteko ikasgelako denak erreklu-tatu zaituzte.

21. kasua


3. atala

Pertsonak bizitzeko, aske izateko eta seguru bizitzekoduen eskubidea."Norbanako guztiek dute bizitzeko, aske izateko etasegurtasunerako eskubidea."

63

Ikasgelako kide batek diru-zorroa lapurtu dio-zula salatu dizu. Zu errugabea zara eta bada-kizu arrazoirik gabe salatu zaituela. Gaiaaztertzeko batzordea eratzea eskatu duzu, etaeskatutakoa lortu duzunean batzordeko buru

salatu zaituen mutilaren aita dela ikusi duzu.Aitak, jakina, bere semeari zuri baino askozere lehenago sinetsiko dio. Ikastetxetik kan-pora bota zaituzte.

23. kasua


10. atala

Epaitegi independenteak entzuna izateko eskubidea."Pertsona orok eskubidea du, berdintasun osoan, auzitegiburujabe eta alderdikeriarik gabe jendaurrean hitz egin etazuzentasunez entzun diezaioten, nahiz bere eskubide etabetebeharrak erabakitzeko, nahiz bere aurkako salaketapenalak aztertzeko."

Karrera amaitu ondoren, zure lagun bat, nes-ka bat, bere senargaiarekin ezkontzera doa,harekin maiteminduta urte batzuk baitaramat-za. Hala ere, agintariek ez dute jaiotza-tasa

igotzerik nahi eta ezkontzea debekatu egindiete. Bestela zigor ekonomiko latzak ezarri-ko dizkiete.

24. kasua


16.1. atala

Ezkontzeko eta familia sortzeko eskubidea."Gizonek eta emakumeek, ezkontadinetik aurrera,ezkontzeko eta familia eratzeko eskubidea dute, arraza,herritartasun edo erlijioagatiko inolako mugarik gabe; eta,ezkontzari dagokionez, eskubide berberak dituzte baiezkonduta jarraituz gero eta bai ezkontza-lotura ezabatuzgero ere."

Informazio Zientzietan lizentziatua zara etaegunkari batean oso gustukoa duzun lanaeskaini dizute. Hala ere, zure gogoz kontra,

Estatuak Nortasun Agiriko bulegoan lan egi-tera behartu zaitu.

25. kasua


23.1. atala

Lana askatasunez aukeratzeko eskubidea."Pertsona orok du lan egiteko eskubidea, lanaaukeratzekoa, lan-baldintza bidezkoak eta egokiakizatekoa, eta langabeziaren aurkako laguntza jasotzekoa."

64

Zure lagun bat eta zu supermerkatu baterasartu zarete. Zuk ezer jakin gabe, zure lagu-nak zerbait lapurtu du eta korrika ihes egindu. Supermerkatuko jabeak zuri heldu etalagunaren datuak eskatu dizkizu. Zuk ezezkoaeman diozu. Polizia heldu denean, supermer-

katuko biltegira eraman zaituzte eta han jokahasi zaizkizu zuk haiek nahi dutena esan arte.Esaten ez badiezu, gero eta okerragoa izangodela mehatxu egin dizute. Sare elektrikorakonektatutako kable baten bidez hitz egin arteerretzeko mehatxu egin dizute.

27. kasua


5. atala

Torturatua ez izateko eskubidea."Ezin daiteke inor torturatu, ezta inori zigor edo tratu txar,anker eta lotsarazlerik eman ere."

Batxilergoko azken ikasturtea amaitu duzue.Zure lagun onenak zuk baino espedienteakademiko askoz ere hobea du, zurea nola-halakoa delako. Zoritxarrez haren familiak

ezin dizkio Unibertsitateko ikasketakordaindu. Beraz, zu Unibertsitatera joangozara eta hura ez.

26. kasua


26.1. atala

Goi-mailako ikasketetara, merituen arabera, sarbideaberdin izateko eskubidea."Pertsona orok du hezkuntza-eskubidea. Hezkuntzadohainekoa izango da oinarrizko ikasketei dagokienezbehintzat. Oinarrizko ikasketak egitea derrigorrezkoaizango da; heziketa teknikoa eta lanbiderakoa, orokorra;eta denek izango dute goi-mailako ikasketak egitekoaukera bera, norberaren merezimenduen arabera."

Ikastetxeko horman norbaitek pintada egindu. Zuen tutoreak horren berri eman dizuete-nean, zu seinalatu eta zu izan zarela sinetsitadagoela jakinarazi du. Frogatu ezin badu ere,seguruago egoterik ez omen dauka. Zu harra-patzeko ahal duen guztia egingo duela agindu

dizu. Zuk ez duzu pintadarik egin eta ez daki-zu egilea zein izan daitekeen ere, baina sala-keta horren ondoren lagun guztiek zu izanzarela uste dute eta irakasleek etengabe esatendizute aitor dezazula zu izan zarela.

28. kasua


11.1. atala

Errugabetasun-presuntzioko eskubidea."Delituagatik salatutakoak eskubidea du errugabetzat jodezaten, errudun dela legez eta jendaurreko epaiketanfrogatzen ez den bitartean. Epaiketan bere burua zaintzekoberme guztiak ziurtatuko zaizkio."

65

Lau hilabetez ari zara oso gustukoa duzunmutil batekin irteten. Egun batean ikastetxetiketxera iritsi zara eta gurasoek egun horretanzure senar izango dena ezagutuko duzula esandizute. Orduan etxera hamasei urteko mutil

bat heldu da, lehen inoiz ikusi ez zenuena,bere gurasoekin. Egongelan kafea hartu bitar-tean, zure gurasoek eta haren gurasoek zuenezkontzako eguna eta ordua erabaki dute.

29. kasua


16.2. atala

Ezkongai direnen onespenaz baino ez ezkontzekoeskubidea."Ezkongaien baimen aske eta osoz ez bada, ez dagoezkontzerik."

Zure lurraldean natur erreserba baten ondoanzentral nuklearra egin nahi dutela eta, zenbaitikastetxetako ikasleek antolatutako manifesta-zio baketsuan parte hartu duzu, zentraleko

lanak bertan behera utzi eta energia berrizta-garriak erabiltzea eskatuz. Atxilotu eta kartze-lara eraman zaituzte.

30. kasua


20.1. atala

Askatasunez bakean elkartzeko eskubidea."Nornahik du bakean biltzeko eta elkartzeko eskubidea."

Zure gurasoak multinazional batena den etabizi zaren hirian dagoen enpresa batean aridira lanean. Egun batean enpresa itxi egingodutela iragarri dute, Hego Amerikako herrial-de batera eramango dutelako. Zure gurasoak

lanik gabe geratu dira eta etxea saldu eginbehar izan duzue. Oso etxebizitza txikia alo-katu behar izan duzue, berokuntzarik gabeaeta denentzat gela bakarra duena.

31. kasua


25.1. atala

Bizi-maila egoki eta duina izateko eskubidea."Pertsona orok du bizimodu egokia izateko eskubidea, baiberari eta bai bere familiari osasuna eta ongi izateabermatuko diena, eta batez ere janaria, jantziak, bizitokia,mediku-sorospena eta gizarte-zerbitzuak; eta baita lanikeza, gaixotasuna, elbarritasuna, alarguntasuna, zahartzaroaedo bizibidea nahi gabe galtzeko beste kasuren batgertatzen denerako asegurua izateko eskubidea ere."

66

Azterketa bat egiten ari zara. Galdera batenerantzuna ez dakizu eta "txuleta" ateratzeaerabaki duzu. Irakasleak ikusi egin dizu. Ikas-tetxeko patiora irten zaitezela agindu dizu.Han besoak zabalduta belauniko ipini zaitu

eta letra izugarriz ondokoa dioen kartela ereipini dizu: "Motza naiz eta neure baliabidezazterketa gainditzeko gauza ez naiz". Horrelaegon behar duzu zeure lagunen aurrean jolas-ordu osoan.

33. kasua


5. atala

Tratu bihotz-gogor eta lotsarazlerik ez izateko eskubidea."Ezin daiteke inor torturatu, ezta inori zigor edo tratu txar,anker eta lotsarazlerik eman ere."

Zure familiako senideak eta zu beste herrial-de batera joan zarete bizitzera. Han besteikastetxe batera joaten hasi zara. Historiakoirakaslea iritsi denean Antoñete deitu dizu"espainiar guztiak toreatzaileak direlako".

Irakurtzen eta idazten ba al dakizun eta tele-bista zer den ba al dakizun galdetu dizu.Zure lagunek "azpigaratutako" herrialdeannola bizitzen den galdetu dizute.

32. kasua


26.2. atala

Talde etniko eta erlijioso guztien arteko tolerantzia etaadiskidetasunerako hezkuntza."Hezkuntzaren helburua giza nortasuna guztiz garatzeaizango da eta giza eskubideen eta oinarrizko askatasunenerrespetua indartzea; herrialde, arraza eta erlijio guztienarteko elkar-ulertze, jasankortasun eta adiskidetasunarenalde egingo du; eta Nazio Batuen jarduna bultzatuko du,bakeak iraun dezan."

Zure amak zeure herrialdeko gobernuanberebiziko ustelkeria-kasua aurkitu du.Hirugarren Mundukoei laguntzeko bilduta-ko dirua berez armak erosteko ari da gastat-zen Defentsa Ministerioa, eta gobernukogoi-mailako agintariek ere beren zatia patri-kara eramaten dute. Komunikabide batean

salatu du eta polizia etorri zaio. Zure fami-lia eta zu saiatu zarete Frantziara ihes egi-ten, baina mugan jendarmeek eragotzi etazeuen herrialdeko agintarien esku utzi zai-tuztete, nahiz eta zuek egoeraren berri emandiezuen.

34. kasua


14.1. atala

Jazarpenik dagoenean babes- edo asilo-eskubidea."Jazarpenik jasanez gero, pertsona orok du edozeinherrialdetan babesa bilatu eta izateko eskubidea."

67

Lagun batzuek eta zuk astelehenero bileraegitea erabaki duzue ikasgelako egoeraz etaegon daitezkeen irtenbideez hitz egiteko.Jakin orduko irakasleek erabat debekatu

dizuete bilera horietara joatea; ez ikastetxe-an eta ez ikastetxetik kanpo. Bilera eginduzuela jakiten badute zigortu egingo zai-tuztela adierazi dizuete.

35. kasua


20.1. atala

Askatasunez elkartzeko eskubidea."Nornahik du bakean biltzeko eta elkartzeko eskubidea.."

ASKATASUNA

68

9. ariketa

Hiru belaunaldiko eskubideak

1 Historian zehar eskubide-sail edo -multzoak elkarren ondoan azaldu dira, politikan, gizarte-an, ekonomian edo kulturan izandako egoeraren arabera. Horretaz gogoeta egiteko, irakurribakarka ondoko informazioa.

Giza eskubideekin erabilitako belaunaldi-kont-zeptuak, historiaren arloko irizpideari eta gaienarloko irizpideari erantzuten die. Horien bidezhistoria garaikideko zenbait unetan azaldu direneskubide-multzoak argitu nahi dira, belaunaldibakoitzak mota bereko eskubideak barne hartzendituela.

Lehen belaunaldia

Iraultza burgesen eta independentzia-gerrengaraian azaldu zen Europan eta Latinoameri-kan. Eskubide zibilak eta politikoak biltzenditu. 1948ko Deklarazio Unibertsalean daudeeta titulartasuna zein erabilpena norbanakoare-nak izaten dira. Horietako asko askatasun nega-tibo, erresistentziako edo aurkakotasuneko dei-tutakoak dira eta Estatuan nahitaez jarrera abs-tentzionista duelako definitzen dira.

1. Askatasun-eskubidea.

2. Berdintasun-eskubidea.

3. Duintasun-eskubidea.

4. Bizitzeko eta norberaren segurtasunerakoeskubidea

5. Tratu edo zigor anker, bihotz-gogor edolotsarazlerik ez izateko eskubidea.

6. Esklabotza, morrontza edo giza trafikoarenpean ez egoteko eskubidea.

7. Lege-nortasunerako eskubidea.

8. Justizia-eskubidea.

9. Nolanahi atxilotu edo atzitua ez izatekoeskubidea.

10. Defentsarako edo bidezko epai-prozesua-ren bermerako eskubidea.

11. Errugabetasun-presuntzioa.

12. Intimitate- edo pribatutasun-eskubidea.

13. Ibiltzeko eta bizilekua izateko eskubidea.

14. Asilo-eskubidea.

15. Herritartasuna izateko eskubidea.

16. Ezkontzeko eta familia izateko eskubidea.

17. Jabetza pribaturako eskubidea.

18. Iritzi- eta adierazpen-askatasuna.

19. Biltzeko eta elkartzeko eskubidea.

20. Parte hartzeko eskubidea (botoa ematekoaeta funtzio publikora sarbidea izatekoa).

Bigarren belaunaldia

XX. mendearen hasierako iraultza nazionalistaeta sozialisten garaiari dagokie, hau da, Estatujendarmetik ongizate Estatura iragaiteari.Gizarteko, kulturako eta ekonomiako eskubide-ak biltzen ditu.

1. Lanerako eskubidea.

2. Laneko ekitate, duintasun, segurtasun etahigienerako eskubidea.

Hiru eskubide-belaunaldi

69

3.Sindikatuetan biltzeko, grebarako eta nego-ziazio kolektiborako eskubidea.

4. Ama langile eta adingabeko langileenbabes berezirako eskubidea.

5. Gizarte-segurantzarako eskubidea.

6. Bizi-kalitaterako eskubidea.

7. Osasunerako eskubidea.

8. Hezkuntzarako eskubidea.

9. Kultura, arte eta zientzietarako eskubidea.

Hirugarren belaunaldia

Bigarren Mundu Gerraren ondoren sortu zen.Eskubide zibil eta politikoen eta eskubide sozio-ekonomikoak lehen izanik, hirugarren belaunaldihonetan herrien eskubide kolektiboak biltzendira, bidea irekitzen ari den konstituzionalismopluralista eta solidarioari dagozkionak.

1. Ordena instituzionalerako eskubidea.

2. Herriek askatasunez determinatzeko etaberen aberastasunak eta baliabide naturalakaskatasunez baliatzeko eskubidea.

3. Gutxiengo etniko, erlijioso edo linguistiko-ek beren kultura, erlijio eta hizkuntza izate-ko duten eskubidea.

4. Langile emigratzaileek beste herrialdeetanegoera bidezko eta duinetan lan egitekoeskubidea.

Eskubideen laugarren belaunaldiaz ere hitz egitenhasi dira, eta hor etorkizuneko belaunaldiek etabeste zenbait subjektu berezik (animaliek edonaturak, adibidez) dituzten eskubideak bildukolirateke, baina oraindik kategoria berri honetarakoez da adostasun garbirik lortu.

Iturria: Valencia Villa, 1997

2 Dokumentazioa irakurritakoan, aipatu taldeka ondoren planteatzen dizkizuegun gaiak. Tal-dean pertsona bat izendatu ondorioak jasotzeko, gero ikasgelako guztiekin ados jartzeanazaldu ahal izateko.

• Irakurri duzuen eskubide-zerrendan, eskubide denak bilduta daudela iruditzen al zaizue? Beste-ren bat gehituko al zenuke?

• Zein eskubideren gainean du Estatuak subiranotasuna?

• Zein mekanismoren bitartez bermatzen ditu Estatuak eskubide horiek?

• Estatuek beti errespetatzen al dituzte eskubideak? Estatuak eskubideren bat bortxatzen duenadibideren bat aipatu.

• Giza eskubideak defendatzen dituen erakunderen bat ezagutzen al duzue?

• Erakunde hauetako batek egiten duen lana ikertu eta ikasgelako gainerakoei azaldu.

Ondoko web orri hauetan aurki dezakezue informazioa:

http://www.derechos.org http://www.pangea.org

http://www.nodo50.org http://www.hrw.org

http://www.a-i.es

70

Legezkotasuna: lege-multzoa behartuta betearazteko gai den Estatua dagoen lurraldejakin bateko indarreko lege guztiak biltzen ditu. Beraz, legezkotasuna Estatu batekolegeekin identifikatzen da, legeak edonolakoak izanda ere.

Legitimitatea: legezkotasuna ez bezala, Estatuak ezarritakoarekin ez dago nahitaez lotu-ta. Egoera bat edo gauzez baliatzeko modu bat bidezkotzat edo bidegabetzat jotzekooinarri gisa erabiltzen dugun printzipio eta balore moralen multzoa da. Ondorioz, legi-timitate-kontzeptu bakarrik ez dago eta kulturaren edo pertsonaren aldagaiek aldatuegiten dute.

10. ariketa

Aurpegia eta gurutzea

1 Taldeka, arretaz irakurri ondoko definizioak:

2 Ikuspuntu honetatik lege bat legitimotzat edo ez-legitimotzat har dezakegu. Hori praktikanikus dezagun. Egiazko lau egoera aurkezten dizkizuegu talde bakoitzak kasu bakoitzarenlegezkotasunaz edo/eta legitimotasunaz gogoeta egin dezan. Horretarako, kasua irakurriondoren, azkenean dauden galderei erantzun. Gero talde bakoitzak bere ondorioak gelakogainerakoei azalduko dizkie bat etortzeko saioan.

71

1. dilema morala: Justizia o mendekua

2001eko irailaren 11n Dorre Bikiak erori eginziren bahitutako bi bidaiari-hegazkinek haien

kontra talka egin ondoren. Handik gutxira beste bihegazkinek talka egin zuten Estatu Batuetako hel-buruen kontra: batak Washingtonen Pentagonoarenkontra eta besteak Penssylvanian. Hegazkinetakobidaiari guztiak hil ziren. Ordu batzuk geroagoWorld Trade Center-eko 7. eraikina, Dorre Bikienondoan zegoena, sutan zela erori egin zen. Hanzenbat hil ziren argi eta garbi ez da inoiz jakin.

Egun batzuk geroago Afganistango erasoa hasizen. Bonbaketariek milaka pertsona beren etxeeta-tik ihes egitera behartu zituzten. Batzuek Pakistan-go muga zeharkatu zuten eta beste batzuk Afganis-tanen barruan geratu ziren etxetik ihes eginda.Lehendik ere egoera tamalgarrian zeuden Afganis-tango biztanleak eta bonbaketariekin are eta oke-rragoa zen. Laguntza humanitarioa oso nekez iris-ten zen. Biztanleen egoera oso larria zen. Azaroa-ren erdialdean Pakistanera egoera negargarrian irit-

Taldean gogoeta egiteko galderak

• Legezkoa al da Afganistani erasotzea? Legitimoa al da? Zergatik?

• Legitimoa dela edo ez dela erabakitzeko zein baloretan oinarritzen zarete? Eta legezkoa dela alaez dela erabakitzeko?

• Giza eskubideren bat arriskuan jartzen al da? Zein?

• Egoera hobetzeko zer egin daiteke?

Iturria: Levin. 1999.

ZER EGINGODUGU HORIHANDIA DENEAN?

ASKATASUNA!

JUSTIZIA!DUINTASUNA!

BAKEA!DEMOKRAZIA!

72

dilema morala: Heriotza-zigorra eztabaidan3

Gaur egun munduko 87 herrialdetan legezkoa daheriotza-zigorra eta indarrean dago. Herrialde

horietakoak dira, besteak beste, Afganistan, Txina,Estatu Batuak, Arabiar Emirerri Batuak, Maroko,Saudi Arabia, Ekuatore Ginea, etab.

1982an, Mumia AbuJamal4, Filadelfiako poliziarenindarkeria eta arrazakeriaren kontra egindako kriti-kengatik ezaguna zen kazetaria, kondenatu eginzuten Daniel Fulkner polizia-agente zuria hiltzea-gatik. 1981eko abenduan gertatu zen, polizia,Mumia eta honen anaiaren arteko tiroketan agen-tea hil zenean. Lekukoek tiroketako lekutik bigizon korrika ihesi ikusi zituztela aitortu zuten,baina haiek gertaeretan zerikusirik izan zuten ezzen inoiz ikertu. Mumiari berehala hilketa salatuzioten, eta iritzi publikoa karguak zalantzan jartzenhasi zenean, erruztatuak ospitaleko larrialdi-gelanhilketa aitortu zuela jakinarazi zuen poliziak. Epai-

ketan aurkeztutako frogak zalantzazkoak izanziren. Fiskaltzak Mumiaren idazlan politikoak etaegunkarietako artikuluak erabili zituen heriotza-zigorra eskatzeko, eta ezin frogatu izan zuen sala-tuaren pistolak (legez erregistratuak) gau hartantiro egin zuenik. Epaiketan salatuaren aurka dekla-ratutako lekuko batzuek poliziak behartuta gezurraesan zutela aitortu zuten. Defentsak zanpaketapolitikoa egon izana adierazi zuen, baina Gober-nuak ezezkoa zioen eta salatua, atxilotu zutenean,sistemarentzat ez zela arriskutsua. 1995. urteanMumiak Live from the death row ("Heriotza-ilara-tik zuzenean") liburua idatzi zuen. Bertan, besteakbeste, SCI Greene zentroan kartzelaratuek jasatenzituzten tratu txarrak salatu zituen. Munduko iritzipublikoaren eraginez hilaraztea geroratu egin dutebehin eta berriz. Mumiak heriotza-ilaran segitzendu.

3 Iturria: Amnesty International.4 Informazio gehiago lortzeko: http://www.mumia.org/mumia.org


• Estatu Batuetan legezkoa al da heriotza-zigorra? Legitimoa al da? Zergatik?


• Giza eskubideren bat arriskuan jartzen al da? Zein?

• Ados al zaudete Estatu batek heriotza-zigorra defendatzearekin?


73

3. dilema morala: Afganistanen emakume izatea5

Talibanen gobernupeko emakumea baldin baza-ra, ondoko legeen mende egongo zara:

✓ Etxetik kanpo lana egitea debekatuta dauka-zu, zure lanbidea edozein izanda ere. Kabulgoospitale batzuetan emakume mediku eta eri-zain gutxi batzuek baino ez dezakete lanikegin6 .

✓ Eskola, unibertsitate edo beste edozein hez-kuntza-erakundetan ikastea debekatuta dauka-te (talibanek neskentzako eskolak apaizgaite-gi erlijioso bihurtu dituzte).

✓ Goitik beheraino estaliko zaituen belo luzea(burka) eraman beharko duzu. Arau hau erres-petatzen ez dutenentzat zigorra zartadak, jot-zea eta hitzez iraintzea da.

✓ Ezkontzatik kanpo sexu-harremanak izandakoemakumea jendaurrean harrikatzen dute.

✓ Debekaturik duzu edozein kosmetiko erabilt-zea; baita azazkalak pintatzea ere.

✓ Zure mahram (senarra edo senidea) ez denbeste edozein gizoni ez daukazu eskua emate-rik.

✓ Barre-algara egitea debekaturik duzu (arrot-zek ez dute emakumearen ahotsik entzunbehar).

✓ Debekaturik duzu oinez zoazenean soinuaatera dezaketen takoidun zapatak erabiltzea(gizonak ezin ditu emakumearen pauso-hot-sak entzun).

✓ Debekaturik duzu irratian, telebistan edo edo-zein bilera publikotan azaltzea.

✓ "Emakume" hitza duten kale eta plaza guztie-tako izenak aldatu egin behar dira. Adibidez,"Emakumeen Lorategia" "Udaberriko Lorate-gia" bihurtu zen.

✓ Debekaturik duzu kaletik zu ikusi ahal izatea.Horregatik zure etxeko leiho guztiak opakuakizango dira. Debekatuta dago gizon jostunekemakumeei neurriak hartzea eta emakumeent-zako arropa jostea.

✓ Gizonen autobus berean joatea debekatutadaukate.

✓ Zuri argazkiak egitea edo zu filmatzea debe-katurik duzu.

5 Aganistango Emakume Iraultzaileak, www.rawa.org6 "Kabulen eta Afganistango beste hirietan justizian, medikuntzan edo unibertsitatean goi-mailako postuak izan zituztenak dekre-tuz bota egin dituzte eta beren familiak etxe barruan zaintzera bidali dituzte. (...) Emakumeen segregazioak kostu handia du. Afga-nistanek gerra baino lehen munduko alfabetizazio-tasa txikienetakoa bazuen ere, 1996an hiriburuko irakasleen % 70 emakumeakziren, Kabulgo unibertsitatean 8.000 neska zeuden matrikulaturik eta hiriko 63 eskoletara joaten ziren ikasleen % 40 ziren neskak.Orain Afganistango umeen % 95a ez da eskolara joaten eta ikastetxera joaten direnei "oso heziketa txarra" ematen diete, ONUkofuntzionarioek adierazi dutenez. Bi urtetan gerrak hezkuntza-sistema bertan behera utzi du." "Kabul, 1422" erreportajetik hartua(El País Semanal, 2001eko maiatzaren 27koa, 1.287. zk.).


• Egoera legezkoa al da? Zergatik?

• Legitimoa al da? Zergatik?


• Arma bidez erasotzea al da arazo honetan konponbide bakarra? Beste irtenbiderik ez al dago?

74

4. dilema morala: "Bakerako" prestatzea7

Bigarren Mundu Gerra amaitu zenez gero, 30milioi pertsona hil dira gure planetan izandako

gatazka armatuetan. Horietako 26 milioi arma arinentiroz hil dira. Arma horiek (eta ez gerra-ontzi handiedo gerrarako hegazkin sofistikatuek) dira bost bikti-metatik lauren erantzukizun materiala dutenak. Bik-timak, gainera, % 90 zibilak izan dira (emakumeaketa umeak batez ere). Arma arinak, labur esanda,jende gehiena hiltzen dutenak eta biztanle zibileizuzenean erasaten dietenak dira. Hori da “gatazkendesmilitarizazioak” duen ondorioa. Beraz, pertsonazibilak, eta ez militarrak, dira borroka armatu gehie-netan hiltzen direnak. Arma arinak pertsona baka-rrak edo ibilgailu arinak eraman ditzakeen ohikoarmak dira (pistolak, errebolberrak, errifleak, karabi-nak, eraso-errifleak, munizioa, granada-jaurtigai-luak, esku-granadak, 82 mm-koak baino mortero txi-kiagoak, gurdien kontrako eta lurretik airerako misilbatzuk, pertsonen aurkako minak, zanpaketarakopolizia-materiala, etab.).

Gerra batean ehunka mila edo milioika arma pila-tzen direnean, gero bakea arma-pila horrekhipotekatuta geratzen da, eta ondoren armahorietako batzuk talde terrorista eta paramilitar,gerrilla, talde kriminal, herritar pribatu edo segur-tasun-talde pribatuentzat izaten dira.

Ba al zenekien...?:

✓ Mundu osoan guztira 500 milioi su-armadaudela kalkulatu da eta horiez gain polizieneta segurtasun-indarrenak daude.

✓ Amerikako Estatu Batuak dira munduangehien fabrikatzen eta esportatzen dutenak.

✓ Herrialde batzuetan, Amerikako Estatu Batue-tan adibidez, baliteke pertsona baino armagehiago egotea.

✓ Gaur egun ekoizle nagusi batzuk Alemania,Austria, Belgika, Brasil, Bulgaria, Txina,Egipto, Amerikako Estatu Batuak, Frantzia,Israel, Polonia, Erresuma Batua, Errumania,Errusia, Singapur eta Hego Afrika dira.

✓ Amerikako Estatu Batuetako gazte batekEuropako edozein gaztek baino hamabi aldizprobabilitate handiagoa du tiroz hiltzeko. rir atiros que cualquier joven europeo.

7 "Armei agur". kanpainako web orria. Arma arinak kontrolatzeko kanpaina. Amnesty International, Greenpeace, IntermónOxfameta Mugarik gabeko Medikuak. http://www.pangea.org/unescopau/catedra/campanya/campanya/campanya.htm


• Zer iruditzen zaizu "Bakean utz zaitzaten zeure burua defendatzeko gauzaizan behar duzu" dioen esaldia?

• Arma arinak saltzea eta erostea legezkoa al da?

• Legitimoa al da? Zergatik?


75

Harreman-ereduaketa nazioaz gaindiko sistemak

2.


1. Helburuak

• Munduko gatazkak hobeto ulertzeko interpretazio-giltzarriak hornitzea.

• Alde batekoak diren edo osoak ez diren informazioen aurrean espiritu kritikoa sustatzea.

• Nazioarteko egoera politikoaz eta gaurkotasuneko gaiez interesa sustatzea.

• Herritartasun aktiborako aldez aurreko baldintza gisa oinarritutako iritzia edukitzea.

• Munduko herritartasun eta Estatuaren gaia planteatzea, oraingo estatuez gaindiko institu-zioetatik abiatuta.

2. Ariketen segida

ACTIVIDAD 11: Análisis de casos prácticos

• Deskribapena: Zenbait kasu praktikotan "teoria" aplikatzen saiatuko gara; nazioarteko laukasu aurkeztuko ditugu, non Estatuek era desberdinetako gatazkak baitituzte: Estatuenarteko gatazkak (Maroko / Sahara, Israel / Palestina); Estatuen eta enpresa multinaziona-len arteko gatazkak (Endesa eta Txile), eta Estatu baten eta nazioaz gaindiko erakundebaten arteko gatazkak (Peru eta Moneta Fondo Internazionala). Ikasleek, unitatearen lehenzatian ikusitakoaren arabera, gatazkan parte hartzen duten alderdiez gogoeta eginda anali-zatu behar dituzte kasuak. Hortik aurrera elkarrizketa egin dezakegu Estatuek herritarreneskubideak bermatzeko dituzten mugez, nazioaz gaindiko erakundeen egiazko eginkizu-naz edo botere izugarria duten (enpresa multinazionalen) jokalari "ez-politikoez".

76

Ikasgelako jendea taldetan banatuko da eta bakoitzak kasu bat hartuko du. Kasu hori ira-kurri ondoren, ikasleek planteatutako galderei erantzungo diete eta gero ondorioak elka-rren artean adostu egingo dira.




77

11. ariketa

Kasu praktikoen analisia

1 Gaurkotasuna duen gatazka bat analizatzea proposatzen dizuegu. Orain arte ikusi dugun teo-ria erabiltzeko egiazko kasuetako bat da. Talde bakoitzak nazioarteko gatazka erakustenduen kasu bat izango du. Zuen lana aurkezten zaizuen gatazkari irtenbidea emango dion"bake-plana" proposatzea da. Dokumentazioa arretaz irakurri, kasu bakoitzean dagoen gal-dera-sortari erantzuteko. Gogoan izan talde-lana dela eta guztion lankidetza beharrezkoadela!

1. taldea1. kasua. Mendebaldeko Saharako gatazka

0. Datu sozio-ekonomiko garrantzitsuenak*

Izen ofiziala: Errepublika Saharar Arabiar Demo-kratikoa (1976an aldarrikatua).

Azalera: 266.000 km2 .Hiriburua: Aaiun.Herrialdea: 500.000 biztanle, eta horietatik

170.000 baino gehiago Tinduf-eko (Aljeria)kanpamentuetan errefuxiatuta edo askatuta-ko zonetan nomada gisa bizi dira.

Jaiotakoan bizi-itxaropena: 44,88 urte.Hizkuntzak: Arabiera eta espainiera (ofizialak,

ordena horretan) eta hassanera (lurraldekodialektoa).

Erlijioa: Islama.

Baliabide ekonomikoak: Munduko arrantza-erre-serba handienetakoa du, baina aberastasunnagusia meatzetakoa da. BuCraa-ko meat-zea munduko fosfato-hobi handiena da.Petrolio- eta gas-zundaketak ere badira.

Elikagai gehienak inportatu egin behar dira.Merkataritzako eta ekonomiako jardueraosoa Marokoko Gobernuak kontrolatzen du.

* Munduko gida, Iepala 1999/2000.

78

Helbide honetatik hartua: http://www.arso.org/sitemaps.htm

79

1. Aurrekari historikoak

Mendebaldeko Sahara 1975. urtera arte Espainia-ren kolonia izan zen. 1974. urtean, potentzia kolo-nial gisa etorkizunik ez zuela ikusita, Espainialurraldea uzteko behar ziren tramiteak egiten hasizen. Hasieran bazirudien Espainiak Saharakoherriaren autodeterminaziorako bideari ekin zio-la, horrela lurralde horretan interesei eusteko auke-ra izango zuelakoan. Gainera ONUk, deskoloniza-zioaz duen doktrinari jarraituz, 1966. urteaz geroerreferenduma egitea aholkatzen zuen, hau da, ber-tako herritarrei kontsulta egitea eskatzen zuen,independentzia aukeratzeko bidea eskainiz. Bazi-rudien Saharako Herriak Herri gisa bere etorkizu-na erabakiko zuela.

Hala ere, Marokok zioenez Saharako lurraldeaharen subiranotasunaren mende zegoen eta, ondo-rioz, zuzenbidez berea zuen. Ildo horretan Nazio-arteko Justizia Epaitegian errekurtsoa jarri zuengai horretaz erabakia har zezan. Gakoa honakoazen: ea Espainiarren agintaldia baino lehen Maro-kok lurralde horietan eskubiderik izan zuen ala,eskubiderik izan ez bazuen, lurraldea bertako biz-tanle edo sahararrena zen.

Bestalde, Mauritaniak gauza bera egin zuen lurral-dearen zati txikiago bati buruz (Marokok gutxigorabehera bost seiren eskatzen zituen eta Mauri-taniak seiren bat). Dena dela, Mauritaniak eginda-ko lurralde-eskeak ez zuen asko iraun; izan ere,1979. urtean Mauritaniak bere eskakizunei ukoegin eta lurraldetik erretiratu egin zen.

Zer gertatu zaio Marokoren erreklamazioari?Haga-ko Epaitegiak (sahararrei entzun gabe, hitzegiteko eskubidea Estatuek baino ez dutelako)1975eko urriaren 16an irizpena eman zuen. "Ados-tasun"-dokumentua dela esan daiteke, baina gaiaez da, ez alde batera eta ez bestera ebazten. Maro-

kok eta Mauritaniak nolabaiteko lotura historikoaizan dutela onartzen du, baina ONUren jarrera ofi-ziala aldatu behar denik ez zaio iruditzen, zeinakerreferenduma egin dezatela eskatzen segitzen bai-tu. Ondorengo gertaerak hauek izan dira:

• Marokok bere erara irakurri zuen epaia etalehendik prestaturik zuen estrategia abiarazizuen. "Martxa Berdea" hasi zen: 350.000marokoarrek lurraldea bakean hartu zuten. Jen-detza horretan pertsona zibilak eta indar mili-tarrak zihoazen. Zalantza handirik gabe esandaiteke gertaera hura batez ere Marokoko biz-tanleriaren arreta orduan beren gizartean zituz-ten beste arazo batzuetatik desbideratzekoantolatu zutela.

• Espainiak, ordura arte mantendu zuen jarreraofiziala alde batera utzita, lurraldea Mauritaniaeta Maroko Estatuei banatzea erabaki zuen."Madrilgo Akordioak" sinatu zituzten orduan,eta badirudi isilpean urtetan ari zirela haiekprestatzen. Akordio horiei esker Espainiakordain ekonomikoak jasoko zituen fosfatoenedo Marokoko uretako arrantza-kuoten bidez.

• Saharako biztanleek, Fronte Polisarioak gida-turik (1973an sortu zen) armak hartu eta ihesegin zuten. Marokoko armada lurraldera sartueta militarki okupatu zuen. 1976an sahararrek,klandestinitatean, Errepublika Saharar ArabiarDemokratikoa aldarrikatu zuten (RASD).

Egoerak horrela iraun du orain arte. Maroko etaFronte Polisarioa gerran ari dira eta lurraldearenzatirik handiena okupaturik dago.

80

Espainiaren agintepean ere ONUk erreferendumaegin eta lurraldeak etorkizunean independentziaizatea defendatu zuen.

1975eko azaroaren 6an bertan ONUk MarokoriMartxa Berdea erretiraraztea eta bi alderdiekONUren ardurapean negoziazioei ekitea eskatuzion. 1988an bi alderdien (Marokoren eta FrontePolisarioaren) konpromisoa lortu zen autodetermi-nazio-erreferenduma egiteko, baina oraindik ez daegin. Maroko etengabe ari da oztopoak jartzenerreferendumik egin ez dadin.

Nazio Batuen jarrera bertako kide diren Estatuenikuspegitik ulertu behar da. Kontuan hartu beharda gatazka sortutakoan nazioarteko egoeran gerrahotzeko (1989an amaitu zen) eta blokeen artekoaurkakotasuneko giroa zegoela. Horregatik:

• Hasieran (70eko hamarkadan), Europa gerra ho-tzean bete-betean zegoela, mendebaldeko poten-tziek ez zuten Sahararen independentziarik nahi,orduan Fronte Polisarioa Aljeriaren eta Libiareneraginpekotzat hartzen zelako. Hirugarren Mun-dukotzat eta Sobietar Batasunaren aldekotzathartzen zuten. Horregatik Estatu Batuek etaFrantziak Marokoren jarrerari lagundu zioten.Zalantzarik gabe, AEBk Hassan II.ari MartxaBerdearen estrategia prestatzeko laguntza etaaholkuak eman zizkioten.

• Sobiet Batasunak ere, bere ideologiak ustez teo-rian zioenari kontra eginez, batez ere Marokorilagundu zion, bien artean zeuzkaten lotura eko-nomikoen eraginez.

• Herrialde arabiarrek ere Marokoren alde eginzuten, herrialde ahaltsuenetakoa zelako.

• Egoera horretan sahararrei lagundu zieten baka-rrak hauek izan ziren:

• OUA (Afrikar Batasunerako Erakundea), zeinak1984an RASD Estatu independente gisa onartubaitzuen (orduan Maroko erakunde horretatikerretiratu egin zen).

• Aljeria, ondoko potentzia, Marokok ingurura era-gina zabaltzerik nahi ez zuelako. Tinduf-ekoerrefuxiatuen kanpamentua Aljeriako lurretandago.

Horrek guztiak argitzen du ONUk gatazkako lehenetapan izandako pasibotasuna. Gerra hotza amaituzenean, ordea, jarrerak aldatu egin ziren. Nazioar-teko panorama ez zegoen inguru horretan Estatuindependente bat sortzearen hain kontra. Horrega-tik izan du erakundeak gune horretaz gero eta inte-res handiagoa:

• 1991. urtean erreferendum-plana berriz abiarazizen. Orduan MINURSO sortu zen, Mendebalde-ko Saharan Erreferenduma Egiteko Misioa.

• James Baker-ek, George Bush-en garaian AEBkoEstatu Idazkari izandakoa, ONUren agindua har-tu zuen gatazka bidera zezan. Bi alderdiek Hous-ton-go Akordioak sinatzea lortu zuen. Erre-ferenduma 1998ko abenduaren 17an egiteaaurreikusi zen.

• ONUk gero 2000. urteko uztaila izendatu zuenerreferenduma egiteko, baina 1992az gero Maro-ko oztopatzen ari da erreferendumera iristekoBake Plana.

2. ONUren eginkizuna

81

Gatazka ulertzeko glosarioa

Autodeterminazioa

Politikako eta gizarteko gertaera bat da eta zen-bait eratara defini daiteke: helburu moduan, ideiafilosofiko moduan, balore moral moduan, ideolo-gia moduan, gizarte-mugimendu moduan edonazioarteko arauek onartutako eskubide moduan.Mota askotako autodeterminazioak izan daitezke.Nolanahi ere, bereizketa interesgarriena eskubidehori erabiltzeak dituen eragin juridikoak eta poli-tikoak aipatzen dituena da. Kanpo-autodetermi-

nazioa eta barne-autodeterminazioa bereiztendira. Lehenengoa herriek nazioarteko komunita-tean beren estatusa erabakitzeko duten eskubideada (estatu independentea eta subiranoa, besteestatu independente batekin askatasunez elkar-tzea), eta bigarrena herriek beren burua gidatzekogobernu-era askatasunez aukeratzeko duten esku-bidea da.

Nazioarteko justizia Epaitegia

Nazioarteko justizia Epaitegia (Mundu Epaitegia eredeitzen zaio) 1945ean sortu zen Nazio Batuen era-kunde judizial gisa. Batzar Nagusiak eta SegurtasunKontseiluak aukeratutako 15 magistratuk osatzen

dute eta herrialdeen arteko arazoak ebazten dituzte.Prozesu horretan Estatuek borondatez hartzen duteparte, baina Estatu batek parte hartzea onartzen baldinbadu, behartuta dago Epaitegiaren erabakia onartzera.

Martxa Berdea

Antzinako koloniako lurraldetik espainiarrak egozteko egindako inbasio baketsua.

3. Saharako Herriaren oraingo egoera

• Tinduf-eko kanpamentuetan, Aljerian, 150.000saharar baino gehiago bizi dira pilatuta gatazkahasi zenez gero. Erreferenduma egiten bada,batez ere horiek osatuko dute errolda.

• Mapan ikusten denez, Marokok eusteko harresimodukoa eraiki du. Harresitik ekialdera maroko-arrek ez dute inolako botererik ("inorena ez denlurraldea" da).

• Lurraldearen zatirik handiena, ordea, Marokorenagintepean dago. Amnesty International-ekhonako alderdi hauek salatu ditu:

• Desagertutakoak: 1.000 pertsona bainogehiago okupazioaz gero (1994ko datuak).Batez ere ikasleak eta jende ikasia izan da etabadirudi sahararren kulturaren edozein aztar-na suntsitu nahi dutela.

• Tortura: Desagertutakoen ia kasu guztiekdute tortura-gertaerekin zerikusia, Marokokokartzeletatik ihes egitea lortu duten atxilotuekaitortzen dutenez. Inork zigortu gabe aritzendira torturatzaileak: edozein ikerketa edoautopsia egitea eskatzen denean, Marokokoagintariek ezezkoa ematen dute. Torturatzailebat bera ere ez da inoiz kondenatu.

• Arrazoirik gabeko atxiloketak: Edozein aitza-kia dela-eta atxilotzen dute jendea: RASDekobandera eramateagatik, manifestazio baterajoateagatik edo ideia politiko jakin batzukedukitzeagatik. Gehienetan salaketek ez dute,ez oinarririk eta ez zehaztasunik, eta ematendiren epaiak neurririk gabekoak dira.

Fronte Polisarioa

Saharako nazio-askatasunerako mugimendua, Marokotik aske lurraldearen independentzia aldarrikatzen duena.

82Kasua irakurri ondoren:

• Esan azaltzen diren gatazkak zein lekutandauden.

• Gatazkak mailen arabera sailkatu etagarrantzitsuena adierazi.

Gatazkan zerikusia duten eragileak zeindiren zehaztu.

Denbora-lerroa osatu, gatazkako gertaeranagusien datak ipinita.

Parte hartzen duen nazioaz gaindiko insti-tuzioari buruz:• Zein da?• Zer izaera du? (polítikoa, ekonomikoa,

etab.)• Zein arrazoibide teoriko aldarrikatzen du?• Arrazoibide hori bat al dator egiazko

praktikarekin? Zergatik?

Nazio Batuek erreferenduma egitea propo-satzen dute Saharako gatazkaren irtenbidegisa. Analizatu proposamena eta adierazi:

• Bere ahuleziak (alderdi ahulenak).

• Bere mehatxuak (arriskuak).

• Alde indartsuak (alderdi positiboenak).

• Bere aukerak (eskaintzen dituen ahalme-nak).

Zuen iritziz, Nazio Batuek proposatutakoirtenbidetik kanpo besteren bat ba al dago?

Prestatu gatazkaren irtenbiderako proposa-mena eta analizatu, lehengo kasuan bezala,honakoak adieraziz:





Aurreko bi analisiekin, baloratu aukeraonena eta hautatu ikasgelako gainerakoeiproposatuko diezuena.

Bake-plana diseinatzen

1.

2.

3.

6.

7.

8.

4.

5.

MINURSO

Mendebaldeko Saharako Erreferendumerako NazioBatuen Misioa. 1991. urtean eratu zen, su-etena

kontrolatzen du eta autodeterminazio-erreferendu-ma prestatzeko eginkizuna du.

Houston-go Akordioak

Houston-en 1997ko irailean sinatu ziren. Bertanautodeterminazio-erreferendumerako data finkatzenda. Akordio hauek ONUren eta James A. Backer-en

(Nazio Batuetako idazkari nagusiaren bake-proze-surako mandatari bereziaren) babespean egin dira.

Amnesty International

Munduko mugimendua da, Giza Eskubideen Dekla-razio Unibertsalean aldarrikatutako eskubide guz-tiak eta nazioarteko beste hainbat arau bete daitezen

saiatzen dena. Oro har giza eskubideak sustatzenditu eta eskubide horiek bortxatzen diren kasuetankontra egiten dute.

Pentsa ezazue nazioarteko begiraleak zaretela eta kasu hau aztertzen ari zaretela. Zuen lana bake-plan bide-ragarria proposatzea da, gatazkari irtenbidea ematearren. Horretarako, ondorengo galdera-sorta bete:

8383

A.M.I.A. analisia

Ahuleziak

• Badirudi ONUk ez duela nahikoa indar Marokoarbitrajea onartzera behartzeko.

• James Baker MINURSOren ordezkari nagusi izen-datu izana AEBk zona horretako garrantzi geoes-trategikoagatik aspaldi sortutako interesen ondorioizan daiteke.

• RSADk nazioartean duen onarpena oraindik ereoso mugatua da.

• OUAren eta herrialde arabiarren artean gurutzatuta-ko interesak egon daitezke RASDri edo Marokorilaguntzearen gaian.

• Martxa Berdeaz gero errolda faltsututa dago etaberez “de facto” martxa horrek dirudienez jarraituegiten du Marokotik zona horretara.

• Inork ez du bermatzen erreferenduma galduz geroMarokok errespetatuko duenik.

• Marokok ez du ezer galtzen; aitzitik, asko irabaztendu gatazka “estalita” mantenduta.

• Marokok lurraldea militarki kontrolatuz segitzen du:galtzeak gainera “erretiratzea” esan nahiko luke.

• Marokok boterea irabazten du mehatxu integristarenkontra “tapoi-estatu” gisa, Europako zenbait poten-tzia bere alde jarrita.

• Zaila da Marokok, galtzen badu, trukean “ezer jasogabe” uztea. Orain “truke-txanpon" moduan etorki-nak edo beste lurralde-eskakizun batzuk (Ceuta etaMelilla) aipatzen ditu.

• Sahara aberastasun-iturri oparoa da eta horko eteki-nak orain Maroko ari da jasotzen.

Mehatxuak

Aukerak

• ONUren ebazpenak biek onartzera behartzen du,izateko eskubidea (RASDren aldetik) eta Maroko-ko erreinuak zona horretan dituen eskakizun histo-rikoak.

• Nazioarteko zigor-epaitegiak gero eta gehiagohedatzen eta indartzen ari direlako, Marokok zonahorretan giza eskubideak bortxatzeko joera motela-raz daiteke.

• Marokon errege irekiagoa dagoelako negoziaziora-ko aukerak zabaldu egin dira.

• Houston-go akordioen ondoren MINURSOk berrizere indar hartzeak 2000. urteko lehen hilabeteetanbakeari beste bultzada bat eman dio.

• Bloke-politika desagertzeak eta “Hegoaldekomehatxua” desmitifikatzeak zona horren garrantzigeoestrategikoa nabarmen jaitsarazi du eta eztabai-da interesa duten bi aldeetara mugatzeko aukeradago.

• Alderdiak forma aldetik egoera berdinean daude.

• Nazioarteko iritzia (baita Espainiakoa ere) erre-ferenduma egitearen aldekoa da (Marokoren intere-sen aurka).

• RASD ez da inolako mehatxua Mendebaldearentzat.

• Maroko, Tunisiak bezala, eskualdeko Estatu “oreka-tuenetakoa” da.

Indarrak


84

2. taldea2. kasua. Moneta Fondo Internazionala eta Peru

0. Datu sozio-ekonomiko garrantzitsuenak*

Peru Espainia

Jaiotakoan bizi-itxaropena (urteak) 68,30 78

Egiazko BPG per cápita ($) 4.410 15.941

Edateko urik gabeko biztanleria % 33% —

Bularreko haurren hilkortasun-tasa (bizirik jaiotako mila umeko) 45‰ 5‰

Amen hilkortasun-tasa (bizirik jaiotako ehun milako) 280 7

Zenbat mediku ehun mila biztanleko 73 400

Elektrizitate-kontsumoa per cápita (kW.ordu) 837 4.368

Proteinen eguneko kaloria-eskaintza per cápita (gramoak) 2.310 3.295

Analfabetismoa (gizonak) % 5,5% —

Analfabetismoa (emakumeak) % 17% /

Guztizko kanpo-zorra (milioi $) 30.831 —

Zorraren zerbitzua / esportazioak 15,3% —

Iturria: El Estado del mundo, 1999, eta PNUD 1999.

Iturria: http://www.masitravel.com/info/mapa_sp.htm

85


1960ko hamarkadaren amaieraz gero eta hurrengohamarkadan zehar, boterean egon ziren gobernu mili-tarrek nazioarteko mailegu-emaileek (Iparraldekogobernuek eta banku pribatuek) eskainitako errazta-sunez aprobetxatuz kreditu handiak eskatu zituzten;garai hartako giro baikorra zela eta, kapital-kopuruhandiak eman zizkieten maileguz, gero diru hura

itzultzeko moduaz asko kezkatu gabe. Besteak bestePeruko gobernuak diru-kopuru handiak eskuratuzituen eta kasu gehienetan gutxi batzuk aberasteko,faraoien mailako eraikinak egiteko edo armak eroste-ko izan zen. Perun, esaterako, garai horretan Estatua-ren sarreren % 40a Armadan inbertitu zen. Kanpo-zorraren zama orduan hasi zen.

2. Arazoak eztanda egitea

Atzerriko kreditu-iturriek atsegin zuten Peru,kobre- eta petrolio-hobi ugari zuelako, eta gober-nuari mailegu handiak eman zizkioten. 1973an,adibidez, kanpo-zorra 1968an halako bi zen.Zorra gero eta handiagoa zen. 1973an kanpo-zorra ordaintzeko herrialdearen esportazioengatikizandako sarreren % 20a baino gehiago beharzuten; 1978an zorraren kopurua 1973ko mailajasanezina (600 milioi dolarrekoa) baino bi aldizhandiagoa zen.

1978. urtean Peruko banku-sistemak 1.200 milioidolarreko zuloa zuen. Kanpo-zorra hazten ari zen;gero eta diru gehiago zor zen eta kreditu gehiagoeskatu behar zen; beraz, zuloa gero eta handiagoazen. Orduan Moneta Fondo Internazionalarekin

"herstura" ekonomikorako ituna sinatu behar izanzuen. Beste era batera esanda, MFIk egitura ego-kitzeko planak proposatzen ditu eta herrialdeakplan horiek onartu egin behar ditu beste kreditubatzuk jaso nahi baditu. Delako herrialdeak, kasuhonetan Peruk, "gerrikoa estutzeko" duen gaitasu-nean oinarritzen dira. Gastuak jaitsi eta sarrerak igoegin behar dira.

Baina neurri horiek herrialdeari mesede handirik ezzioten egin. Esportazioagatiko sarrerek oso beheraegin zuten eta zorra ordaintzen jarraitu behar izanzuten. Dibisa indartsuen sarrera-apurren erdiakhorretarako behar izan zituzten. MFIren eginkizunaekonomia hartzekodunei ordaintzeko moduan pla-nifikatzea da, eta hori da Peruk egin zuena.

Iturria: Levin, 1999.

86

3. Arazoari Estatuak emandako erantzuna

38 urte zituen Alan Garcia hautatu zuten presidente1985ean. Aurreko presidenteak, Belaunde Terry-k,1980an boterea eskuratu zuenean, kanpo-zorra 7.000milioi dolar baino zerbait gehiagokoa zen. Belaunde-k Alan Garcia-ri 16.000 milioi dolarreko kanpo-zorrautzi zion. Gainera Belaunde-k bere agintaldiko azkenurtean zorra ordaintzeari ia utzi egin zion eta AlanGarcia-k atzerapeneko beste mila milioi dolarren ara-zoa eskuratu zuen. Presidente berriak Peruri teorianordaintzea zegokion guztia hartzekodunei ordainduizan balie, 1985ean herrialdeak esportazioengatikizandako sarrera guztien % 95a horretara bideratubeharko zukeen. Hori, jakina, politikoki ezinezkoada. Orduan Alan Garcia-k kanpo-zorra ordaintzekoesportazioengatiko sarreren % 10 baino gehiago ezerabiltzea erabaki zuen. Erabaki horren berri emanzuenean, hartzekodunak alerta gorria piztu zuten etaMFIren aginduei desafio egiten zuenari kontra egite-ko prestatu ziren. MFIk ultimatuma eman zuen bere-hala, atzeratutako kopuruak ordain zitezen. Garcia-kezezkoa eman zuen. 1986an MFIk Peru etorkizuneankredituak jasotzeko "ez zela gai" aldarrikatu zuen,hau da nazioarteko finantza-komunitatearen "heriot-za-musua" eman zioten.

Herrialde bat "gai ez direnen" zerrendan azaltzendenean, Banku Mundiala eta gainerako kreditu-itu-rri publikoak automatikoki kontra azaltzen dira, etahorrez gain banku pribatuak ere bai. Peruk, dolarrik

gabe, ozta-ozta bizi behar izan zuen, esportazioakahalik eta gehiena baliatuz (baliabide naturalen neu-rriz gaineko ustiaketaz) eta aldi berean inportazioakmurriztuz.

Kanpo-zorra ordaintzeko diru-kopurua murriztuegin zen, baina ez Alan Garcia-ren gobernuak kal-kulatu adina. Peru horrela, munduko kreditu-iturrie-tatik isolatuta zegoen eta gainera diru-kopuru izuga-rriak ari zen ordaintzen: Garcia-k kalkulatu baino 2- 5 aldiz gehiago. Esku-dirua izateko ahaleginean,Gobernuak bankuak eta aseguru-etxeak nazionali-zatu egin zituen eta han galdu zuen zeukan fidaga-rritasun-apurra. 1988an Peruko ekonomia porroteginda zegoen. Meatzariek grebara jo zuten etafabriketan zein eraikuntzan jarduera nabarmen jait-si zen.

Egoera hark zer-nolako eragina izan zuen biztanle-engan? Urte hartako abenduan enplegua zuten apu-rrek beren gutxieneko soldatak aurreko urtekoarenerdia balio zuela ikusi zuten. Une batean egiazkosoldatak 1970. urteko maila baino beherago jaitsiziren. 1990ko hamarkadaren hasieran biztanleakitxaropenik gabe zeuden. Herrialdetik ihes egitekomodurik zuenak atzerrirako bidea hartzen zuen etagehienetan peruar dirudunak ziren. Gainerako jen-deak egoera hartan (hau da, biztanleen hirutik bilanik gabe) iraun behar izan zuen.

4. Moneta Fondo Internazionalak arazoari emandako erantzuna

1990ean gobernura Alberto Fujimori iritsi zen.Hauteskundeetan hautatu eta berehala, programagogorra ezarri zuen, "MFIren talka-terapiaren"modukoa, eta beste kreditu batzuen bila hasi zen.Neurri berri horietako bat gasolinaren prezioalehengo maila baino hogeita hamar aldiz handiago-an ipintzea izan zen. Aldi berean, uraren, telefono-aren eta elektrizitatearen gastuak 8 - 12 aldiz han-

diagoak izan ziren. Oinarrizko elikagai batzuen(patataren) prezioak, bestalde, 10 aldiz handiagoakziren. Ekonomia-ministroak berak zioenez, Perukobiztanleriaren erdiak, 11 milioi pertsonak, pobre-zia kritikoa zuen. Fujimori-ren gobernuak hartuta-ko neurriek biztanle gehienez erosahalmen kaska-rra are eta gehiago jaitsi zuten.

87

5. Biztanleriaren egoera

Fujimori-ren gobernuak erabilitako MFIren doi-kuntza-politikak zuzeneko eragin larriak izanzituen eta ditu biztanlerian: enpresak pribatizatzea-ren ondorioz (dibisa-sarrera areagotzeko hartu zenneurri hori), enplegu-maila nabarmen jaitsi zen eta,ondorioz, erosahalmena ere jaitsi egin zen. Perua-rrek zailtasun handiagoak izan zituzten osasun-zer-bitzuetara, jantzi eta oinetakoen arlora, garraio etakomunikazioetara heltzeko. Aldi berean elikadura-gastua ere jaitsi egin zen premiazko gaien prezioakigota. Ildo horretan Peru zorpetutako herrialdeekkanpo-zorragatik eta MFIk erabakitzen dituen neu-rriengatik populazioek jasaten duten sakrifizioanpartaide da. Honakoak dira neurriok: langabeziaareagotzea, oinarrizko elikagaien prezioa igotzea,osasunean eta hezkuntzan egindako inbertsioaknabarmen murriztea, azpiegituretan oso gutxiinbertitzea (ur-sistema, estolderia, errepide eta aba-rretan), esportaziorako baliabide naturalak neurrizgain ustiatzea (basoak soiltzea edo biztanle indige-nen lurrak galtzea, etab.).

Horren adierazgarria da uraren prezioa igotzeakizan zuen eragina. Milioika peruar, batez ere Limainguratzen duen basamortura baztertutako biztanle-ak (han ia inoiz ez du euririk egiten), zisterna-kamioietan eramandako uraren mende bizi dira.

Prezioak igota jendeak ur bera behin eta berriz era-biltzen du (platerak garbitzeko, adibidez) diruaaurreztearren. Maiz garbitzea luxua da eta are etagehiago berdurak eta frutak garbitzea. Uraren etagarraioaren prezioak igota, kolera eta beste zenbaitgaitz (gaitz ezezagunak edo desagertutzat jotzenzirenak) sortu dira.

Biztanleentzat hain ondorio izugarriak izan arren,MFIk dioenez Peru "zentzuzko bidera etorri da"doikuntza-politikak ezarrita. MFIko zuzendari ohiden Camdesus-ek aitortu duenez, Peruk "argi etagarbi erakutsi du egin behar dena (doikuntza-poli-tika adierazi nahiz) eta egin behar ez dena (AlanGarcia-k zorrak ordaintzeko diru gutxiago erabil-tzea) zer den". "Hemendik aurrera lagun diezaieke-gu, eta horixe egingo dugu."

Ez ordea Peruk ongi ordaindurik duen, baina inte-resen bidez gero eta handiagoa den, zorra ordainduarte.

Bai MFIrentzat eta BMrentzat doikuntzaren gizar-te-kostua iragankorra da; izan ere, agindutakoegonkortasuna lortu ondoren aberastasunak "gai-nezka egingo du" eta gizarteko behe-mailetako jen-dearengana (pobreengana) iritsiko da. 87

Iturria: Equipo Maíz. 1999.

88


Moneta Fondo Internazionala

Nazioaz gaindiko instituzio ekonomikoa da, II.Mundu Gerra amaitutakoan 1944. urtean BrettonWoods-en sortutakoa: ONUren organigramakozati da. Hasierako helburuak moneten artekoparekotasuna gainbegiratzea, maileguak zituztenherrialdeei laguntzea eta nazioarteko ordainketa-sistema segurtatzea izan ziren. MFI izan zen

dolarra/urrea patroia ezarri zuena, hau da, dolarraurre automatikoki bihurtu ahal izatea ezarri zue-na. Beraz, erreferentzia-moneta bihurtu zen dola-rra. 178 herrialdek osatzen dute MFI, baina boto-eskubidea egiten duten ekarpen ekonomikoarenaraberakoa da. Bere ekintzetan azpimarratzekoakdira egitura-doikuntzarako planak ezartzea.

Banku Mundiala

MFIrekin batera eratu zen. Herrialdeen hazkundeekonomikoa sustatu eta garapen-proiektuak finan-tzatu nahi ditu. MFI bezala, 151 herrialdek partehartzen badute ere, hauek egindako ekarpenarenarabera dute botoa. Beraz, FMI bezala erakundehau ere herrialde aberatsek kontrolatzen dute.

Kasu honetan, MFIren kasuan bezala, era demo-kratikoan lan egiten ez duen instituzioa da eta ber-

tan beto-eskubidea dago. Hartzen diren erabakieibetoa ezartzeko behar adinako partea duen herrial-de bakarra Amerikako Estatu Batuak dira.

Erabaki ekonomiko garrantzitsuenak MFIn hartzendira eta neurri apalagoan BMn.

Egitura-doikuntzako planak

MFIk zorra duten herrialdeei ezarritako politikaekonomikoak, ekonomia saneatu eta nazioartekolehiakortasuna hobetzearren, azkenean herrialdehoriek beren kanpo-zorra ordain dezaten. Prakti-kan politika horiek gizartean kostu izugarria iza-ten dute biztanle pobreenentzat; izan ere, osasu-

nerako eta hezkuntzarako inbertsio publikoetanmurrizketak egiten dituzte. Azken batean, "gerri-koa estutzeko" programak dira eta herrialdepobreenetan berez jasanezina den kanpo-zorrarenzama larriagotzen laguntzen dute.

Pobrezia kritikoa

Bizitzeko egunean dolar bat baino gutxiago duten pertsonek duten pobrezia-maila.

Iturria: J. Atienza Azcona, 1998.

89

Kasua irakurri ondoren:

• Azaltzen d(ir)en gatazka(k) kokatu.

• Dauden gatazkak garrantziaren araberasailkatu eta garrantzitsuena zein denadierazi.

Gatazkan parte hartzen duten eragileakzehaztu.

Denbora-lerroa egin gatazkako gertaeranagusien datak bertan ipinita.

Parte hartzen duen nazioaz gaindiko insti-tuzioaz,

• Zein da?

• Nolakoa da izaeraz? (politikoa, ekonomi-koa, etab.)

• Zer arrazoibide teoriko aldarrikatzen du?

• Arrazoibide hori bat al dator egiazkopraktikarekin? Zergatik?

Nazio Batuek erreferenduma egitea propo-satzen du Saharako gatazkari irtenbidea

ematearren. Aztertu proposamena honako-ak adieraziz:






Prestatu gatazkari irtenbidea emateko pro-posamen bat eta aztertu, aurreko kasuanbezala, honakoak adieraziz:





Aurreko bi analisiekin baloratu aukeraonena eta ikasgelako gainerakoei proposa-tuko diezuena hautatu.


1.

2.

3. 6.

7.

8.

4.

5.

Pentsa ezazue nazioarteko begiraleak zaretela eta kasu hau aztertzen ari zaretela. Zuen lana gatazkari irten-bidea emateko bake-plan bideragarria proposatzea da. Horretarako ondoko galdera-sorta bete

90

A.M.I.A. analisia

Ahuleziak

• Maileguekin egindako inbertsio tamalgarriak.

• MFI erakundea bera eta bere kobrantza-politika.

• MFIk lekuko ekonomietan esku hartzeari aurkaegin ezina.

• Herrialdearen azpiegitura politiko eta ekonomikoahula.

• MFIk doikuntzaren gizarte-kostua “iragankortzat”hartzea.

• Baliabideak neurriz gain ustiatzea.

• Zorraren zenbatekoa lehen urteetan izugarri haztea.

• Esportazioengatiko sarrerak mailaka jaistea.

• Inportazioak murriztea.

• Herrialdea kredituak jasotzeko "ez dela gai" aldarri-katzea.

• Finantza eta aseguruetako erakundeak nazionali-zatzea.

• Soldatek erosahalmena galtzea.

• Doikuntzak gizarte-sarea deseginda sortzen den krisia.

• Doikuntzak biztanleen bizimoduan duen kostua(osasun-zerbitzuak, horniketak, ura, argia, etab.).

Mehatxuak

Aukerak

• Kobre- eta petrolio-hobiak.

• Doikuntzaren ondoren beste kreditu batzuk iristea(baina faktore honek ez du esan nahi bizimoduahobetuko denik; aitzitik, berriz ere mehatxu bihur-tzen da azkenean).

• Alan Garcia-k MFIri zergari zegokionez aurre egite-ko hartutako erabakia.

Indarrak


91

3. taldea3. kasua. EENDESA eta maputxeen arteko gatazka

0. Zerikusia duten eragileak

• Maputxe Herria. Maputxe edo araukaniarrakaspaldi-aspalditik bizi dira Txilen. Espainia-rren inbasioaren ondoren gogor iraun zutenberen lurraldean independentziara arte Bio-Bio ibaiaz hegoaldeko lurraldean. TxilekoEstatua sortu zenean, erresistentzia ahulduegin zen eta garaitu egin zituzten. Txilekogizarte-maila apalenera baztertuak izan arren,maputxeek herri gisa kontzientzia eta nortasu-na mantendu egin dituzte. Orain, ADMAPUerakundearen gidaritzapean Txileri haien kul-tura suntsitzeko saioei amaiera ematea exiji-tzen diote; baita eragindako kalteak ordain-tzea ere (batez ere haiei lapurtu zizkietenbetiko lurrak itzultzea).

• Txileko Estatua. Hiriburua Santiagon duela,756.945 km2-ko azalera du Hego Amerikakomendebaldeko kostaldean. Txile gaur egundemokrazia "mugatua" da, eta Pinochet-endiktaduratik demokraziarako trantsizioaoraindik ez da erabat sendotu, oraindik erediktadorearen eragina herrialdeko bizitzapolitikora heltzen delako. 2000ko otsailazgero Estatuko presidentea lehen aldiz sozia-lista bat da (Ricardo Lagos) Salvador Allendegobernutik bota eta hil zutenez gero.

• ENDESA. Arlo hidroelektrikoan diharduenenpresa multinazional espainiarra.

Iturria: Equipo Maíz, 1999.

92

Iturria: Instituto del Tercer Mundo, 1999.

93

ENDESA multinazionalak, bere hango EndesaChile bazkidearen bidez, Txileko gobernuarekinBio-Bio ibaian presa eraikitzea kontratatu zuen(Ralco proiektua) eta 5.597 hektarea lur urpeanutziko ditu. Beharrezko tramiteak bete ondoren,proiektuak CONAMA (Ingurumen BatzordeNazionala) erakundearen baimena lortu zuen.Erakunde hori Txileko gobernuarena da eta era-bakia 1997ko ekainaren 6an eman zuen. Presaeraikitzeko lanei ekiteko prestatu ziren.

Hasieratik lurralde hartako maputxeen komunita-teak lan horren kontra daude; izan ere, 650 fami-lia inguruk beren etxeak eta bizitzeko beharrezkodituzten nekazaritza-lurrik gabe geratuko baitira.Bio-Bio ibaia maputxe herriaren historiari osoloturik dago eta muga egiten du maputxeenpehuentxe komunitateen eta Txileko gobernuarenlurraldeen artean, Herri horrek Txileko Estatuare-kin sinatu zuen bakeaz gero.

Gainera proiektua nazioarteko hainbat erakun-dek ere ez zuen ontzat hartu. Batzuek presaeraikita ingurumen-kostu handia ordaindubeharko zela salatzen zuten. Beste batzuek(Banku Mundialak, esaterako) Txileko gober-nuak baimena emateko irregulartasunak izanzirela jakinarazi zuen. Berez erakunde horreklanetarako kredituak bertan behera uzteagomendatu zuen.

CONAMAren baimenaz gero, lanak berehalahasi ziren. Hala ere, protestak eta gizarte-liska-rrak laster hasi ziren. Azkenean indigenen buru-zagi batzuk kartzelaratu egin zituzten.

Hiru indigena ukatu egin ziren beren lurrakmultinazionalari saltzera eta Txileko justiziarisalaketa aurkeztu zioten: ENDESA eta CONA-MAren kontra zuzenbide publikoa baliogabe-tzea eskatzen zuten. 1999ko irailaren 8an Txi-leko justiziak aldeko erabakia eman zien.Lanak geraraztea agindu zuen, irizpen hauemanez:

• Ingurumen-baimeneko baldintzak ezzirela bete

• Txileko lurraldeko indigenak babestendituen Txileko legea ez zela bete.

Horrek guztiak proiektuaren gastuak igoaraziegin ditu eta aldi berean nazioartean ENDESA-ren aurka ospe txarra zabaltzen hasi da.

Txileko gobernuak, ordea, bere Barne Minis-troaren bidez (horren mende dago CONAMA)honakoa jakinarazi du: epaileen erabakiarekinez dagoela pozik eta Ralco zentrala eraikitzekolanek jarrai dezaten ahal duen guztia egingoduela.


94

Gatazka hau multinazionala Hegoaldeko herrialde-etan parte hartzen denean sortzen diren egoerenadierazgarri da. Gainera, kasu honetan biztanleriaindigenak ere parte hartzen du. Dakigunez, mul-tinazional gehienak zenbait herrialdetako kapitalpribatuarekin sortutako enpresak dira eta beren jar-duera hainbat nazio eta kontinentetan burutzendute. Edozein enpresak bezala, dirua irabaztea dutehelburutzat. Hegoaldeko herrialdeetatik hiru gauzanahi izaten dituzte: baliabide naturalak, eskulanmerkea eta beren produktuentzat merkatu berriaksortzeko aukera.

Orain tartean komunitate indigena bat dagoelakogauzak korapilatu egiten dira; izan ere:

• Urpean geratuko diren eta indigenenak direnlurrak lege bereziez babestuta daude (Txileko19253ko legea). Lege horrek honakoak ezartzenditu:

• "Indigenen lurrak komunitate indigenek ez badaezin dira beretu, hipotekatu, bildu edo berresku-ratu."

• Denen adostasuna beharrezkoa da (gehiengoaizatea ez da aski) lurrak uzteko erabakia hartzeko.

• Maputxeen aldeko epaiak Txileko legezko oinarrihauek zituen.

• Txileko legeez gain nazioarteko itunak daudeherri indigenak babesteko. Dena dela, Txilekogobernuak ez ditu berretsi itun horiek eta herrial-de horretan ez dute lege-indarrik.

Auzitegiko epaia izan arren, Txileko gobernuakproiektua burutzearen alde segitzen du. BarneMinistroak, hain zuzen (horren mende dago

CONAMA) auzitegiko epaiaz kexu azalduz Ralcozentraleko lanak aurrera segi dezaten ahal duenguztia egingo duela aitortu du.

Kontuan hartu behar da enpresa multinazionalekegiten dituzten inbertsioak, oro har, herrialdehorientzat erakargarriak direla; izan ere, kapital-kopuru handiak erabiltzen dituztelako ekonomiarengarapenerako motortzat eta hartzaile den herrialde-arentzat enplegu-sortzailetzat hartzen baitituzte.

Hegoaldeko herrialdeei enpresa handi hauek ekar-tzen dizkieten abantailek enpresei botere handiaematen diete. Baliabide ekonomiko handiak, politi-kariekin zuzeneko harremanak eta komunikabidee-kin ere harreman onar dituzte. Hain botere handiaeduki dezaketenez gero, garapen bidean denherrialdearen politika ekonomikoa baldintzatu egindezakete, enpresa handien ekarpenen mende dago-elako.

Botere horren alderdi ezkutua honakoa da: ezartzendiren Hegoaldeko herrialdean irabazi-goseari berenjarduera ekonomikoak dituen ondorioen ondoanlehentasuna ematea. Gai hori aipatu du NazioBatuetarako ekonomia, gizarte eta kulturaren arlo-etan dauden eskubide-bortxaketaz txostena eginduenak. Bere 131. atalean egoera hori salatzen du:

"Nazioaz gaindiko enpresek mugaz gaindiko jar-duera nagusietan egindako bortxaketak ez daudeEstatu bakar baten eskumenen mende, eta Estatuekerabakitako konponbide eta zigorren kontraesan etaeraginik eza saihestearren, bortxaketa horiei arretazaztertu beharko lirateke. Estatuek eta nazioartekokomunitateak beren ahaleginak batu egin behardituzte jarduera horiei eusteko, helburu hori lortze-arren legeak ezarrita".

2. Gatazkaren garrantzia

95


Multinazionala

eta abarren arabera), bere produkzioa eta kontro-la herrialde bat baino gehiagotan dituen enpresa.Bere egoitzak baldintza ekonomiko onenakdituen lekuetara aldatzen ditu. Beren jarduerakzenbait filialetako partaidetza-sareen azpianestaltzen dituzte (batzuetan, kasu honetan, adibi-dez, izen bera erabilita) eta inoiz ezin zaio arazo-en erantzukizuna enpresaren benetako gunearieskatu. Antolamendu-egitura konplexu honi eskernazioetako legeak gainditu egin ditzakete, etanazioarteko legeriako edo botere exekutiboko

hutsuneak aprobetxatzen dituzte beren jarduere-tan ahalik eta gehien arriskatuta beren proiektue-tan ahalik eta etekin handiena ateratzeko. Enpre-sa horien balioa ezartzen diren herrialdeko B.P.G.baino handiagoa izan daiteke. Batzuetan morron-tza ekonomikoa ezartzen dute, presio egindalegeak aldatzeraino edo beren interesen aldekogobernu-aldaketak eragiteraino. Sasi-estatuak eraditzakete eta ezartzen diren herrialdeetako gober-nuek baino botere handiagoa izan dezakete nazio-artean.

Banku Mundiala

MFIrekin batera eratu zen. Herrialdeen hazkundeekonomikoa sustatu eta garapen-proiektuak finan-tzatu nahi ditu. MFI bezala, 151 herrialdek partehartzen badute ere, hauek egindako ekarpenarenarabera dute botoa. Beraz, FMI bezala erakundehau ere herrialde aberatsek kontrolatzen dute.

Kasu honetan, MFIren kasuan bezala, era demo-kratikoan lan egiten ez duen instituzioa da eta

bertan beto-eskubidea dago. Hartzen diren eraba-kiei betoa ezartzeko behar adinako partea duenherrialde bakarra Amerikako Estatu Batuak dira.

Erabaki ekonomiko garrantzitsuenak MFIn har-tzen dira eta neurri apalagoan BMn.

Maputxeen lurrei buruzko Txileko legea

Indigenentzako legea. Txileko Estatuaren 19523legea (1993), eta indigenen lurrak komunitateindigenek ez bada ezin direla beretu, hipotekatu,bildu edo berreskuratu dio. Gainera denen ados-

tasuna eduki behar da (gehiengoa edukitzea ez daaski) hirugarrenei lurrak emateko. Beraz, ENDE-SA multinazionalak dituen asmoak legez deusez-taturik daude.

Iturria: J. Atienza Azcona, 1998.

96


• Azaltzen d(ir)en gatazka(k) kokatu.

• Dauden gatazkak garrantziaren araberasailkatu eta garrantzitsuena zein denadierazi.

Gatazkan parte hartzen duten eragileakzehaztu.

Denbora-lerroa egin gatazkako gertaeranagusien datak bertan ipinita.

Parte hartzen duen nazioaz gaindiko insti-tuzioaz,

• Zein da?

• Nolakoa da izaeraz? (politikoa, ekonomi-koa, etab.)

• Zer arrazoibide teoriko aldarrikatzen du?


Nazio Batuek erreferenduma egitea propo-satzen du Saharako gatazkari irtenbidea

ematearren. Aztertu proposamena honakoakadieraziz:






Prestatu gatazkari irtenbidea emateko pro-posamen bat eta aztertu, aurreko kasuanbezala, honakoak adieraziz:





Aurreko bi analisiekin baloratu aukeraonena eta ikasgelako gainerakoei proposa-tuko diezuena hautatu.


1.

2.

3. 6.

7.

8.

4.

5.

Pentsa ezazue nazioarteko begiraleak zaretela eta kasu hau aztertzen ari zaretela. Zuen lana gatazkari irten-bidea emateko bake-plan bideragarria proposatzea da. Horretarako ondoko galdera-sorta bete.

97

A.M.I.A. analisia

Ahuleziak

• Maputxe Herriak Txileko gizartean duen fama. • CONAMAren ingurumen-baimena.

• Txileko gobernuak bere legeak saihesteko duenjarrera argia.

• Proiektuaren garrantzi estrategikoa eta ekonomi-koa.

• Delako multinazionalaren boterea.

• Herrialdean demokrazia kolokan izatea.

• Azken bi hamarkadetan Txileko enpresen erabil-penetan izandako kutsu ultraliberala.

Mehatxuak

Aukerak

• Bio-Bio ibaiaren balio historikoa.

• Nazioarteko erakundeek proiektua ez onartu izana.

• Banku Mundialak Txileko gobernuak baimenaemateko egindako irregulartasunak adierazi izana.

• Txileko justiziak maputxeen tesien alde erabakiizana.

• Txileko gobernuan aldaketa politikoa.

• Maputxe Herriaren historia.

• Indigenen komunitateek egindako protestarensendotasuna.

• Herri indigenak babesteko dauden nazioartekoitunak.

• Txileko 19253 legea.

• Nazioaz gaindiko enpresen legez kontrako jar-duerez nazioartean dagoen giroa.

Indarrak


98

4. taldea4. kasua. Palestina eta Israelen arteko gatazka

0. Datu sozio-ekonomiko garrantzitsuenak

Izen ofiziala: Palestinako Autonomia

Lurralde autonomoak: Gaza: 336 km2 PalestinakoAgintaritza Nazionalari dagozkionak (eta42 kolono juduen kokalekuei dagozkienak)eta Zisjordaniaren % 27a.

Biztanleria: Bost milioi biztanle eskualdeko zen-bait puntutan sakabanatuta.

Hizkuntza: Arabiera eta frantsesa.

Erlijioa: Islama.

Barne-produktu gordina biztanleko: Gaza eta Zis-jordania: 1.465 dolar/urte. Israel: 18.150dolar/urte.

Iturria: Instituto del Tercer Mundo, 1999.

99

Aurkitzen dugun lehen arazoa Ekialde Hurbileandagoen kultur, etnia-, hizkuntz eta erlijio-gurutza-keta da; izan ere, herrialde horietako muga politi-koekin ez baitator inola ere bat: musulmanak, xii-tak, xiita zismatikoak, druso edo ismaildar... kristaumaronita, kopto, ortodoxo eta kaldear... judu.. kur-du edo armeniarrak, palestinarrak Israelen, Zisjor-dania, Gazako zerrenda, Jordania, Libano, Siria etaKuwait... Kultura, hizkuntza eta erlijioen mosaikohorrek arazo bakoitza, txikia izanik ere, larriagotuegiten du. Palestinarren arazoa, ikusiko dugunez,zona horretako beste bat da; ez da bakarra, bainabai nabarmenena.

Palestinarren arazoa "kultur aterki" bereko 5 milioipertsona sakabanatuta egotea da. Lurrik eta Estatu-rik gabe geratu ziren 1967ko ekainean Sei Egune-ko Gerra deitutakoaren ondoren. Gertakizun har-tan Israelgo armadak indarrez hartu zituen ONUkPalestinako Arabiar Estatua eratzeko aurreikusitazituen lurraldeak.

Gatazka zona horretako herrialde arabiar guztietarairitsi zen Israelek Gazako Zerrenda, Sinaiko penint-sula (Egipto), Zisjordania (Jordania), Golan-go gai-nak (Siria) eta Jerusalem hartu zituelako. Israelekhasieran zuen lurraldea baino hamaika aldiz handia-goa bereganatu zuen. Gerra hotzaren testuinguruan,lurraldeak galdu zituzten hiru herrialdeak "sobieta-rren orbitakoak" izan ziren. Horrek ez zuen esan nahinahitaez sobietarren aldeko herrialdeak zirenik, bai-zik eta zenbait arrazoirengatik (ekonomia, estrategia,politika, segurtasun eta abarreko arrazoiengatik) tal-de horretako herrialdeekin harreman estuagoak edu-kitzea komeni zitzaiela. Arrazoi horretatik hartu dugatazkak orain arte zona oso hori; izan ere, SiriakIsraelen aurrez aurre jarraitzen baitu. Garai hartanONUko Segurtasun Kontseiluan beto-eskubideko bipolo zeuden (AEB eta SESB) eta erabat legitimota-sunik gabe zegoen Israelek okupatutako lurraldeetanPalestinako Arabiar Estatua eratzeko hasierako planagauzatzeko.

Gerra hotzaren garaian AEBk eta SESBk gatazka"intentsitate ertaineko" egoeran mantendu zuten,noizbehinkako ekintzen eta Estatu-terrorismoarenbidez, ez ONUk eta ez nazioarteko beste edozein era-kundek parte hartzeko aukera izanik. Hala ere, ingu-ruko Iran, Irak, Afganistan eta Kaukasoko errepubli-

ka sobietarretan gatazkak areagotu ahala, integrismo-aren aldeko Fronte Islamdar arriskutsua eratzekomehatxua zegoelako, AEBk Ipar Amerikako eta Isra-elgo presio-taldea bultza egin zuten negoziaziobidez gatazka konpontzeko, zona horretako musul-manek integrismorantz jo ez zezaten.

Une horretan ONUk protagonismo-apur bat irabazizuen eta Palestinaren Askapenerako Erakundeak(PAE) eta Israelek bizitzeko eskubidea zutela elka-rri onartzea lortu zuen. Autonomiaren lerro nagu-siak definitu zituzten, 1998. urtean autonomia horierabatekoa izan zedin.

1994. urtean Israelek botere batzuk PalestinakoAgintaritzari transferitu zizkion eta 1995ean itunaegin zuten okupatutako lurraldeak hiru zona des-berdinetan banatuz:

• A ZONA: israeldarrak Palestinako zazpi hiri han-ditatik 1995 (Yenin, Kalkilia, Tulkarn, Nablus,Ramalah, Belen eta Hebron-dik) erretiratu egingoziren. Hiri horietako botere zibil eta militarrakIsraelek utzi egin zituen bertakoen esku (ikusmapa). Israelek azkenean Hebron ez zuen utzi.

• B ZONA: Zisjordaniako % 23 (ia 450 herrixkapalestinar) palestinarren kontrolpean geratu ziren;hala ere, botere militarra israeldarren esku geratuzen.

• C ZONA: Zisjordaniako % 73 Israelen mendegeratu zen erabat. 1995ean Gazako aireportua ire-kitzea onartu zen, baina gero Israelek ezezkoaemanda ez zen erabakia bete.

1997an Israelek Hebron-en % 80a itzuli zuen. Pun-tu horri dagokionez 1994ko akordioak ez zituenbete, eta Zisjordaniatik ez da oraindik erretiratu,akordioa betetzea alde batera utzita.

1998an Israelek Wye Plantation-en beste egutegibat betetzea erabaki zuen, baina 1999ko urtarrileansinatu eta laster uko egin zion. Orduan Netanyahupresidenteak Palestinako Agintaritzaren aldetikarmak uzteko gogo falta zegoela adierazi zuen, etaaitzakia gisa, atentatu batzuk aipatu zituen, nahizeta atentatu horien egile zein izan ziren garbi egonez. Gazako aireportua ireki egin zen, 1995ean era-bakita bezala, baina Israelek atzeratu egin zuenZisjordania eta Gazaren arteko pasabidea irekitzea.

2. Gatazkaren garrantzia

100

3. ONUren eginkizuna

Bigarren Mundu Gerraz geroztik, judu etorkin sio-nisten eta lurralde haietan bizi ziren palestinarrenartean zeuden gatazkak ikusita, ONUk zona horre-tarako bake-plana proposatu zuen, baina juduenEstatuak erabat deuseztatu zuen (ikus mapa)hurrengo urteetan (1967ko Sei Eguneko Gerra).

ONUk harrezkero proposatutako ebazpenak hauekizan dira:

• NAZIO BATUEN 181. EBAZPENA: Bai sionis-moa eta bai arabiar nazionalismoa kontuan har-tzea proposatzen du eta lurraldea banatzea irado-kitzen du. Beraz, Estatu panarabiar handi batsortzeko asmoari bidea ixten zaio.

• NAZIO BATUEN 242. EBAZPENA: "Bakealurraldeen truk" deitutakoa; garbi uzten du norkitzultzen duen, baina ez dago hain garbi lurraldehoriek nork jasotzen dituen. Zein lur itzultzendiren ere ez dago garbi. Erresuma Batuak lurral-de batzuk itzultzea iradokitzen du, baina Fran-tziak okupatutako lurralde guztiak itzultzea pro-

posatzen du. Ildo horretan NAZIO BATUEN2625. EBAZPENEAN oinarritu beharko litzate-ke, eta honek dio autodeterminazioa erabiltzekoformulak Estatu independentea, Estatu elkartua,Estatu-integrazioa edo erreferendumez onartuta-ko beste formularen bat izango direla.

• NAZIOARTEKO BAKE-KONFERENTZIA:Biek bizi izateko eskubidea dutela elkarri onartuondoren, alderdiak indar-berdintasuneko egoerannegoziatzera eser daitezke. Hala ere, indarrezokupatutako lurraldeak halaxe segitzen du NazioBatuentzat. Horregatik agian Israelek ez du nahi-ko Nazio Batuek antolatutako bake-konferentzia-ra etortzea, hauek "okupatutako lurraldeez" hitzegiten segitzen badute. Espainiak 1993an "bake-konferentzia batez" eta ez "bake-konferentziaz"(Nazio Batuena, noski) hitz egitea proposatuzuen. Ikusiko dugunez, ONUren eginkizunaberriz ere oso mugatuta dago.

4. ONUren ebazpenen eta proposamenen emaitzak

Ikusiko dugunez, proposamen hauek guztiak hutse-an geratu dira zenbait arrazoi direla medio:

1. Alderdi laborista, Simon Peres eta Isaak Rabinburu zirela, 1995. urtera arte negoziazioarenalde azaldu zen. Hala ere, Rabin militante sio-nista ultraeskuindar batek hil zuenez gero etaeskuineko Likhud alderdia gobernura helduzenez gero, Benjamin Netanyahu-ren gidaritza-pean sionismoak Israelgo gizartea gerrarakoprest eta bake-akordioen kontra jarri zuen. EhudBarak laborista boterera etorri zenean, badirudiberriz ere negoziazio-giroa nagusitu zela.

2. Bi alderdien asmo saihestezina Jerusalem da;hori baita liskarraren erdigunea.

3. Zona horretan integrismo islamdarra areagotzenari da (Iran, Sobiet Batasun ohiko errepublika,Afganistan eta abarren) eta Israeli atzera eragi-ten dio horrek lurraldeak itzultzeko orduan.

4. Gerra hotzean Israeli gatazka "itzali gabe" man-tentzea komeni zitzaion, bere misil balistikoaketa etekinak ematen dizkion arma-industriamantentzea justifikatzeko. Zer eragin izangoluke orain hain industria indartsuak desegiteak?Ez da ahaztu behar munduan Israel dela armagi-le nagusietakoa.

5. Israelek ez du eragotzi eta ez du eragotzi nahijuduek palestinarrentzat diren lurretan kokale-kuak ezartzea. Kolono juduek palestinarrakberenak zituzten lurretatik bota egin dituzte.Juduek beren legea ezarri dute eta etxeak eraikidituzte, Palestinako biztanleen asmoak bortxa-tuz.

101

5. Gatazkaren oraingo egoera*

Nazio Batuak historian zehar bigarren mailan gera-tu dira negoziazio honetan. Amerikako EstatuBatuak eta Errusia oso interesaturik egon diranegoziazio horietan, baina badirudi azkenaldiannegoziatzeko bideak Frantzia, Erresuma Batua etaEspainiaren esku utzi dituztela. Hala ere, Israeliamorerik ez emate horrek kalteak eragiten dizkio:Europa eta Japoniako merkatuetan, aspalditik mer-katu arabiarrei lotuta egon direnetan, orain nego-zio-aukerak baztertzen ari zaizkio Israeli. Bestalde,garbi negoziatzen ez duenez gero, PalestinakoAgintaritza Nazionalari legitimitatea kentzen arizaio, zeina palestinarren Hamas-ko talde integristaterrorista deuseztatzen ahalegin handia egiten ari

baita. Beraz, beste intifada bat (horrela deitzendiote lurralde okupatuetako altxamendu zibil arma-tuari) sor daiteke. Israelgo armadak 2000ko maia-tzean Libano behin eta berriz bonbardatu ondoren,zona horretako Estatu arabiarrek Ehud Barak-engobernuaren aurkako ekintza-lerroak erabakitzekoohiz kanpoko bilera egin nahi izan zuten, eta Barakaurreratu egin zitzaien "eskua luzatua" eta Jerusa-lem hegoaldeko palestinarren hiru auzo itzultzeaaginduta.

* Informazio hau 2001ean berriz ere gatazka larriagotu baino lehen prestatu zen, eta, ondorioz, kasua eguneratu beharra dago.


PAE

(Palestinaren Askapenerako Erakundea) 50ekohamarkadaren erdialdean sortutako erakundea daeta herrialde arabiarrek erabat mendean edukizuten (hain zuzen Egiptoren interesen mende

egon zen). Azkenean Nazio Askatasuneko Mugi-mendu bihurtu zen. Zenbait taldek osatzen duteeta alderdi garrantzitsuena Al Fatah izan da.

Palestinako Agintaritza Nazionala

Erakunde honetan ondoko hauek dira kideak:

• Palestinako lurralde okupatuetako eta autonomo-etako biztanleek zuzenean sufragio unibertsalazaukeratutako 88 kideko kontseilua.

• Agintaritza Exekutiboko presidentea, prozeduraberaz hautatua.

Kontseiluaren eskumenak A eta B zonetarako dira,baina zona horietatik igarotzen diren israeldarren-gan ez dute eskumenik.

Arabiarra

Arabiar penintsulako eta Ilgora Emankorreko(herrialdeak: Saudi Arabia, Bahrein, ArabiarEmirerri Batuak, Kuwait, Oman, Katar, Yemen,

Palestinako Autonomia, Irak, Israel, Jordania,Libano, Siria) eskualdeak duen etnia eta kultura.

102

Integrismoa

Testu sakratuen letrarekiko oso zorrotza deninterpretazio teologikoa, ultrakontserbadorea,bizitza (kultura, politika, gizartea, estetika, etab.)

oinarri erlijiosoetatik abiatuta eraikitzea exijitzenduena. Erlijio monoteista guztietan dago (kristau-tasunean, judaismoan eta islamean).

Fundamentalismoa

Edozein ideologiatako muturreko jarrera; inte-grismotik bereiztea ez da erraza, baina ideolo-

giako kontzeptuetan gehiago erabiltzen da erli-jiokoetan baino.

Fronte Islamdarra

Erakunde, gobernu, mugimendu, estaturik gabekonazio eta abarren elkartea, ofizialki eratu eta antola-

tu gabea, Israel eta honen babesle Amerikako Esta-tu Batuak etsaitzat dituena.

Presio-taldea

Partikularren edota enpresen interes ekonomikoeta politikoen elkargunea, isilpean ahal den era

guztietan erabaki politikoetan beretzat mesedega-rri izan daitezen eragiten duena.

Intifada

Palestinako biztanle zibilen Israelgo armadaren kontrako borroka armatua.

Hamas

Israelen aurkako erresistentzia-mugimendu islamdarra, ekintza politiko gisa terrorismoa erabiltzen duena.

Islama

Erlijio monoteista nagusia, bi korronte dituena:sunnia (hedatuena) eta xiia (Iran, Irak eta Bah-rein-en gero eta hedatuago dagoena); xiien zis-

matik ismaildarrak (Sirian eta Yemenen), drusoak(Sirian eta Libanon), alauitarrak (Sirian aginteandaudenak) eta zaidiak (Yemenen) sortu dira.

Sei Eguneko Gerra

Israelek 1967ko ekainean egindako gerra, Gazakozerrenda (Egiptoren administraziopekoa) eta Zis-jordania (Jordaniaren administraziopekoa),Golan-go goialdeak (Siriarenak) eta Sinaiko

penintsula (1979an Egiptori itzulitakoa) berega-natu zituenekoa. 1947an ONUk Palestinako Esta-tu arabiarra sortzeko aurreikusitako lur guztiakokupatu zituen.

103


• Esan azaltzen diren gatazkak zein leku-tan dauden.

• Gatazkak mailen arabera sailkatu etagarrantzitsuena adierazi.

Gatazkan zerikusia duten eragileak zeindiren zehaztu.

Denbora-lerroa osatu, gatazkako gertaeranagusien datak ipinita.

Parte hartzen duen nazioaz gaindiko insti-tuzioari buruz:

• Zein da?

• Zer izaera du? (polítikoa, ekonomikoa,etab.)

• Zein arrazoibide teoriko aldarrikatzen du?


Nazio Batuek erreferenduma egitea propo-satzen dute Saharako gatazkaren irtenbidegisa. Analizatu proposamena eta adierazi:






Prestatu gatazkaren irtenbiderako proposa-mena eta analizatu, lehengo kasuan bezala,honakoak adieraziz:




• Bere aukerak (eskaintzen dituen ahalme-nak)

Aurreko bi analisiekin, baloratu aukeraonena eta hautatu ikasgelako gainerakoeiproposatuko diezuena.


1.

2.

3.

6.

7.

8.

4.

5.

Pentsa ezazue nazioarteko begiraleak zaretela eta kasu hau aztertzen ari zaretela. Zuen lana bake-plan bide-ragarria proposatzea da, gatazkari irtenbidea ematearren. Horretarako, ondorengo galdera-sorta bete:

104

• ONUren proposamenak bi aldeak behartzen ditubiek bizitzeko eskubidea dutela onartzera.

• Ekialde Hurbil osorako bake-prozesu zabalerakoaukera dago.

• Palestinako Arabiar Estatua sortzea planteatzenda; asmo historikoekin ez dator bat, baina bidera-garria da.

• AEBn Israelen alde diren presio-taldeek eraginagaltzen dute negoziazio-mahaian.

• PAEko zati gogorrena eta indarra erabiltzearenzaleena legitimaziorik gabe geratzen da.

• Israelen gobernu-aldaketa izanda PANekin hobe-to konpontzen dira.

• Bloke-politika desagertuta jokoan dauden alda-gaien konplexutasuna murriztu egin da eta eskual-deak potentzia handientzat balio geoestrategikoagaldu egin du.

• Alderdiak forma aldetik maila berean uzten ditu.

• Palestinako Arabiar Estatua eraikitzeko prozesua fun-tsezko etsaiak (Israelek) errespetatu egiten du.

• Aurrerapauso bakoitzak indartu egiten du PAN, PAEkozati erradikalaren aurrean.

A.M.I.A. analisia

Ahuleziak

• Gatazkako alderdi bataren eta bestearen sakonekointeresak ez die irtenbiderik ematen.

• Lurrak banatzea besterik ez du proposatzen.

• Ez du garbi zehazten zein lur itzultzen diren.

• Prozesua arbitratzen ari diren herrialdeak ez diraados jartzen itzuli beharreko lurraldeez.

• Israelek prozesua blokeatu egiten du eta ONUk ezdu nahikoa indar arbitrajea onarrarazteko.

• Arafat-ek ez du behar adinako bermeaz Palestina-ko Agintaritza Nazionala ordezkatzen duena ber-matzeko.

• Palestinako arazoa Israelgo mugetatik kanpo urru-tiraino zabalduta dago, eta ez dago garbi Siriaketa Jordaniak nolako borondatea duten eta arazohonetan ezkutuko zein interes dituzten.

• Estatu palestinar handi bat sortzeko arabiarren asmoabaztertu egiten da.

• Ez dago garbi itzulitako lurraldean noren esku geratzendiren.

• Hitzak aldatzera behartzen du: Israelek ez du onartzen"lurralde okupatuak" esaterik; ezta "bake-konferentzia"esatea ere.

• Hamas gero eta gogorragoa da eta PANen gobernuarilegitimotasuna kendu egiten dio.

• Bake-prozesua ez da Israelgo Likud alderdi eskuindarra-ren gustukoa; ezta judu ortodoxoen gustukoa ere.

• Israelek egoera horretan nahi adina iraun dezake; izanere, jarrera horrek ez dio inola ere kalte egiten: "piezamugitzeko" premiarik ez dute.

• Erabaki gabe geratzen da "Jerusalem-en auzia", Israel ezbaitago mahai gainean gai hori ipintzeko asmoz.

• Israelek ez du kontrolatzen ortodoxoek praktikatzenduten kokalekuen estrategia.

• Israelek ezin du bere historian "sakratu" den eta orainPANek nahi duen lurrik eman.o Israelek bere segurtasu-na A eta B zonak militarki kontrolatuta bermatzen du.

Mehatxuak

Aukerak Indarrak


105

Estatuaz gaindiko instituzioak

Nazio Batuen sistema - ONU

Bigarren Mundu Gerraren ostean, orduan jaiotako "ordena" berria kudeatu beharra ikusizuten. Ordena berri hartan etorkizunean mundu-mailako gatazkak sortu ahal izatea eragotzi

egin behar zen. Horretarako instituzio batzuk sortu ziren eta gaur egun horiek gidatzendituzte nazioarteko harreman gehienak: Nazio Batuen Erakundeak (ONU) nazioartekopolitika; Moneta Fondo Internazionalak (MFI), Banku Mundialak (BM) eta Munduko

Merkataritza Erakundeak (OMC).

1945eko urriaren 24an, bakea nazioarteko lan-kidetzaz eta talde-segurtasunaz gorde nahian51 herrialdek Nazio Batuak erakundea sortuzuten. Orain munduko ia Estatu gehienak diraNazio Batuetako kide: guztira 174 Estatu.

Estatuek Nazio Batuetako kide izatea lortzendutenean, Nazio Batuen Gutuneko betebeha-rrak onartzen dituzte. Nazioarteko itun horre-tan nazioarteko harremanei dagozkien oina-rrizko printzipioak ezartzen dira. Gutunarenarabera, Nazio Batuek lau asmo dituzte:nazioarteko bakea eta segurtasuna manten-tzea, nazioen artean adiskidetasun-harrema-nak sustatzea, nazioarteko gatazkak konpon-tzeko nazioarteko lankidetza bultzatzea eta,halaber, giza eskubideak errespetatzea susta-tzea eta nazioen ahaleginak egoki bideratzekogune izatea.

Nazio Batuetako kideak Estatu subiranoakdira. Nazio Batuak ez dira munduko gobernuaeta ez dute legerik ateratzen. Hala ere, Era-kundeak nazioarteko gatazketan irtenbideakaurkitzeko eta mundu osoari erasaten dioten

gaiez politikak formulatzeko behar direnbaliabideak eskaintzen ditu. Nazio Batuetankide diren Estatu guztiek, handiek eta txikiek,aberatsek eta pobreek, ikuspuntu politiko etagizarte-sistema desberdinetakoek, prozesuhorretan hitza eta botoa dute.

Nazio Batuek sei organo nagusi dituzte.Horietako bost (Batzar Nagusia, SegurtasunKontseilua, Ekonomia eta Gizarteko Kontsei-lua, Administrazio Fiduziarioaren Kontseiluaeta Idazkaritza) New Yorken daude eta Nazio-arteko Justizia Epaitegia Hagan dago (Her-behereetan).

Moneta Fondo Internazionala, Banku Mun-dialaren taldea eta "erakunde espezializatu"deitutako beste 12 erakunde Nazio Batueilotuta daude lankidetza-hitzarmenen bidez.Organo autonomoak dira, gobernuen artekoakordioen bidez sortutakoak, eta nazioarteanerantzukizun handiak dituzte ekonomia,gizarte, kultura, hezkuntza, osasun eta bestezenbait arlotan

Dokumentazio osagarria

106

Moneta Fondo Internazionala FMI

MFI erakundea moneta-sistema egonkormantentzeko sortu zen, hau da, Estatuetakomonetek bat-batean gorabehera handiak izanez zitzaten. Zailtasunak zituzten Estatueiberen moneten balioa kontrolatzeko MFIkkredituak eskaintzen zituen ezegonkortasun-aldiak gainditu ahal izateko.

Hala ere, MFIk 70eko hamarkadan eginkizunhori alde batera utzi zuen. 1982. urteaz geroduen eginkizuna zorpetutako herrialdeei kre-dituak ematea da, horren truke doikuntza eko-nomikoaz egiten dizkien gomendioak onartu-ta. Horrela ezartzen eta kontrolatzen dituHegoaldeko herrialde askotako erreforma eko-nomikoak. Herrialde horiek behartuta egotendira eskakizun horiek betetzera kanpo-zorraordaindu ahal izateko eta bizirik jarraitzekopremiazkoa duten garapenerako kreditu etalaguntzak jasotzen segitu nahi badute.

MFI honetarako sortu zen: nazioarteko lanki-detza sustatzeko; nazioarteko merkataritzarenhazkunde orekatua bideratzeko; moneta-truke-aren egonkortasuna sustatzeko; alde anitzekoordainketa-sistema ezartzen laguntzeko;ordainketa-balantzan zailtasunak zituzten kideziren herrialdeei, aldi baterako eta behar direnbermeekin, instituzioaren baliabide orokorrakeskaintzeko, eta kide diren herrialdeen ordain-keta-balantzaren desoreken denboraldia labur-tu eta maila murrizteko.

MFIren jarduera-arloak honako hauek dira:

• Gainbegiratze-prozesuaren bidez MFIkkide diren Estatuen moneten truke-politika

ebaluatzen du, egoera ekonomiko oroko-rraren analisi globalaren esparruan, etahalaber, kide den herrialde bakoitzak poli-tika ekonomikoan onartutako estrategiaebaluatzen du. MFIk bere gainbegirale-eginkizuna honela betetzen du: kide denherrialde bakoitzarekin IV. atalaren urtero-ko alde biko kontsulten bidez; mundukoekonomiaren etorkizuna aztertzearen tes-tuinguruan alde anitzeko gainbegiraletza-ren bidez, zeina urtean bitan egiten baita,eta arretazko akordioen, gainbegiraletzaindartuaren eta programen gainbegirale-tzaren bidez. Horien bidez kide denherrialdeari MFIk zuzeneko jarraipenaegitea eskaintzen diote, instituzioarenbaliabideak erabiltzen ez direnean. (Arre-ta-izaerazko akordioek kide den herrialde-aren politikaz nazioartean konfiantza sen-dotu egiten dute. Programak gainbegira-tzearen barruan egon daiteke itzaleandagoen programaren esparruan erreferen-tzia-adierazleak erabiltzea, baina hori ezda MFIren babes ofiziala).

• Laguntza finantzarioak MFIk ordainke-ta-balantzan arazoak dituzten eta kidediren herrialdeei emandako kreditu etamaileguak barne ditu, doikuntza eta erre-formako politiken babes gisa. 2000kourriaren 31n MFIk akordio finantzarioakegin zituen 90 herrialderen alde eta guztiz-ko kopurua 46.000 milioi IEB edo IgorpenEskubide Berezikoa izan zen (gutxi gora-behera 58.800 milioi dolarrekoa).

Banku Mundiala - BM

Banku Mundiala MFIrekin batera sortu zeneta hasieran gerrak erasandako Europakoherrialdeei berreraikuntza finantzatzen arituzen. Gero Hirugarren Munduko garapen-ara-zoez arduratu zen eta proiektuak finantzatzekokredituak eman zituen.

70eko hamarkadan dibisa-premia zutenherrialde askok kreditu-eskaintza ugari jasozuten banku komertzial pribatuetatik, petrolio-

esportatzaile ziren herrialdeetako dolar-kopu-ru handiak zituztelako. Denboraldi horretanBanku Mundialaren eta MFIren baliabideengarrantzi handirik ez zuten izan. Baina 80kohamarkadaren hasieran Hegoaldeko herrialde-ek, interesen prezioa igo zelako, zorra ordain-du ezinda geratu zirenean, lehenbizi MFI etagero BM hartzekodun bankuen interesenzaintzaile izan ziren.

107

Munduko Merkataritza Erakundea OMC

Munduko Merkataritza Erakundea (OMC)herrialdeen arteko merkataritza gobernatzenduten arauez arduratzen da. OinarriakOMCren akordioak dira. Munduko merkata-ritzan aritzen diren herrialde gehienek (beren

parlamentuetan berronetsita) negoziatu etasinatutakoak dira. Helburua ondasun eta zer-bitzuen ekoizleei, esportatzaileei eta inpor-tatzaileei, beren jarduerak burutzen laguntzeada.

Enpresa multinazionalak munduko ekonomiaren egoeran

Enpresa multinazional handiak munduan burudira berrikuntzan, eta beren produkzio-jardue-rak mundu osora hedatzea, garapen bideandiren herrialdeetan dituzten ezagutzak zabaltze-ko bide garrantzitsua da. AEBn 1990a eta1996a bitartean emandako patenteen % 26aherrialde industrializatuetako enpresa multina-zionalena izan zen. Horrek enpresa hauek dutenezagutza-mailaren berri ematen du. Ezagutzahoriek zeharka hedatzen dira, leku bakoitzekolangile eta hornitzaileen ikasketaren bidez etabaliabide teknikoak saltzearen bidez.

Merkataritza-erregimen irekieneko herrialdeekatzerritarren inbertsio lehiakorrenak eta kanpo-rantz bideratutakoak erakartzeko aukera handia-goa dute. Inbertsio horiek, hain zuzen, teknolo-gia eta kudeaketa eraginkorragokoak izan ohidira. Inbertsio horiek jasotzen dituen herrialde-arentzat mesedegarri izatea ala ez izatea, neurribatean lekuko hornitzaileen lehiakortasunaren –hauek, aldi berean, beren ahalmenaren etanazioarteko prezioetan sargai edo input-etarasarbidea izatearen mende daude – eta behar adi-nako barne-azpiegitura edukitzearen mendekoaizango da

Inbertsioaren bigarren mailako eraginak ereatzerritarren jabegoko establezimenduen etaekonomiaren gainerakoaren artean daudenharremanen araberakoa izango da.

1965ean azaldu zirenez gero, "makila" deituta-koek eskaintzen dituzten enplegu-aukerek eten-gabe gora egin dute: gaur egun ia 3.000 lekutan800.000 langile baino gehiagori ematen dietelana.

Munduko merkatuak irekitzeari esker nazioarte-ko teknologia, kapital-ondasunak eta ideiaklortzea errazagoa da eta hazkuntza lasterragoaizan daiteke. Azterketa batzuek diotenez, eko-nomia azkar hedatzen ari zitzaien herrialdeenesportazioak, batez beste, BPGren % 32a ziren;ekonomia motelago hazten ari zen herrialdeetan% 20koa zen. Asiako ekialdeko ekonomien haz-kunde azkarraren arrazoietako bat herrialdehoriek munduko merkatuekin lotura sendoakezartzeko eta teknologia eskuratzeko gaitasunaizan zen. Erabateko liberalizaziotik hasi (Singa-pur-en, adibidez) eta esportazioak gogor susta-tzerainoko (Koreako Errepublikan, esaterako)politiken bidez lortu zuten.

Oraindik orain Ekialde Hurbileko eta Afrikakoiparraldeko herrialdeek esportatzaileei institu-zioen pizgarriak eskaini dizkiete merkatu libre-ko zonak sortuta. Hala ere, zona horietakogehienak gaizki administratuta daude eta inpor-tazioko muga-zergak oraindik ere nahikoa han-diak dira. Esportatzaileek sargaien inportazioei(% 35tik % 50eraino) aplikatu beharreko muga-zerga izugarriekin topo egin dute eta oso zaila

108

(edo ezinezkoa) izan da inportazio-baimenaklortzea.

Produktibitatea eta ekonomia haztea, ZIA edozuzeneko inbertsio atzerritarrari lotutako ideiaeta kanpo-teknologietara irekitzearen emaitzaere bada. Gehienetan prozesu hori kanpoanerosten duten enpresen erosketa-sailetan hastenda, produkzioari eta komertzializazioari buruz-ko ezagutza-iturri garrantzitsua direlako. HongKong (Txina), Indonesia, Malaysia, Singapur,Taiwan (Txina) eta Thailandiak gogoz hartudute ZIA, eta hazkunde handiko denboraldiakZIAren igoera handiekin oso loturik daude. Igo-era horiek, era berean, ZIArentzako inguruneegokiaren eta kanpoko egoera onaren mendeko-ak dira.

Herrialdeen arteko inbertsioak batez ere pro-dukzioaren bidez egiten dira. Mugarik ez dutenenpresa hauek produkzioa kontzentratu eta zen-tralizatu egiten dute. Kontzentratu egiten dutekapitala ugari dutelako eta salgaiak erruz pro-duzitu eta planeta osora banatzen dituztelako.Industria, merkataritza eta finantzaren arlokojarduerak zentralizatu egiten dituzte, gero etaenpresa gutxiagok negozio-bolumen handiagoakontrolatzen dutelako.

Multinazionalek diru eta jende asko mugitzendute. General Motors multinazionalak, adibi-dez, Austriak baino diru gehiago mugitzen du.Munduko 50 multinazional handienek berenkapitalak batuko balituzte, munduan dirugehien mugitzen duen hirugarren herrialdearenparean egongo lirateke. Ezaugarri horiek diraberen boterearen oinarria. Honako funtziona-mendua izan ohi du aipatutako botereak:

1. Etxe sortzaile bat, kapitalaren zati handienaatzerrikoa duena eta ezartzen den herrialdekokapitala ere hartzen duena. Coca Cola, adibi-dez, Estatu Batuetakoa da eta Portugalen eza-rri da. Estatu Batuetako Coca Cola da etxesortzailea eta formula eskaintzen du. Portu-galgo Coca Cola filiala da eta botilaratzekofabrika ipintzen du. Produkzioa batez ere hel-buru den herrialdean (kasu honetan Portuga-len) saltzeko da.

2. Beste batzuetan produkzio-jarduera zatikatuegiten da eta zenbait herrialdetan banatzenda. Ikus dezagun: Alemaniako Volkswagen-ek motorra egiten du, Frantziako Volkswa-

gen-ek abiadura-kaxa eta Brasilgo Volkswa-gen-ek automobila muntatu egiten du. Bana-keta hori herrialde bakoitzean dauden aban-tailen arabera egiten dira (soldata txikiagoakedo zerga arinagoak daudelako, adibidez).

Jarduteko bi era hauen artean enpresa handieknagusi izateko eta kontrolatzeko (eta horrenbidez beste herrialde batzuetara hedatzeko) zen-bait mekanismo dituzte. Berrikuntzen arloanHirugarren Munduan erabiltzen den teknologiagehiena multinazionalek kontrolatzen dute.Herrialde garatuetan egiten da ikerketaren zati-rik handiena eta gero multinazionalek, beraiekezarritako baldintzetan, transferitu egiten dute.Hori dute nagusitasunaren gakoa.

Teknologia libre ez dela batetik bestera ibiltzenerakusten duen beste adibide bat patenteena etateknologia-lankidetzarena da. Patente-sistema-ren eginkizuna berrikuntza teknologikoak ezorokortzea da.Hirugarren Munduko herrialdeeiematen zaizkien patenteen % 90a inguru berezIparraldeko enpresen filialei ematen zaizkie.Teknologia aurreratua, beraz, enpresa multina-zional filialaren lau hormen barruan geratzenda. Hor lekuko biztanleek langile edo teknikari-ikasle moduan lan egiten dute. Beraz, dena etxebarruan geratzen da.

Multinazionalaren barruan barne-merkataritzadei genezakeen fenomenoa sortzen da, hau da,etxe sortzailearen eta filialen artekoa. Etxe sort-zaileak filialari teknologia transferitzen dione-an, honek berehala eta konpainiak ezarritakoprezioa ordaindu egin behar du. Baina etxe sort-zailearen eta filialen artean ez dago merkatarit-zarik eta merkaturik; izan ere, multinazionalakfinkatzen ditu saltzeko eta erosteko prezioak.Horregatik, prezioak puztu ala hustu egiten ditu,bere interesen arabera. Prezioak manipulatu egi-ten dira, komeni den lekuan mozkinak lortzeko.

Iturria: Banku Mundialaren garapenari buruzko txostena, 1998

Hegoa-Mugarik Gabe Nafarroa, 1997.

109

6.Unitate didaktikoarenebaluazioa

Jarraian, ebaluatzeko bi proposamen aurkezten dizkizuegu. Lehena ikasleentzat da eta irakaslearenhelburuaren arabera moldatu egin daiteke.

Gure ustez garrantzitsua da, ikasitako ezagutza, prozedura eta jarrerez gain, ikasleek ere proposamendidaktikoaz ebaluazioa egiteko aukera izatea.

Bestea irakasleentzako ebaluazioa da. Gure material didaktikoak egiten jarraitzeko, ezinbestekoaderitzogu hezitzaileen ebaluazioak edukitzea haiek hobetzen joan ahal izateko.

Beraz, bi ebaluazioak ALBOAN-era bidaltzea eskatzen dizuegu:

Aita Lojendio kalea, 2 - 2º • 48008 Bilbo

Bergamín kalea, 32 • 31004 Iruñea

Ebaluazioak eskueran dituzue gure web orrian ere:

http://www.alboan.org

Gure posta elektronikoaren helbidetara ere bidal ditzakezue:

[email protected] o [email protected].

110

Zein da egindako jarduerei buruzko nire iritzia?

Unitate didaktiko honetan erabilitako ariketak, metodoak eta baliabideak baliozkoak direlaegiaztatzearren, ondoko galdera-sortari erantzuteko gonbitea egiten dizuegu. Material honenhelmuga eta protagonista diren ikasleak baino hoberik ez dago ebaluatzeko. Gainera, galdera

horietan behin eta berriz azpimarratzen da unitate osoan nagusitu den ideia:ikasleak ikasketa-prozesuan duen arduraz jabetu behar du.

1 2 3 4

1. ariketa: Instituzio politikoak eta Estatuarenak

2. ariketa: Instituzioak: botere-arazoa

3. ariketa: Botereari obeditzea?

4. ariketa: Boterea lortzea eta parte hartzea

5. ariketa: Desobedientzia zibila

6. ariketa: Aginpidea edo boterea?

7. ariketa: Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsala

8. ariketa: Nire eskubideak, gure eskubideak, haien eskubideak

9. ariketa: Hiru belaunaldiko eskubideak

10. ariketa: Aurpegia eta gurutzea

11. ariketa: Kasu praktikoen analisia

1. Balioztatu 1etik 4ra ondoko ariketak:1

1 Ariketa bakoitzaren ebaluazioa hura amaitutakoan egitea komeni da

Ikasleentzakoebaluazio-proposamena

6.1.

111

2. Zer abantaila ikusten dizkiozu taldean lan egiteari?

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Eta zein zailtasun edo alde txar?

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Alderatu eskola horiek ohikoekin. Zein desberdintasun ikusten dituzu?Zure ustez, horrela gehiago ikasten al da?

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Beste zein gaitan gustatuko litzaizuke erabiltzea eskola emateko modu hori?

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

6. Zure ustez ahoz adierazteko gaitasuna hobetu egin al da unitatearen hasieratik alderatuta?

❍ noez da hobetu

❍ hasieran bezala

❍ zerbait

❍ asko

112

7. Zure ustez ideiak idatziz adierazteko gaitasuna hobetu egin al da unitatearen hasieratik aldera-tuta?

❍ ez da hobetu

❍ hasieran bezala

❍ zerbait

❍ asko

8. Zein da atentzioa gehien eman dizun ariketa? Zergatik?

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

9. Aztertutako gaien alderdiren batez zenuen iritzia aldatu al da?

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

10. Oro har, zer iruditu zaizu unitate didaktiko hau?

Handia Nahikoa Ertaina Txikia Batere ez

Interesgarritasuna

Originaltasuna

Aspergarritasuna

Baliagarritasuna

Zailtasuna

11. Zein gai iruditu zaizu interesgarriena? Eta interes txikienekoa?

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

12. Gustatuko al litzaizuke beste gairen bat lantzea? Zein?

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

113

Irakasleentzakoebaluazio-proposamena

6.2.

Ikastetxearen izena

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Izen-deiturak

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Lan egiten duen hezkuntza-alorra eta -maila

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Gauzatutako unitate didaktikoaren izenburua

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Esperientzian parte hartutako ikasle-kopurua

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Beste irakasleren batek parte hartu al du unitate didaktikoa gauzatzen?

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Irakasleentzako inkesta

114

a) Ebaluazio kuantitatiboa

Gaiak 1 2 3 4

• Erabilitako materiala oso eraginkorra da ikasleen artekoelkartasuna bultzatzeko edukiak, jarrerak eta prozeduraksustatzeko

• Materiala gauzatzea zaila egin zait

• Ikasleen erantzuna positiboa izan da

• Proposatutako jarduera gehienak gauzatu ditut

• Materialeko edukiak nire ikasgaiaren programara egokitzeaerraza izan da

• Interesgarria da gai horiek curriculumeko arloka lantzea

Eman 1etik 4rako kalifikazioa ondoko kontuetan (kalifikazio gutxienetik handienera:1= ez edo gutxi baloratua / 4= bai edo asko baloratua).1= ez edo gutxi baloratua / 4 = bai edo asko baloratua)

ALBOAN-en materialak aberastu al du anaitasunerako hezkuntzaz duzun ikuspegia?Zergatik?

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Proposatutako zein ariketa gauzatu dituzu?Ariketaren bat prestatu al duzu materialetik abiatuta?

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

b) Ebaluazio kualitatiboa

115

Zenbat baloratzen duzu material didaktikoaren egitura? Unitatearen osaketa positibotzat hartzen alduzu: irakasleentzako gida eta ikasleentzako gida?

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Zailtasunen bat topatu al duzu? Zein? Nola konpondu duzu?

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Balioetsi ikasleen erantzuna. Zerk harritu zaitu gehien?

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Zein alderdi direla esango zenuke positiboak materialean eta esperientzia didaktikoan?

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Zein alderdi sartuko zenituzke haiek hobetzeko?

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Zure iritziz, eskolan zer beharko litzateke praktikan ikasleen artean anaitasuneko eduki, prozeduraeta jarreren transmisioa gauzatzeko?

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

116

Zein esperientzia arrakastatsu edo kalitatezko material didaktiko ezagutzen dituzu arlo horretan?

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

GKEk zer ekarpen egin dezaketela uste duzu eskolan anaitasunerako hezkuntza sustatzeko?

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Zure ustez, interesgarria al da ALBOAN-ek material mota hau eskaintzen jarraitzea? Zergatik?

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Zure ustez, interesgarria al da hainbat ikastetxetako irakasleak elkartzea beste ikastetxeetan gauza-tu diren esperientzia didaktikoak partekatzeko?

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

117

Akal (1999). El Estado del mundo, 1999. Madril:Akal.

Atienza Azcona, J. (1998). La deuda externa ylos pueblos del sur. Madril: Confer, ManosUnidas, Cáritas eta Justicia y Paz.

Cavanagh, J. (1994). Alternativas al orden econó-mico global. Bartzelona: Icaria.

Centro Nuevo Modelo de Desarrollo (1994). Nor-te. Sur: la fábrica de la pobreza. Madril: Hez-kuntza herrikoia.

CIP (1997). Las raíces de los conflictos. Madril:CIP.

CIP (2000). Papeles de cuestionesinternacionales. Madril: Icaria.

Equipo Maíz (1999). Diez plagas de la globaliza-ción neoliberal. San Salvador: Equipo Maíz.

Hegoa (1996). Bajo el mismo techo. Iruñea:Hegoa – Mugarik Gabe.

Instituto del Tercer Mundo (1999) Guía del mun-do. Montevideo: Instituto del Tercer Mundo.

Levin, L. eta Plantu (1999). Derechos Humanos:Preguntas y respuestas. Bilbo: Bakeaz/Edicio-nes Unesco.

Oraá, J. eta Gómez Isa, F (1997). La DeclaraciónUniversal de los Derechos Humanos. Bilbo:Instituto de Derechos Humanos, Universidadde Deusto.

Pollard, M. (1994). Naciones Unidas. Zaragoza:Edelvives.

GNBP (2000). Informe sobre desarrollo humano

2000. Madril: Mundiprensa.

Valencia Villa, H. (1997). Los Derechos Huma-nos. Madril: Acento Editorial.

7.Bibliografia

119

Hainbat gai lantzeko orduan dokumentazioa osatzeko interesgarriak izan daitezkeen Internetekoweb orrien zerrenda bat ematen dizuegu. Gainera, hainbat bilatzailetan begira dezakezue:

www.google.com • www.yahoo.com • www.altavista.com

eta ALBOAN-en Interneteko web orrian unitate honi buruz informazio gehiago topa deza-kezue:

www.alboan.org

I. Desobedientzia zibila

http://desobedienciacivil.pangea.org

http://www.noviolencia.org/objecion.htm

http://www.nodo50.org/racismo/desobediencia.htm

http://www.comcas.es/b90/laobjecion.htm

http://www.euskalnet.net/ga/OF.html

II. Giza Eskubideak

http://www.hrw.org.HUMAN RIGHTS WATCH.

http://www.iidh.ed.cr.INSTITUTO INTERAMERICANO DE DERECHOS HUMANOS.

http://www.a-i.es.AMNISTÍA INTERNACIONAL.

http://www.pangea.org/ai-cat/educadors/

http://www.edai.org

http://www.derechos.org

http://nodo50.org

8.Sareko bestezenbait baliabide

120

III. Nazioarteko gatazkak

http://www.nodo50.org/utopiacontagiosa/conflictosinternacionales.htm

Mendebaldeko Sahara

http://www.eurosur.org/guiadelmundo/paises/sahara/

http://www.nodo50.org/fpolisario/

Perú eta FMI

http://www.masitravel.com/info/mapa_sp.htm

http://www.imf.org/external/spa/: FONDO MONETARIO INTERNACIONAL

http://www.news.bbc.co.uk/hi/spanish

Israel eta Palestina

http://www.cip.fuhem.es. CENTRO DE INVESTIGACIÓN PARA LA PAZ

http://www.hrw.org/spanish/press/2000/israel_victimas.html

Maputxe indigenak eta Endesa

http://www.derechos.org/nizkor/espana/doc/endesa/

Documents

Giza harremanak, botere-harremanak?centroderecursos.alboan.org/ebooks/0000/0082/giza_harremanak_unidad.pdf · Unitatea lantzeko giltzarri pedagogikoak 11 4.1. Helburu orokorra 11